Jak koty stały się symbolem boskości w starożytnym Egipcie?

Wraz z hieroglifami, obeliskami i geometrycznymi wzorami, koty odgrywały prominentną rolę w egipskiej sztuce, odzwierciedlając unikalny status tych zwierząt pośród ludzi z nad Nilu. Początkowo przyjęte do domostw jako przydatne drapieżniki, stopniowo przeistoczyły się w symbol boskości i ochrony. 

„Chociaż trudno powiedzieć, co dokładnie sądzili Egipcjanie, biorąc pod uwagę ogromne zmiany, które zachodziły na przestrzeni ich ponad 3000–letniej historii – mówi Julia Troche, egiptolog, adiunkt historii na Missouri State University oraz autorka książki Death, Power, and Apotheosis in Ancient Egypt: The Old and Middle Kingdoms– starożytni Egipcjanie nie oddawali czci zwierzętom, a raczej postrzegali je jako reprezentacje boskich aspektów swoich bogów.”

Czczone jako bóstwa lub nie, koty były integralną częścią życia w Egipcie. Biorąc pod uwagę ich mumie, odnalezione w ludzkich grobowcach, odgrywały istotną rolę także w życiu pozagrobowym. 

Zapewniały towarzystwo i kontrolę nad szkodnikami.

„Przez większość historii tej cywilizacji, Egipcjanie postrzegali koty jako towarzyszy z wzajemnymi korzyściami – wyjaśnia Troche – Koty mogły przebywać wewnątrz domów, gdy doskwierały upały, a w zamian odstraszały niebezpieczne zwierzęta, takie jak węże, w większości jadowite, a także skorpiony.”

Część naszej wiedzy na temat funkcjonowania kotów w egipskim społeczeństwie pochodzi z obrazów codziennego życia, przedstawionych na ściennych malowidłach w grobowcach. 

„Na tych scenach, koty są przedstawiane leżąc, bądź siedząc obok krzeseł, goniąc ptaki, lub w trakcie zabawy – mówi Troche – Czasem z ostrzem, przecinając Apopisa, wężowego boga i rywala Ra (słońca), w nocy w świecie umarłych.”

Towarzysze po śmierci.

Po spędzeniu życia z kotem, Egipcjanie kontynuowali ich relację nawet po śmierci. 

„Grobowiec był pośmiertnym domem na wieczność. – wyjaśnia Troche – W grobowcach prezentowało się swoje rodziny, najwyższe tytuły, nagrody, a także pasje. Widok kotów na tych przedstawieniach pokazuje jak ważne były w życiu codziennym oraz, że Egipcjanie mieli nadzieję obcować z nimi dalej, po śmierci.”

Na ścianach grobowca Nebamuna, który obecnie znajduje się w British Museum, widnieje malowidło przedstawiające kota, towarzyszącego Nebamunowi podczas wędkowania i polowania na ptaki. Kot złapał ptaka do pyska i trzyma dwie inne ptaki w swoich szponach. Jedno z oczu kota ozdobione jest złoceniem w postaci złotych liści, co według British Museum jest "jedynym znanym przykładem złocenia na malowidłach ściennych w kaplicach grobowych w Tebach".

Obecność kotów w grobowcach nie ograniczała się tylko do malowideł - czasami koty były mumifikowane i umieszczane wewnątrz grobu swojego ludzkiego towarzysza, jak przekazuje Carnegie Museum of Natural History. Jednym z powodów takiego postępowania było to, że zmumifikowane koty, mogły być wykorzystywane jako dobra pogrzebowe. Skidmore, profesor antropologii na Deakin University i redaktor Trip Anthropologist, wyjaśnia: "Oznaczało to, że pochowana osoba mogła zająć ciało mumifikowanego kota w świecie umarłych".

Starożytni Royalsi uczynili koty modnymi.

Jak w przypadkuinnych cywilizacji i kultur, starożytni Egipcjanie uważali królów za kreatorów trendów, czerpiąc inspirację od wpływowych osób w kwestiach od jedzenia i mody, po koty.

"Starożytni Egipcjanie cenili koty tak wysoko nie tylko ze względu na praktyki i preferencje swoich bogów, ale także dlatego, że ich faraonowie hodowali gigantyczne koty" - mówi Skidmore. "Członkowie egipskiej klasy królewskiej ubierali swoje koty w złoto i pozwolili im jeść z ich talerzy". Choć członkowie niższych klas nie mieli możliwości ubierania swoich kotów w drogocenne metale, zauważa, że tworzyli i nosili własną biżuterię z kocimi motywami.

I chociaż koty były ulubieńcami faraonów, niektóre ich cechy były ważniejsze w niektórych okresach dynastycznych niż w innych - wyjaśnia Skidmore. "Na przykład Bastet - córka bogów Ra i Izydy - najpierw przedstawiana była jako dzika lwica, ale później jako domowy kot: wzorowa matka z kilkoma kociakami, strażnik rodziny" - dodaje.

Koty posiadały pożądane cechy.

Poza docenianiem ich zdolności do trzymania szczurów, węży i innych szkodników z dala od domów, starożytni Egipcjanie zdawali sobie sprawę, że koty wszelkich rozmiarów są inteligentne, szybkie i silne.

"Sekhmet była lwicą, wojowniczką i bóstwem ochrony, która powstrzymywała wrogów boga słońca Ra (również zapisywanego jako "Re") oraz odpędzała choroby." - zauważa Troche - "Dzięki temu możemy zauważyć, że starożytni Egipcjanie uważali koty, ogólnie rzecz biorąc, za strażników, jednocześnie szanując ich dzikość".

Koty w starożytnym Egipcie były również uważane za posiadające innego rodzaju moc: płodność. "Często są przedstawiane siedzące pod krzesłami kobiet, co sugeruje związek pomiędzy nimi, a być może także z płodnością w szerszym znaczeniu" - mówi Troche, zauważając, że takie skojarzenie może wynikać z faktu, iż koty rodzą wiele kociąt w miocie.

Mumifikacja kotów.

Starożytni Egipcjanie wierzyli, że ich bogowie mogą przybierać różne formy, i na przestrzeni wieków coraz bardziej powszechne stało się wyobrażenie, że bogowie przyjmują postać zwierząt, w tym kotów.

"Bóstwa mogły nie tylko pojawić się z głową kota, na przykład, ale także zamieszkać w ciele kota" - wyjaśnia Skidmore - "Dlatego koty były mumifikowane, a w starożytnym Egipcie powstała cała gospodarka wokół hodowli i mumifikacji kotów." Zabijanie kotów było zakazane w starożytnym Egipcie, z tylko jednym wyjątkiem: mumifikacja.

"Koty nie były czczone jako bóstwa, ale jako naczynia, które bogowie wybrali, aby w nich zamieszkać, i których wygląd sobie wybrali." - tłumaczy Skidmore. 

Poprzez swoją powszechną obecność w sztuce, modzie i dekoracji wnętrz starożytnego Egiptu, koty stały się codziennym przypomnieniem o potędze bogów.