Kultura dyktuje, komu powinniśmy pomagać

Źródło: iStock image by AlenaPaulus licensed to Art Markman

Punkty kluczowe:

• Dorośli przeważnie są zdania, że rodzina powinna być najbardziej skłonna do pomocy sobie nawzajem, a obcym najmniej.

• Małe dzieci uważają, że każdy powinien być pomocny.

• Istnieją również duże różnice międzykulturowe w przekonaniu, czy rodzina, przyjaciele i nieznajomi powinni być pomocni.

Hipotetyczna sytuacja: załóżmy, że spieszysz się dokądś, a idąc ulicą widzisz kogoś, kto usiłuje podnieść zakupy z rozdartej torby. Nagle zauważasz, że osobą zbierającą zakupy z ulicy jest twój wujek. Są szanse, że zatrzymasz się, aby pomóc. A jeśli ta osoba była twoim przyjacielem? Czy zatrzymasz się pomóc wtedy? A co, jeśli to byłby ktoś nieznajomy?

Większość z was zapewne intuicyjnie odpowiedziała, że najprawdopodobniej pomogliby członkowi rodziny, prawdopodobnie (ale być może mniej) pomogliby przyjacielowi, a najmniej prawdopodobnie, że pomogliby nieznajomemu. Istnieją nawet teorie ewolucyjne, które sugerują, że ponieważ dzielisz więcej DNA ze swoimi krewnymi niż z innymi ludźmi, być może powinniśmy być zaprogramowani, aby pomagać naszej rodzinie bardziej niż ludziom, których nie znamy.

Czy ta tendencja do pomagania rodzinie bardziej niż przyjaciołom –  i bardziej niż obcym ludziom –  jest charakterystyczna dla nas jako ludzi? To pytanie zostało omówione w artykule opublikowanym w 2022 roku w Journal of Experimental Psychology: General przez Julię Marshall, Antona Gollwitzera, Kellena Mermin-Bunnell, Mei Shinomiya, Jana Retelsdorfa i Paula Blooma.

Przeprowadzili dwa badania rozwojowe, w których dzieci w wieku od 5 do 9 lat odpowiadały na serię scenariuszy. Na te same scenariusze odpowiadali dorośli. Jedno badanie obejmowało tylko dzieci i dorosłych ze Stanów Zjednoczonych, podczas gdy drugie – dzieci i dorosłych z kilku różnych krajów.

W pierwszym badaniu uczestnikom zaprezentowano scenariusze, w których dziecko potrzebowało pomocy (w jednym scenariuszu dziecko było głodne, w drugim upadło i zostało ranne). Powiedziano im, że ktoś (rodzic, przyjaciel lub ktoś, kogo w ogóle nie znali) widział dziecko. Pytano ich, czy dana osoba musi (tudzież powinna poczuwać się do obowiązku) udzielić pomocy.

Najmłodsze dzieci uważały, że każdy powinien pomagać. Nieco mniej czuły się zobowiązane wobec obcych niż wobec rodziny i przyjaciół, ale tylko nieznacznie. Gdy dzieci dorastały, coraz bardziej kategoryzowały ludzi, ale nadal wierzyły, że rodzina powinna pomagać – uważały natomiast, że przyjaciele mają mniej zobowiązań, a obcy najmniej. Ten wzór był najsilniejszy w przypadku ankietowanych dorosłych.

Istnieją dwa wyjaśnienia tego modelu. Jednym z nich jest to, że najmłodsze dzieci po prostu nie są tak dobre w różnicowaniu między ludźmi i że gdy stają się w tym coraz lepsze, wykazują wzór zgodny z intuicją dorosłych. Inną możliwością jest to, że dzieci stopniowo uczą się od otaczających ich dorosłych, czego mogą się spodziewać w związku z pomaganiem.

Aby odpowiedzieć na to pytanie, w drugim badaniu przyjrzano się dzieciom i dorosłym z różnych krajów (USA, Niemcy, Indie, Japonia i Uganda). W tym badaniu najmłodsze dzieci ze wszystkich kultur uważały, że wszyscy ludzie powinni być pomocni. W Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Indiach i Japonii, starsze dzieci i dorośli mieli tendencję do wykazywania wzorca podobnego do opisanego wcześniej, w którym rozróżniali rodzinę, przyjaciół i nieznajomych. Co ciekawe, w Ugandzie dorośli mieli silną tendencję do przekonania, że każdy powinien być pomocny. W rezultacie wraz z wiekiem dzieci utwierdzały się w przekonaniu, że każdy powinien pomagać.

Ten wzorzec wyników sugeruje, że małe dzieci mają ogólne przekonanie, że ludzie powinni być pomocni i że ostatecznie uczą się od otaczających ich dorosłych, jak myśleć o takim zachowaniu. W końcu uczą się przyjmować sposób myślenia dorosłych w swojej kulturze – mimo że różne kultury mają różne podejścia do kwestii pomagania. Dane te sugerują również, że wzorzec, który pasuje do przewidywań ewolucyjnych, nie jest wpisany na stałe w ludzkie mózgi.