Jak umarł Beethoven?

Mniej więcej w czasie śmierci Ludwiga van Beethovena w 1827 roku wielbiciele sławnego kompozytora obcięli liczne kosmyki jego włosów. Początkowo te kosmyki służyły mniej więcej jako „pamiątki”, wyjaśnia William Meredith, założyciel i dyrektor Beethoven Center na uniwersytecie San José State, który dodaje, że „w XIX wieku ludzie mieli bzika na punkcie kolekcjonowania” takich pamiątek. Prawie 200 lat później kosmyki służyły nowemu celowi: pomogły rozwiązać długo omawiane tajemnice związane ze złym stanem zdrowia Beethovena. Międzynarodowa grupa badaczy, która w 2023 roku opublikowała artykuł w czasopiśmie pod tytułem Current Biology, wykorzystała kosmyki włosów, aby zsekwencjonować genom Beethovena i odkryła, że miał on genetyczne predyspozycje do schorzenia wątroby. Co więcej, naukowcy przedstawili pierwsze dowody na to, że Beethoven chorował na wirusowe zapalenie wątroby typu B, które wywołuje stan zapalny wątroby i które mogło się na niego przenieść podczas porodu, stosunku płciowego, lub operacji z użyciem skażonych narzędzi.

„Jeśli chorujesz na wirusowe zapalenie wątroby typu B w dzisiejszych czasach, twój lekarz powie ci, żebyś nie pił ani jednego kieliszka wina” – mówi Meredith, współautor artykułu. Jednak, chociaż większość dowodów wskazuje na to, że Beethoven pił z umiarem jak na tamte czasy, „można bezpiecznie założyć, że pił praktycznie codziennie” mówi Tristan Begg, antropolog biologiczny z Uniwersytetu w Cambridge w Anglii i główny autor artykułu. Naukowcy mówią, że najprawdopodobniej to połączenie spożycia alkoholu, wirusowego zapalenia wątroby typu B, i jego genetycznych predyspozycji do schorzeń wątroby doprowadziło do marskości wątroby, po której nigdy nie powrócił do zdrowia. W rzeczy samej Beethoven cierpiał na tyle dolegliwości, że pojawiły się niezliczone teorie dotyczące ich przyczyn. Niektórzy badacze, na przykład, obwiniają syfilis, podczas gdy inni zaproponowali wszystko, od zatrucia ołowiem po alkoholizm, chorobę układu odpornościowego i chorobę Whipple’a (oprócz uszkodzenia wątroby, o którym wiedzieli sami lekarze Beethovena). Begg mówi, że „dolegało mu tak wiele chorób i jest tak wiele materiałów źródłowych” prowadzących do „wielu wiarygodnych domysłów”.

Problemy zdrowotne rozwinęły się u Beethovena w wieku 20 lat

Urodzony w 1770 roku w Bonn w Niemczech, Beethoven popchnął muzykę europejską z tak zwanego okresu klasycyzmu Mozarta i Haydna w kierunku okresu romantyzmu Chopina i Wagnera. Meredith mówi, że przed nim, celem muzyki było tylko zadowalanie słuchaczy, podczas gdy Beethoven wierzył, że „dzięki swojej mocy muzyka może zmieniać ludzi”. W wieku 22 lat Beethoven zaczął doświadczać dolegliwości żołądkowo-jelitowych, w tym bólu żołądka i biegunki, które dręczyły go do końca życia. W wieku około 26 lub 27 lat zaczął tracić słuch, co, choć początkowo utrzymywane w tajemnicy, doprowadziło go do wpadnięcia w depresję. W liście do swoich braci, znalezionym po jego śmierci, przyznał się do rozważania samobójstwa, ale czuł, że nie może odejść z tego świata przed wyprodukowaniem „wszystkich dzieł, które pragnąłem skomponować”. (W tym samym liście poprosił, żeby jego utrata słuchu została opisana i opublikowana po jego śmierci). Niektóre z najbardziej wychwalanych dzieł Beethovena, takie jak jego IX Symfonia, powstało po tym, jak stracił cały – albo prawie cały – słuch.

