Zachodnie bestsellery pod sankcjami: czy legalne jest publikowanie ich tłumaczeń

Dużo zagranicznych autorów opuściło Rosję. Teraz ich książki występują jako sammari – krótkie parafrazy. Niektórzy krytycy są oburzeni, wydawnictwa żyją nadzieją, a czytelnicy są zdumieni: naprawdę teraz cała zagraniczna literatura będzie tak wyglądać? Odpowiedzi ekspertów – w materiale RIA Novosti.

A czy Rosja nie może zwyczajnie wydawać książek jak wcześniej, ignorując zdanie zagranicznych autorów?

Nie. Jak zauważa obrońca praw człowieka i emerytowany sędzia Władimir Komsolew prawa autorskie są chronione przez rosyjskie prawo. Tłumaczyć i sprzedawać książki bez zgody twórcy – to nie sprzeciw sankcjom, to postępowanie wbrew regułom prawnym obowiązującym w ich własnym kraju.

Parafraza – to jest w ogóle legalne, etyczne, normalne?

Wydawcy mówią, że jest to dopuszczalne, tak jak cytowanie.

Dziennikarka Marina Astajewa zauważa, że czasem jest to możliwe – przy wskazaniu autora. Jej kolega Wadim Tkačenko argumentuje, że cytowanie i interpretowanie tekstu bez zgody twórcy jest złe. Zgadza się z nim Władimir Komsolew. „Sammari – odpowiedź na aktualną sytuację, - wyjaśnia Anastasija Tarasowa, dyrektor redakcji Przeczytano. – Z jednej strony, dość pomysłowy, z drugiej – budzący etyczne wątpliwości do dopuszczalnych granic piractwa”.

To nie narusza praw autorskich, ale może zniszczyć relacje z zagranicznymi partnerami” – zauważa pisarka Katia Majorowa. „Nie wiem komu się spodoba, że jego książka wydawana jest w innym kraju w formie parafrazy niejasnej jakości. I w dodatki bez opłaty” – dodaje.

iStock.com / Synthetic-Exposition 
Женщина работает с книгой в библиотеке

Czy wymyślili to w Rosji w 2023 roku?

„Gatunek sammari – to nic nowego” – mówi twórca najstarszego książkowego kanału telegraficznego books&reviews Walerij Szabaszow. – „Ta historia ma wiele lat. Po prostu zawsze była niszowa”.

Boris Makarienkow, właściciel platformy literackiej dla niezależnych autorów Litnet, zauważa, że parafrazy są niezwykle popularne i odnoszą sukcesy w Indiach. 

„Rynek sammari jest obecny od wielu lat” – opowiada Jelena Nieszczeriet, księgarka, pracownica wydawnictwa Gorodets, autorka portalu Rok Literatury. – „Ale wcześniej nikt nie zamierzał nimi zastąpić oficjalnych wydań”.

Serwis Smart Reading zajmuje się tym od dawna, zauważa Katia Majorowa. Ich koncepcją jest w 20 minut zaznajomić czytelnika z tekstem poprzez krótkie powtórzenie kluczowych twierdzeń.

РИА Новости / Владимир Астапкович
Посетитель в книжном магазине "Москва"

Jakie są główne minusy krótkiej parafrazy?

„Można z niej wyłuskać istotę utworu, ale trudno ją przeniknąć” - zauważa Aleksandra Natarowa, pisarka urban fantasy. – „Wartość książki tkwi nie tylko w fabule, ale także w sposobie jej opowiedzenia. Wydaje się, że nie da się jej przekazać w krótkiej formie”.

Według Jeleny Nieszczeriet, minusów jest góra. Jakaś parafraza jest dużo łatwiejsza do zniekształcenia niż tłumaczenie. Osądzać wartości i znaczenie oryginalnego tekstu na podstawie sammari jest niemożliwe.

„Jak mówią, diabeł tkwi w szczegółach” - dodaje Anastasija Tarasowa. – „Często kilka różnic zmienia ton książki. Przy parafrazie opuszcza się detale, a to z nich tworzy się autorski styl”.

Nastia Diaczenko, założycielka biura Litagenty istnieją, mówi: to co w literaturze faktu nazywają „wodą”, - nie jest „wodą”, a ważnymi detalami i sprawami do zrozumienia. Pisarka Una Chart jest pewna, że człowiek powinien mieć wybór: czytać krótką lub długą wersję.

iStock.com / Maica 
Переводчик

A są w ogóle jakieś plusy? I kto będzie to czytać?

