Przełom w walce z HIV. Niesamowicie skuteczny i drogi

Zdjęcie: Nardus Engelbrecht/AP/picture alliance

Kiedy na Międzynarodowej Konferencji Aids w lipcu bieżącego roku zostały przedstawione wyniki Lenakapawiru, specjaliści byli zachwyceni: w walce przeciwko Aids lek może być długo oczekiwanym przełomem.  „Jestem pod wrażeniem. Kiedy przedstawiono wyniki, nastąpiła elektryzująca atmosfera, z którą rzadko się spotykam. To wprost fantastyczne.” Odpowiada Prof. Dr. Clara Lehmann, kierowniczka Centrum Ochrony przed Zakażeniami w Klinice Uniwersyteckiej w Kolonii.

Czy Lenakapawir naprawdę jest tak wyjątkowy?

Ten antyretrowirusowy lek ma prawie 100- procentową skuteczność w leczeniu, oraz prewencji zakażeń wirusem HIV. Ponadto wystarczy wstrzyknąć go tylko dwa razy w roku, co znacznie ułatwia podawanie. Inne leki profilaktyczne, takie jak Kabotegrawir (CAB) muszą być wstrzykiwane co jeden lub dwa miesiące, natomiast Truvada w postaci tabletki musi być przyjmowana codziennie. Jego zaletą jest nie tylko wygoda. Według dr. Astrid Berner-Rodoreda, naukowczyni z Międzynarodowego Instytutu Zdrowia w Heidelbergu, jeden dyskretny zastrzyk co sześć miesięcy może być znaczącą ulgą, szczególnie w przypadkach, gdy opieka zdrowotna jest trudno dostępna lub ograniczenia rodzinne i stygmatyzacja uniemożliwiają codzienne zażywanie tabletek. Przede wszystkim skorzystałyby na tym kobiety i młode dziewczyny, których grupa według danych Wspólnego Programu Narodów Zjednoczonych Zwalczania HIV i Aids (UNAIDS) zmaga się z niezwykle wysoką częstością występowania wirusa HIV.

Kiedy Lenakapawir trafi na rynek?

Obiecujący lek firmy farmaceutycznej Gilead został już dopuszczony na terenie Unii Europejskiej do leczenia pacjentów z zakażeniem wirusem HIV. Wprawdzie nie da się go jeszcze kupić, ponieważ producent oczekuje na zezwolenie na stosowanie go jako przeciwwirusowej profilaktyki przed ekspozycyjnej (HIV-PrEP), co powinno nastąpić w niedalekiej przyszłości. To, czy Lenakapawir będzie długo oczekiwanym punktem zwrotnym w walce z Aids jest nadal niepewne. Może stać się przełomem tylko wtedy, kiedy będzie powszechnie stosowany. Przy tym musiałby być w przystępnej cenie.

Jaki będzie koszt Lenakapawiru? 

Jak na razie Lenakapawir jest niewyobrażalnie drogi: Amerykańska firma farmaceutyczna pobiera za leczenie więcej niż 40.000 dolarów za osobę rocznie. Dla porównania: ceny innych środków profilaktycznych wahają się w okolicach 50-60 Euro miesięcznie, a więc około 600-700 Euro rocznie. Gilead uzasadnia tak wysoką cenę wieloletnimi kosztami prac rozwojowych. Jednak eksperci i i działacze na rzecz walki z Aids nie chcą się z tym zgodzić. Na przykład Astrid Berner-Rodoreda powołuje się na brytyjskiego farmakologa Andrew Hilla z Uniwersytetu z Liverpoolu, który obliczył rzeczywiste koszty produkcji Lenakapawiru. Hill twierdzi, że nawet przy 30 procentowej marży, cena powinna wynosić tylko 40 dolarów rocznie, a więc jedną tysięczną kwoty, którą wymaga Gilead.

Gdzie można zdobyć Lenakapawir?

Gilead negocjuje z wieloma producentami leków generycznych, żeby w przyszłości móc go produkować i sprzedawać w krajach z niższymi przychodami. Obszar licencji ma obejmować 120 krajów, w tym niektóre kraje Afryki Subsaharyjskiej. Jednocześnie niektóre kraje o średnich dochodach, takie jak Argentyna, Brazylia, Meksyk i Peru mogą nie należeć do obszaru licencji, pomimo tego, że Gilead również tam testował lek. Nasuwa to pytania natury etycznej i prawnej – mówi Berner-Rodoreda. Podobnie widzi  to zastępczyni dyrektora UNAIDS Christine Stegling. Podczas prezentacji sprawozdania rocznego UNAIDS mówi  „Takie innowacje doprowadzą do spadku nowych zakażeń tylko wtedy, kiedy wszyscy będą mieli do nich dostęp.”

Jak działa Lenakapawir?

Lenakapawir jest tak zwanym inhibitorem kapsydu: środek czynny zakłóca funkcję stożkowatej otoczce białkowej wokół genomu HIV i hamuje replikację wirusa.

W przeciwieństwie do większości antyretrowirusowych substancji czynnych – działa w kilku fazach życia wirusa HIV.

Jak dużym zagrożeniem jest wirus HIV?

Międzynarodowa wspólnota chce zakończyć epidemię HIV do 2030 roku. Do tego jednak jeszcze nam dużo brakuje: ponad 40 milionów ludzi nadal jest nosicielami tego wirusa, a około 30 milionów jest poddanych leczeniu. Pozostała jedna czwarta nie otrzymuje żadnej terapii antyretrowirusowej, która mogłaby zredukować ilość wirusa we krwi do niewykrywalnego poziomu. Liczba nowych zakażeń wirusem HIV na całym świecie w latach od 2010 do 2021 spadła o 22 procent. Jednak według nowego raportu UNAIDS w roku 2023 nowo zakażonych jest około 1,3 miliona osób. Największe spadki zakażeń odnotowano w Afryce Subsaharyjskiej i Azji Południowej. Natomiast liczby nadal rosną w Europie Środkowo-Wschodniej, Azji Środkowej, Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie. 

„Nie dokonaliśmy dużych postępów w prewencji przed zakażeniami, trzeba to powiedzieć otwarcie. Jeśli naprawdę chcemy zakończyć epidemię do 2030, musielibyśmy zminimalizować liczbę nowych zakażeń do 370.000 w przyszłym roku”, mówi Astrid Berner-Rodoreda. 

Liczba zgonów związanych z HIV w latach 2010-2021 zmalała o prawie 40 procent. W zeszłym roku zmarło około 630.000 osób z powodu chorób związanych z Aids. Jest to najmniejsza ilość od roku 2004.

Czy są alternatywy?

Pomimo intensywnych badań, nie ma jeszcze szczepionki przeciwko HIV. Jest jednak kilka wysoko skutecznych środków profilaktycznych przed ekspozycyjnych, które uniemożliwiają zakażenia wirusem HIV. Nawet jeśli nie są tak wygodne w użyciu, podane środki profilaktyczne w niektórych krajach już znacznie zmniejszyły ilość zakażeń.

Do tej pory te tańsze leki sprawdziły się w krajach zamożniejszych. Natomiast w biedniejszych krajach, gdzie czasami ilość zakażeń jest większa - leki dalej są za drogie.  „Tylko 15 procent z osób potrzebujących PrEP, otrzymało je w 2023 roku” – mówi raport UNAIDS.