Co wywołuje trzęsienia ziemi?
Tysiące trzęsień ziemi występują każdego dnia. Oto co musisz wiedzieć na temat tego, gdzie zazwyczaj występują oraz jak są mierzone.
Każdego dnia występują tysiące trzęsień ziemi. Większość jest zbyt mała, żeby można je było odczuć, ale potężne trzęsienia ziemi mogą spowodować ogromne zniszczenia – tak jak ten most, który we wrześniu 2022 roku zawalił się w Tajwanie po trzęsieniu ziemi o sile 6.8 w skali Richtera, powodując poważne szkody w całym kraju.
Źródło: PHOTOGRAPH BY CENG SHOU YI, NURPHOTO/GETTY IMAGES
Trzęsienia ziemi, zwane również drganiami ziemi, mogą być tak zawrotnie destrukcyjne, że trudno sobie wyobrazić, iż występują tysiącami na całym świecie każdego dnia, zazwyczaj w formie drobnych wstrząsów. Większość jest tak mała, że ludzie nie mogą ich odczuć.
Ale co jakiś czas mamy do czynienia z dużym trzęsieniem, takim jak niedawne trzęsienie o sile 7.8 w skali Richtera, które 6 lutego 2023 roku uderzyło w południową Turcję, i w Syrię. Naukowcy powiedzieli Reuters, że mogło być ono jednym z najbardziej śmiercionośnych trzęsień tej dekady. Oto, co musisz wiedzieć na temat tego, gdzie zazwyczaj występują trzęsienia ziemi, jak są mierzone i jakie szkody mogą spowodować najsilniejsze trzęsienia.
Gdzie występuje najwięcej trzęsień ziemi?
Około 80 procent wszystkich trzęsień naszej planety występuje wzdłuż wybrzeży Oceanu Spokojnego, nazywanego "pierścieniem ognia" z powodu przeważająco wysokiej aktywności wulkanicznej na tych obszarach. Większość trzęsień ziemi występuje w strefach uskokowych, gdzie płyty tektoniczne – gigantyczne płyty skalne tworzące górną warstwę ziemi – kolidują lub osuwają się o siebie nawzajem.
Zazwyczaj te impakty są stopniowe i niezauważalne na powierzchni, jednakże między płytami może zgromadzić się olbrzymie napięcie. Gdy to napięcie jest uwalniane szybko, powoduje ono duże wibracje zwane falami sejsmicznymi, często setki mil przez skały, aż na powierzchnię. Inne trzęsienia mogą wystąpić daleko od stref uskokowych, gdzie płyty są rozciągane bądź ściskane.
Typy uskoków
Istnieje kilka różnych typów uskoków, w tym między innymi: normalny zrzutowy, odwrócony i przesuwczy. Oto, co one znaczą.
Przesuwczy
W rezultacie posuwania się na boki fragmentów skorupy ziemskiej wytwarza się poziomy ruch wzdłuż uskoku "przesuwczego".
Najbardziej znanym przykładem jest uskok San Andreas w Kalifornii, który rozciąga się na około 600 mil (1000 kilometrów), od południowej Kalifornii do północnego San Francisco. Ruch na boki gałęzi uskoku jest spowodowany ruchem płyty tektonicznej Oceanu Spokojnego, poruszającej się w kierunku północno-zachodnim, pod płytą kontynentalną Ameryki Północnej.
Zrzutowy
Trzęsienia ziemi, charakteryzujące się ruchami w górę i w dół, występują z powodu tak zwanych uskoków "zrzutowych", gdzie ziemia ponad strefą uskokową zapada się (w normalnym uskoku), bądź jest wypychana do góry (w odwróconym uskoku). Normalny uskok pojawia się tam, gdzie głębszy fragment płyty tektonicznej oddziela się od pokrywającej go części. A odwrócony to cóż, po prostu odwrócony.
Przykładem uskoku normalnego zrzutowego jest długi na 240 mil (150 kilometrów) Uskok Wasatch znajdujący się pod częściami stanów Utah i Idaho, i został on również spowodowany przez płytę pacyficzną, poruszającą się pod zachodnią częścią Ameryki Północnej. Przypuszczalnie 550 lat temu, jedno trzęsienie ziemi o sile 7.0 w skali Richtera opuściło ziemię po jednej stronie uskoku o trzy stopy (metr).
Służba Geologiczna Stanów Zjednoczonych uważa, że uskok stwarza ryzyko dla wystąpienia kolejnych trzęsień o podobnej sile.
Uskok zrzutowo-przesuwczy
Uskoki, które łączą w sobie ruchy na boki z ruchami pionowymi, są przez sejsmologów nazywane uskokami zrzutowo-przesuwczymi. Saint Clara Valley, znajdująca się na południu od San Francisco, posiada uskok skłonny do ruchów zrzutowo-przesuwczych, zaobserwowanych na przykład podczas trzęsienia ziemi w 1999 roku.
Klasyfikacja wielkości trzęsień ziemi
Naukowcy oceniają wielkość trzęsienia ziemi na podstawie siły i okresu trwania fali sejsmicznych. Trzęsienie ziemi w skali od 3 do 4.9 jest uważane za niewielkie bądź łagodne; od 5 do 6.9 o średniej lub dużej sile; od 7 do 7.9 trzęsienie jest poważne a w skali 8 i więcej jest ogromne.
Po trzęsieniach ziemi zawsze następują wstrząsy wtórne, które są mniejszymi wstrząsami pojawiającymi się po głównym trzęsieniu i mogą trwać tygodniami, a w pewnych przypadkach nawet latami. Według USGS (United States Geological Survey), niektóre trzęsienia ziemi mogą być również poprzedzone wstępnymi trzęsieniami o mniejszej skali.
Najsilniejsze zarejestrowane trzęsienie ziemi miało siłę 9.5 w skali Richtera i w 1960 roku uderzyło w południowe Chile. Trzęsienie Valdivia - nazwane tak na cześć miasta, które poniosło najwięcej szkód – zabiło około 1655 ludzi i pozostawiło kolejne dwa miliony bez domów. Wywołało również tsunami, które rozniosło się po Pacyfiku i wywołało powodzie na wybrzeżach Japonii, Hawajów i Nowej Zelandii.
Szkody spowodowane przez trzęsienia ziemi
Trzęsienie ziemi o sile 8 w skali Richtera uderza gdzieś średnio co roku, a około 10 tysięcy ludzi ponosi śmierć z powodu trzęsień ziemi rocznie. Walące się budynki są przyczyną większości zgonów, ale destrukcja jest często spotęgowana przez lawiny błotne, pożary, powodzie lub tsunami. Mniejsze wstrząsy, które zazwyczaj występują w dniach następujących po dużym trzęsieniu, mogą utrudnić przyjście na ratunek poszkodowanym i spowodować kolejne zgony oraz destrukcję.
Można zapobiec zgonom poprzez planowanie, co robić w sytuacjach kryzysowych, edukację i konstruowanie budynków, które chwieją się podczas trzęsienia ziemi, ale nie zawalają.
Autor:
PRACOWNICY NATIONAL GEOGRAPHIC | tłumaczenie Anna Zielińska
Żródło:
https://www.nationalgeographic.com/environment/article/earthquakes