Śmierć i autopsje

Początek końca Beethovena nadszedł grudniu 1826 roku, kiedy zachorował po powrocie powozem do domu do Wiednia. Był on następnie głównie przykuty do łóżka przez gorączkę, kaszel, duszności i rozdzierające bóle w boku, i zaczął również pluć krwią. Jego jama brzuszna spuchła tak bardzo, że jego lekarze osuszyli ją z obfitych ilości płynów. Przez ten czas pojawiła się u niego żółtaczka i obrzęk stóp, prawdopodobne objawy niewydolności wątroby. Beethoven zmarł 26 marca 1827 roku, w wieku 56 lat. Po jego śmierci, jak ujął to Meredith, przeprowadzono „makabryczną” autopsję, podczas której „naprawdę brutalnie odcięto mu głowę”, razem z kostkami słuchowymi, aby zbadać jego mózg i utratę słuchu. Oprócz raportu z autopsji, o zdrowiu Beethovena wiele wiadomo z jego listów, dzienników i notatek lekarzy. Ponadto, zostały przeprowadzone badania szkieletu po tym, jak jego ciało zostało ekshumowane w 1863 roku (aby przenieść je do nowej trumny) i ponownie w 1888 roku (aby przenieść je na nowy cmentarz). Wykonano również analizy toksykologiczne jego włosów i kości, aczkolwiek te próbki nie zawsze były odpowiednio uwiarygodnione.

Analiza DNA Beethovena

W miarę upływu czasu i utrzymywania się pewnych tajemnic, Begg, samozwańczy „wariat na punkcie Beethovena”, zdał sobie sprawę z tego, że technologia sekwencjonowania DNA rozwinęła się na tyle, że można było przeprowadzić badania genetyczne. „W ramach Neanderthal Genome Project opracowaliśmy techniki […], które dostosowane były do odzyskiwania rodzajów DNA znalezionych we włosach” - mówi Begg. Pod koniec 2014 roku, podzielił się swoim pomysłem z Meredithem, którego poznał pięć lat wcześniej, gdy pracował jako docent przy wystawie Beethovena w San Jose w Kalifornii. Zaintrygowani, Meredith wraz z kolegą zabrali się do pracy, kupując lub pożyczając osiem z 35 znanych pukli włosów przypisanych Beethovenowi, z których rzekomo większość została zebrana, gdy leżał on martwy lub umierający. Pięć z ośmiu kosmyków zostało później uznanych za „prawie na pewno autentyczne”, ponieważ pochodziły od tego samego Europejczyka i posiadały „przeciętne” lub „nienaganne” akty własności. Okazało się jednak, że szósty pukiel pochodził od żydowskiej kobiety, co poddało w poważne wątpliwości popularną hipotezę (opartą na poprzednich analizach tej samej próbki włosów), że Beethoven cierpiał na zatrucie ołowiem. Kolejny kosmyk również został uznany za prawdopodobnie nieautentyczny, podczas gdy ostatni pukiel nie miał wystarczającej ilości DNA do zinterpretowania.

W ostatniej fazie badań, które ostatecznie rozwinęły się i obejmowały ponad 30 współautorów z wielu krajów, badacze przeanalizowali genom Beethovena i zdiagnozowali wiele czynników ryzyka schorzenia wątroby, a także dowody zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu B. Mniejszy sukces odnieśli w identyfikacji dokładnej przyczyny utraty słuchu Beethovena lub jego problemów trawiennych. Mimo to zawęzili oni pole możliwości żołądkowo-jelitowych, niemalże wykluczając celiakię i nietolerancję laktozy, oraz znajdując niewielką genetyczną ochronę przed zespołem jelita wrażliwego. Ostatecznie, mówi Meredith, pomiędzy niewydolnością wątroby, narastającą utratą słuchu, i ciągłymi problemami żołądkowo-jelitowymi, była to „bardzo niekorzystna sytuacja”.