Czterdzieści cztery skrzynie – zaginione na dekady – zostały otwarte. W środku znajdował się targ wymyślony przez legendy sztuki.

Zdjęcie: Sabina Sarnitz. Courtesy Luna Luna, LLC

Atrakcje były częścią pierwszego na świecie artystycznego lunaparku – Luna Luna – wymyślonego przez mało znanego austriackiego twórcę André Hellera w latach 70., obejmującego karuzelę Keitha Haringa, diabelski młyn Jeana-Michela Basquiata i pawilon Davida Hockneya. Zwiedzający mogli przechadzać się po sali luster Roya Lichtensteina i podziwiać zabawowy kopułowy namiot Salvadora Dalego, próbując herbatników ozdobionych przez artystkę Gertie Frölich, podczas gdy aktorzy przebrani za zakonnice i flamingi przechadzali się wśród nich.

Atrakcja była popularna przez kilka miesięcy, powstały plany wielkiej europejskiej trasy – ale gdy później nie doszły do skutku, rozpoczęła się długa batalia prawna, a atrakcje zostały zamknięte, rozebrane i spakowane, zapomniane. Aż do teraz. Luna Luna zostaje wypakowana. Amerykański przedsiębiorca Michael Goldberg natknął się na Luna Luna na blogu o sztuce. Nigdy wcześniej o niej nie słyszał, mimo że brały w niej udział największe nazwiska świata sztuki. Ku jego zaskoczeniu, jego znajomi z branży również nie mieli o niej pojęcia. „Wszyscy pytali mnie, o czym mówię” – powiedział. „Coś wydawało się trochę dziwne.”

Zakochany w lunaparku Goldberg napisał do Hellera, przedstawiając się i proponując nową odsłonę oryginalnego marzenia Austriaka. Obaj powoli budowali relację, a Heller ujawnił, że atrakcje były przechowywane w 44 kontenerach transportowych w Austin w Teksasie od czasu ich rozbiórki.

Otwarta w 1987 roku Luna Luna była barwnym sukcesem przez trzy miesiące. Jej działanie było dwukrotnie przedłużane ze względu na wysokie zainteresowanie, ale gdy Heller próbował sfinansować europejską trasę, popadł w długi i sprzedał lunapark amerykańskiej fundacji. Fundacja próbowała wycofać się z umowy – „wyrzuty sumienia kupującego”, jak to określił Goldberg – ale ostatecznie ją sfinalizowała. Przez lata trwającej batalii prawnej i zmiany właściciela atrakcje pozostawały jednak w magazynach.

Dekady po tym, jak Luna Luna została spakowana, Goldberg zgromadził zespół inwestorów, aby wykupić to, co mogło pozostać z wystawy od fundacji – nie widząc wcześniej żadnego z eksponatów. Jego kluczowy inwestor? Globalna gwiazda rapu Drake, za pośrednictwem swojej firmy inwestycyjnej i rozrywkowej DreamCrew. „Idea przywrócenia czegoś tak bogatego w historię kultury przeważyła nad ryzykiem, a dla nas nie chodziło o gwarancje” – powiedział BBC Anthony Gonzales, dyrektor generalny DreamCrew.

The New York Times oszacował, że zapłacili 100 milionów dolarów (około 80 milionów funtów). The Guardian podał kwotę 1 miliona dolarów. Goldberg nie ujawnił BBC ostatecznej ceny. Kiedy otworzył pierwszy z kontenerów, Goldberg zaczął się pocić. Oryginalne gadżety Luna Luna zostały rozerwane na strzępy. „Czy właśnie doprowadziłem grupę do wydania milionów dolarów na stos pyłu – dzieło sztuki, które zasadniczo obróciło się w ruinę?” – zastanawiał się. To była bezsenna noc.

Ale następnego dnia, gdy usunięto więcej papieru z drugiego kontenera, światło padło na czerwony jak jabłko na patyku uchwyt karuzeli Haringa, potem na białe podłogi diabelskiego młyna Basquiata, które „mogły być pomalowane zaledwie kilka dni temu”. To był moment „natychmiastowej ulgi”, powiedział Goldberg.

