Zdjęcie: Gorka Olmo/BBC
Za każdym razem, gdy pijesz wodę z butelki, przenosisz do jej wnętrza bakterie, które w ciągu dnia mogą rozmnażać się w milionach. Oto co na ten temat mówią naukowcy.
Carl Behnke zawsze zastanawiał się, jak czysta jest jego wielokrotnego użytku butelka na wodę. Kiedy wsunął do niej ręcznik papierowy i przetarł wnętrze, doznał szoku.
„Ręczniki były białe – dopóki ich nie wyciągnąłem” – mówi Behnke, ekspert ds. bezpieczeństwa żywności na Uniwersytecie Purdue w stanie Indiana, USA. „Zdałem sobie sprawę, że śliska powierzchnia, którą czułem wewnątrz butelki, nie wynikała z materiału, ale z nagromadzenia bakterii.”
Następnie zaprojektował badanie. Behnke i jego współpracownicy zatrzymywali przechodniów na korytarzu uniwersytetu i pytali, czy zgodziliby się pożyczyć swoje butelki na potrzeby badań – aby sprawdzić ich czystość.
„Jedną z rzeczy, która wyróżniała się w projekcie, była liczba osób, które nie chciały znać wyników” – wspomina Behnke. „Zasadniczo wiedzieli, że ich nawyki dotyczące czyszczenia były złe lub wręcz nieistniejące – co później potwierdziły dane.” Wyniki pokazały, że butelki były pełne bakterii.
Globalny rynek butelek wielokrotnego użytku był wart około 10 miliardów dolarów (7,7 miliarda funtów) w 2024 roku. Jedno z badań dotyczących włoskich pracowników służby zdrowia sugerowało, że połowa z nich używała takich butelek, a badania przeprowadzone wśród studentów uniwersytetów wykazały, że od 50% do 81% badanych korzystało z tych naczyń.
Choć pomagają one o regularnym piciu wody, częste picie z butelek i zabieranie ich wszędzie ze sobą może także wiązać się z ryzykiem dla zdrowia. Czy więc powinniśmy z nich zrezygnować, czy można to ryzyko ograniczyć?
Co dokładnie znajduje się w butelkach wielokrotnego użytku?
Choć woda z naszych kranów jest zazwyczaj bezpieczna do picia, nie jest ona całkowicie wolna od mikroorganizmów. Dlatego pozostawienie jej w butelce na kilka dni sprzyja rozwojowi bakterii – mówi Primrose Freestone, profesor nadzwyczajna mikrobiologii klinicznej na Uniwersytecie w Leicester w Wielkiej Brytanii.
Bakterie wywołujące infekcje u ludzi najlepiej rozwijają się w temperaturze około 37°C, ale mogą się także rozmnażać w temperaturze pokojowej, około 20°C.
„Im dłużej woda pozostaje w butelce w temperaturze pokojowej, tym więcej bakterii się namnaża” – mówi Freestone.
Jedno z badań przeprowadzonych w Singapurze na wodzie przegotowanej – która powinna być wolna od większości bakterii – wykazało, że populacje bakterii mogą szybko rosnąć wewnątrz butelek używanych przez cały dzień. Średnio odkryto, że ilość bakterii w wodzie w butelkach używanych przez dorosłych wzrastała z około 75 000 bakterii na mililitr rano do ponad 1-2 milionów bakterii na mililitr w ciągu 24 godzin.
Każdy łyk wody z butelki lub nawet szklanki może pozostawić drobnoustroje, które mieszają się z tymi już znajdującymi się w płynie (Źródło: Gorka Olmo).Jednym ze sposobów na spowolnienie wzrostu bakterii jest przechowywanie butelki w lodówce między łykami, mówi Freestone, choć nie zatrzymuje to całkowicie procesu namnażania.
Jednak większość bakterii w butelce pochodzi nie z samej wody, lecz od osoby pijącej. Niezależnie od tego, czy zabierasz butelkę do pracy, na siłownię czy trzymasz ją w domu, jej powierzchnia jest pełna mikrobów, które z łatwością dostają się do jej wnętrza wraz z bakteriami z twojej jamy ustnej.
Osoby, które nie myją rąk regularnie, mogą także znaleźć w swoich butelkach bakterie, takie jak E. coli.
„Bakterie związane z kałem, takie jak E. coli, mogą pochodzić z naszych rąk i trafić na usta, jeśli nie przestrzegamy odpowiedniej higieny w toalecie” – mówi Freestone.
Ponadto można przenosić lub łapać wirusy, dzieląc się butelką z innymi. Choroby takie jak norowirus mogą łatwo się w ten sposób rozprzestrzeniać.
W naszych ustach żyje od 500 do 600 różnych gatunków bakterii – mówi Freestone. „To, co dla ciebie nie jest chorobotwórcze, niekoniecznie jest bezpieczne dla innych. Możesz być nosicielem infekcji i nie zdawać sobie z tego sprawy, ponieważ twój układ odpornościowy świetnie sobie radzi z ochroną.”