„Nasi czytelnicy są przyzwyczajeni do tego, że dostają nowości w tym samym czasie co reszta świata. Parafraza uratuje dzisiejszą sytuację" - wyjaśnia Jekatierina Kożanowa, dyrektor ds. komunikacji strategicznej Grupy Wydawniczej Eksmo-AST.

Do celów edukacyjnych jest to odpowiedni format, o czym jest przekonany Walerij Szabaszow.

„Sammari pomoże przypomnieć sobie i fabułę wcześniej przeczytanej książki i wartościowe pomysły” – mówi Kaożanowa.

РИА Новости / Владимир Астапкович 
Продажа книг на книжном фестивале "Красная площадь" в Москве

Poezji nie wolno parafrazować, tak jak romanse w stylu „strumienia świadomości” (jak Ulisses Jamesa Joyce’a). Fantastyka i kryminały są bez sensu do skrócenia. Czy zamierzają z nich zrobić sammari?

„Kategorycznie sprzeciwiamy się parafrazowaniu literatury pięknej” – podkreśla Jekatierina Kożanowa – „Tylko książki z gatunku literatury faktu i to nie wszystkie”.

Boris Kuzniecow dyrektor wydawnictwa Rosmen, dodaje, że literatura dla dzieci nie ucierpi.

AFP 2023 / Barry Cronin 
Экземпляры романа Джеймса Джойса "Улисс"

Co czytelnicy mają robić?

Dać sobie z tym spokój. Albo iść na kurs angielskiego.

РИА Новости / Владимир Астапкович 
Мужчина выбирает книгу на книжном фестивале "Красная площадь" в Москве

A czy tłumacze zostaną teraz bez pracy?

„Myślę, że literatura tłumaczona nie zniknie w całości, dlatego będą mieć pracę” – uważa Katia Majorowa.

Wszystko zależy od tego kto będzie się zajmować sammari – tłumacz czy sieć neuronowa, uważa Boris Kuzniecow.

РИА Новости / Джорджио Пероттино 
Продавец книжного магазина в Турине, Италия

Domyślam się, że pirackie strony internetowe będą teraz jeszcze bardziej popularne? I podziemny samizdat, jak w ZSRR?

Jekatierina Kożanowa zwraca uwagę, że piractwo z sammari nie są w ogóle związane. „Jest to związane ze znikającymi przedmiotami z asortymentu” – wyjaśnia – „Jeśli przez sankcje i ustawa o LGBT spowodują ściągnięcie topowych nowości, to ruch naprawdę tam pójdzie”.

Prawnik Wadim Tkačenko przypomina: podziemny samizdat jest karalny. Stosowanie plagiatów jest przestępstwem.

РИА Новости / Наталья Селиверстова 
Павильон Международной книжной ярмарки в Каире

A jeśli za granicą zaczną tak skracać naszych autorów?

„Jeśli by ktoś wykupił moją książkę w taki sposób, miałabym na pewno pretensje” – przyznaje Aleksandra Natarowa – „Ale i sensu bym w tym nie widziała”.

Jednak rosyjscy autorzy niczego nie zabraniają obcokrajowcom. I nikt nie będzie dotykał klasyków. 

CC BY 2.0 / smlp.co.uk / Light afternoon reading 
Роман Льва Толстого "Война и мир" на английском языке

Czy naprawdę wszyscy obcokrajowcy będą wydawani w parafrazach?

Nie wszyscy pisarze opuścili Rosję. Pozostał np. Li Bardugo, autor słynnej Szóstki wron. Literatura orientalna też nigdzie nie zniknęła.

CC BY-SA 4.0 / Leigh Bardugo / Leigh Bardugo / Cropped image 
Писательница Ли Бардуго

Co będzie dalej?

„Moja prognoza: parafrazy będą powszechnie używane, jeśli relacje z posiadaczami praw nie zostaną przywrócone w najbliższym czasie”. – mówi Walerij Szabaszow.

AFP 2023 / Thomas Samson 
Книги французского писателя Мишеля Уэльбека "Серотонин" в книжном магазине в Париже

W porządku, a co już można przeczytać w formie parafrazy?

Exmo-AST wydaje wspomnienia księcia Harry'ego w parafrazie. Jekatierina Kożanowa na konferencji kończącej rok wymieniła 150 tytułów sammari - w tym bestsellery.