Powrót Luna Luna.

Odkopanie dzieł sztuki nie było najtrudniejszą częścią odrodzenia Luna Luna. Brad Gooch, autor niedawnej oficjalnej biografii Haringa, Radiant: The Life and Line of Keith Haring, widział odbudowę Luna Luna, opisując ją jako „oszałamiającą”. „To było jak gigantyczne Lego bez instrukcji” – powiedział. Zespół artystów, techników lunaparkowych, kuratorów i architektów przez dwa lata pieczołowicie odbudowywał Luna Luna przed jej wielkim ponownym otwarciem w Los Angeles w marcu.

Teraz Luna Luna: Forgotten Fantasy trafiła do kompleksu artystyczno-teatralnego The Shed w środkowym Manhattanie. Lunapark jest wystawiany obok ekspozycji szczegółowo ukazujących jego surrealistyczny proces kuratorski. Alex Poots, kreatywny współzałożyciel The Shed, opisał tę podróż jako „historię rodem z Poszukiwaczy zaginionej Arki”, nawiązując do filmu, chwaląc Hellera za umiejętność angażowania artystów tak wysokiego kalibru, jednocześnie znajdując format, który przemawia zarówno do „miłośników sztuki, jak i tych, którzy dopiero nimi zostaną.”

Większość oryginalnych atrakcji znajduje się teraz w wysokiej na 17 000 stóp kwadratowych przestrzeni. Tam zwiedzający mogą „poślubić” siebie nawzajem w Kaplicy Ślubnej Hellera – pierwotnie formie sztuki protestu przeciwko anty-LGBTQ+ przepisom dotyczącym małżeństw z lat 80. Pawilon Zaklętego Drzewa Hockneya nadal delikatnie pachnie słodyczą, jakby tłumy dzieci kiedyś zgniotły na jego podłodze rozsypany popcorn.

Życzenie Goldberga, by włączyć „największych współczesnych artystów”, spełniło się dzięki ścieżce dźwiękowej stworzonej przez współczesnych muzyków – André 3000, Jamie xx i Jockstrap – odbijającej się echem po przestrzeni. Drake nie jest zaangażowany na co dzień, ale „jest pasjonatem Luna Luna i od początku zapewnił jej pełne wsparcie” – powiedział Gonzales.

Czy zabawa w lunaparku trwa?

Jest jedna duża różnica między Luna Luna z 1987 roku a obecną: dzieci nie mogą korzystać z atrakcji. Diabelski młyn Basquiata i karuzela Kenny’ego Scharfa są tylko do oglądania. Tak samo (na szczęście) jest z Pałacem Wiatrów Manfreda Deixa, w którym pierwotnie występujący pierdzieli w mikrofony. Biograf Haringa, Gooch, uważa, że artysta nie zaakceptowałby tego, że dzieci mogą tylko oglądać jego karuzelę.

„Nie mogę sobie wyobrazić, żeby na to pozwolił” – powiedział. „Bardzo nalegał na interaktywność dzieci ze sztuką, a ta sztuka była stworzona właśnie dla nich.” Poots, który odegrał kluczową rolę w koordynacji interdyscyplinarnej strony wystawy, powiedział o tej decyzji: „To są teraz bezcenne dzieła sztuki.”

Jednak Poots wspiera możliwość, by publiczność stała się „częścią tej ruchomej wystawy” dzięki „karnawałowej atmosferze z artystami performatywnymi, światłem i dźwiękiem”. Było to jego życiowe zadanie, aby nie „tworzyć tych silosów dla elit”. Dodał, że ceny biletów, krytykowane przez niektórych za zbyt wysokie, są „dość rozsądne”, ponieważ wystawa kosztowała „miliony i miliony dolarów na instalację”.

Wśród rodzin przechadzających się po The Shed podczas weekendu Święta Dziękczynienia była Raemy Suwatson z 11-letnią córką, która dowiedziała się rano przed ich wizytą, że nie będzie mogła skorzystać z atrakcji. Karuzela Haringa była jej ulubioną. „Chciałam na niej pojechać” – powiedziała, po czym dodała: „ale równie fajnie było ją po prostu oglądać”.