Innym sposobem na sprzyjanie rozwojowi bakterii w butelce jest wlewanie do niej czegokolwiek poza świeżą wodą. Napoje, które odżywiają ciebie, odżywiają także drobnoustroje – na przykład napoje zawierające cukier mogą stymulować rozwój bakterii lub pleśni obecnych w butelce, mówi Freestone.
„Wszystko poza wodą to raj dla bakterii i grzybów, zwłaszcza koktajle białkowe” – dodaje.
Jeśli kiedykolwiek zostawiłeś mleko w szklance na kilka godzin, mogłeś zauważyć, że po wylaniu pozostawia ono cienką warstwę na ściankach. Bakterie wprost uwielbiają tę warstwę, mówi Freestone.
Jak bakterie w butelkach mogą na nas wpływać?
Wszyscy jesteśmy otoczeni bakteriami – w glebie, powietrzu i na naszych ciałach – ale warto pamiętać, że większość z nich jest nieszkodliwa, a nawet korzystna.
Woda skażona bakteriami takimi jak E. coli może powodować biegunkę i wymioty, choć nie zawsze. E. coli to duża grupa bakterii, które naturalnie występują w środowisku, a także są powszechnymi mieszkańcami ludzkiego jelita. Dopiero gdy bakterie stają się patogenne – czyli nabywają cechy, które czynią je szkodliwymi – mogą powodować choroby.
Behnke i jego współpracownicy sugerują, że użycie zmywarki z cyklem dezynfekcji może być najskuteczniejszym sposobem czyszczenia butelek.
Większość drobnoustrojów nie jest szkodliwa dla ludzi, ale osoby z osłabionym układem odpornościowym mogą być bardziej podatne na infekcje, mówi Freestone.
Ponadto zachorowanie na infekcję żołądkową może w niektórych przypadkach prowadzić do długotrwałych zmian w jelitach.
„Nasze jelita stale się zmieniają, ale występuje w nich ponad 1000 gatunków bakterii, więc ich skład trudno jest zmodyfikować” – mówi Freestone. „Jest zbyt wiele zmiennych, by to przewidzieć, ale zatrucie pokarmowe spowodowane bakteriami z butelki na wodę nigdy nie przyniesie pozytywnych efektów.”
Osoby, które niedawno przyjmowały antybiotyki wpływające na mikrobiom jelitowy, mogą również doświadczyć zmian, które czynią je bardziej podatnymi na inne infekcje.
Pobrana próbka z wielorazowej butelki na wodę w biurze jednej z brytyjskich redakcji ujawniła, że butelki te mogą być siedliskiem nowo pojawiających się szczepów bakterii opornych na antybiotyki.
Badacze odkryli w próbce bakterię Klebsiella grimontii – gatunek zdolny do tworzenia biofilmów na pozornie sterylnych powierzchniach. Choć może ona stanowić część naturalnej mikroflory przewodu pokarmowego, u osób, które niedawno przyjmowały antybiotyki, może powodować ciężką biegunkę.
Warto jednak zauważyć, że w literaturze naukowej nie ma przykładów poważnych chorób, które zostałyby powiązane z butelkami wielokrotnego użytku. Nie oznacza to oczywiście, że takie przypadki się nie zdarzają, ponieważ identyfikacja pojedynczych źródeł infekcji jest niezwykle trudna.
Jak prawidłowo czyścić butelki wielokrotnego użytku?
Behnke zaczął dokładniej przyglądać się swojemu nawykowi mycia butelek, gdy zauważył, że woda w jego butelce z filtrem zaczęła dziwnie smakować.
„Od czasu do czasu przepłukiwałem ją gorącą wodą, ale nigdy nie robiłem nic więcej” – mówi.
Po tym, jak jego badania oparte na ręcznikach papierowych ujawniły, jak brudna była jego butelka na wodę, badanie, które przeprowadził wraz z kolegami, miało na celu bardziej szczegółowe przyjrzenie się nawykom ludzi związanym z butelkami na wodę.
Behnke odkrył, że nieco ponad połowa z 90 uczestników badania stwierdziła, że dzieli swoją butelkę z innymi, a 15% osób powiedziało, że nigdy nie czyści swojej butelki. Nie było zaskoczeniem, że to, czy ludzie płukali lub myli swoje butelki, miało wpływ na poziom zanieczyszczenia. Jednak Behnke odkrył, że częstotliwość czyszczenia butelek ani sposób ich czyszczenia nie miały dużego wpływu na stopień zanieczyszczenia pojemników.
Osoby, które myły swoje butelki przy użyciu narzędzi takich jak szczotka lub korzystały ze zmywarki, miały tendencję do posiadania najniższych wyników liczby bakterii wewnątrz butelek. Behnke i jego współpracownicy sugerują, że użycie zmywarki z cyklem dezynfekcji może być najbardziej skutecznym podejściem.
Wnioski z badania wskazują jednak, że te wyniki mogły zostać zniekształcone przez fakt, że badacze polegali na samodzielnym raportowaniu przez uczestników ich nawyków czyszczenia, a oni mogli zmieniać swoje odpowiedzi, aby wydawały się bardziej społecznie akceptowalne.
Badanie wykazało również, że butelki zawierające herbatę, kawę lub sok były bardziej zanieczyszczone niż butelki, które zawierały tylko wodę.
Przechowywanie butelki z wodą w lodówce pomiędzy kolejnymi łykami może być jednym ze sposobów na spowolnienie rozwoju drobnoustrojów (Źródło: Gorka Olmo)Regularne i dokładne czyszczenie naszych butelek na wodę to jedyny sposób, aby mieć pewność, że nie spożywamy szkodliwych bakterii razem z wodą. Nawet jeśli woda w butelce jest sterylna, mówi Freestone, twoja ślina i tak trafi do butelki, wraz ze śladowymi ilościami składników odżywczych, na których bakterie chętnie się żywią.
Płukanie butelki zimną wodą nie wystarcza, mówi Freestone, ponieważ nie usuwa to biofilmów – śliskiej warstwy bakterii, która może się gromadzić na wewnętrznej powierzchni butelki, stanowiącej idealne środowisko dla rozmnażania się bakterii.
Freestone zaleca czyszczenie butelek wielokrotnego użytku gorącą wodą (ponad 60°C), ponieważ ta temperatura zabija większość patogenów, oraz używanie płynu do naczyń – należy go rozprowadzić w butelce, a następnie zostawić na 10 minut przed dokładnym wypłukaniem gorącą wodą.
Następnie pozwolenie butelce wyschnąć na powietrzu to najlepszy sposób na uniknięcie nagromadzenia bakterii, ponieważ mikroorganizmy preferują wilgotne środowiska.
Butelkę należy czyścić w ten sposób po każdym użyciu – lub przynajmniej kilka razy w tygodniu, mówi Freestone. I nigdy nie czekaj, aż zacznie nieprzyjemnie pachnieć, ostrzega.
„Jeśli twoja butelka zacznie nieprzyjemnie pachnieć, osiągnąłeś punkt, w którym powinieneś ją wyrzucić,” mówi.
Po tym, jak uzyskasz ładną, czystą butelkę, dodaje Freestone, pamiętaj, aby umyć ręce przed jej dotknięciem.
Najbardziej higieniczne butelki to te, które są najłatwiejsze do czyszczenia.
Behnke, na przykład, stał się teraz reformowanym użytkownikiem butelek na wodę. Myje i suszy swoją butelkę co tydzień, używając sprayu z wybielaczem i szczoteczki do butelek, którą czyści dzióbek lub dysze i inne małe powierzchnie.
Czy istnieje rodzaj butelki na wodę, którego powinniśmy unikać?
Chociaż niektóre badania wykazały, że ilość bakterii w butelkach plastikowych może być wyższa niż w przypadku butelek ze stali nierdzewnej, strategia czyszczenia ma zdecydowanie większe znaczenie. Najbardziej higieniczne butelki to po prostu te, które są najłatwiejsze do czyszczenia, mówi Freestone. Ważne, dodaje, jest, abyś wyczyścił każdą część butelki na wodę, w tym zewnętrzną część, pokrywkę i słomkę, jeśli butelka ją posiada.
Jednak może być inny powód, by wybierać metal zamiast plastiku.
„Tworzywa sztuczne mają zwykle dodatki chemiczne, które nadają im ich zalety: elastyczność, trwałość, odporność na ciepło i lekkość” - mówi Amit Abraham, adiunkt klinicznych nauk o zdrowiu populacji w Weill Cornell Medicine w Katarze.
„Dodatki te są fizycznie związane z tworzywami sztucznymi, co oznacza, że mogą przedostać się do wody” - mówi Abraham,
Niektóre badania sugerują, że te dodatki, takie jak BPA, mogą zakłócać funkcjonowanie naszych hormonów i mogą być związane ze zwiększonym ryzykiem chorób serca, udaru mózgu, cukrzycy i innych chorób przewlekłych.
Wydaje się również, że przenikają one do wody, mówi Abraham, niezależnie od tego, czy butelka jest wykonana z plastiku jednorazowego czy wielokrotnego użytku. Ponadto, sam plastik może ulec rozkładowi, zwiększając stężenie mikroplastiku w butelkowanej wodzie. Butelki wykonane ze szkła lub stali nierdzewnej mogą być bezpieczniejszą alternatywą.
Niezależnie od tego, jaką butelkę na wodę wybierzesz, wydaje się, że dobre nawyki higieniczne mają fundamentalne znaczenie dla zapewnienia, że woda, którą pijesz, nie jest przepełniona szkodliwymi bakteriami.