Stało się to, kiedy uczniowie wykonywali ćwiczenia oddechowe i uczyli się o stresie

Zdjęcie: Berit Roald/NTB
 

Efekt był największy u uczniów, którzy na początku czuli się najgorzej.

W ramach programu nauczania Robust uczniowie uczą się między innymi strategii
radzenia sobie ze stresem, jak regulować emocje i jak podejmować dobre decyzje w
celu rozwiązania zadania. | Zdjęcie: Berit Roald / NTB

Uczniowie, którzy byli w najgorszym stanie psychicznym i mieli najsłabsze wyniki z
matematyki, odnotowali największą poprawę. ,,Uważamy, że jest to bardzo
pocieszająca wiadomość’’ – mówi profesor Edvin Bru. ,,Czasami mamy do czynienia
z tak zwanym efektem Mateusza – coś działa najlepiej na tych, którzy już dobrze
sobie radzą. Tutaj jednak wygląda to tak, że najlepsze rezultaty osiągają ci, którzy
zmagają się z trudnościami’’.
A to, co działa, to program nauczania o nazwie Robust. Został on opracowany przez
naukowców z Læringsmiljøsenteret ved Universitetet i Stavanger (Centrum
Środowiska Uczenia się na Uniwersytecie w Stavanger). Liczba dzieci i młodzieży,
którzy zgłaszają dolegliwości psychiczne, znacznie wzrosła w ostatnich dekadach. A
te same dzieci, które opowiadają o dolegliwościach psychicznych, uważają również,
że szkoła jest dużym źródłem stresu. Liczba nieobecności wzrasta, a także rośnie
stosowanie leków na zaburzenia psychiczne wśród dzieci i młodzieży.

To pilne
,,Trzeba pilnie znaleźć coś, co pomoże dzieciom i młodzieży poprawić ich zdrowie
psychiczne’’ – piszą Bru i jego współpracownicy w niedawno opublikowanej notatce
roboczej. W tej samej notatce stwierdzają, że ich program przyniósł dobre efekty. Po
roku korzystania z programu Robust, naukowcy odkryli, że w porównaniu z innymi
uczniami:

- w grupie Robust o 25% mniej osób miało problemy emocjonalne,
- oceny z matematyki poprawiły się o 7%,
- uczniowie mieli większą motywację i umiejętności społeczne.

,,Otrzymujemy informacje zwrotne, że nauczyciele zauważają, iż uczniowie stali się
milsi dla siebie nawzajem’’ – mówi profesor Edvin Bru. | Zdjęcie: Jeanette Larsen

Efekt się utrzymał
Do udziału w eksperymencie wybrano 84 klasy szkolne. Uczniowie byli w 9. klasie,
czyli mieli od 14 do 15 lat. Połowa z nich uczestniczyła w zajęciach programu
Robust, gdzie uczniowie uczyli się o stresie, rozwiązywaniu problemów i emocjach.
Druga połowa uczestniczyła w standardowych szkolnych zajęciach z zakresu zdrowia
publicznego i umiejętności życiowych, które zostały wprowadzone do szkół w 2020
roku. Celem tego przedmiotu jest między innymi promowanie dobrego zdrowia
psychicznego.
Naukowcy mierzyli samopoczucie uczniów przed rozpoczęciem programu, zaraz po
jego zakończeniu oraz rok po programie. Efekt był największy po upływie roku.
,,Może to wskazywać na to, że umiejętności, których mieliśmy nadzieję, że uczniowie
mieli się nauczyć, rzeczywiście się u nich utrwaliły. W tego typu inwestycjach
zazwyczaj obserwuje się duże rezultaty zaraz po zakończeniu programu, a potem
stopniowe osłabianie. U nas jest to odwrotne’’ – mówi Bru.
Naukowcy spekulują, że największy efekt po roku mógł wynikać z tego, że uczniowie
byli wtedy w fazie końcowej nauki w gimnazjum. ,,Kiedy zbliżasz się do egzaminu
końcowego, wymagania są większe, a umiejętności, które możesz wykorzystać, stają
się bardziej przydatne, co zwiększa również ich efekt.

Oddychanie przeponowe
,,Dokładnie to, co dotyczy ćwiczeń oddechowych, było jedną z najbardziej
wymagających rzeczy’’ – mówi profesor. W programie Robust uwzględniono

możliwość wykonywania ćwiczeń oddechowych na każdej lekcji. Założenie jest takie,
aby uczniowie mieli praktykę w używaniu oddechu do uspokajania się. ,,Widzimy, że
część klas nie radzi sobie z tym, ponieważ niektórzy chichoczą i śmieją się oraz
wywołują zamieszanie’’ – mówi Bru.
Ale może mimo wszystko to zadziałało. Kiedy Stavanger Aftenblad przeprowadza
wywiad z dwojgiem nastolatków, którzy uczestniczyli w programie, to właśnie między
innymi ćwiczenia oddechowe zapamiętali najlepiej. ,,Nie jest to coś, czego używam w
każdej sytuacji, ale czasami robię to raczej nieświadomie. To taka rutynowa rzecz,
która teraz dzieje się trochę automatycznie’’ – mówi 17-letnia Maria Solland Veberg w
rozmowie z gazetą.

Bardzo dobry rezultat
,,Istnieją inne podobne inicjatywy takie jak Robust’’ – mówi Bru. Jednak, według
profesora, wiele z nich nie zostało dokładnie podsumowanych. Inne są analizowane
na przykład w USA, ale nie w Norwegii.
Naukowcy nie znaleźli efektów we wszystkich aspektach, na przykład uczniowie nie
poprawili się z norweskiego albo angielskiego, ani też w regulowaniu emocji. ,,Trudno
jest określić kryteria sukcesu, ale fakt, że udało nam się osiągnąć jakiekolwiek efekty
w na tyle skomplikowanym programie, to już prawie sukces sam w sobie’’ – mówi
Bru.
To, co komplikuje sprawę, to między innymi fakt, że program najpierw musi zostać
przyswojony przez nauczycieli, którzy następnie wdrażają go wśród uczniów. ,,To, że
nauczyciele przeprowadzili to działanie i osiągnęli tak dobre efekty, jest bardzo
dobrym rezultatem’’ – mówi Bru. Stało się tak mimo tego, że program nie był
wdrażany w całej szkole. W tej samej szkole niektóre klasy miały program Robust, a
niektóre z nich go nie miały. ,,To przeszkadzało nam w zachęcaniu szkoły do
aktywnego korzystania z programu i stworzenia wokół niego kultury szkolnej.
Działania, które obejmują całą szkołę, często dają lepsze efekty’’ – mówi Bru.

To jest Robust – program nauczania opracowany przez naukowców z
Læringsmiljøsenteret ved Universitetet i Stavanger. Uczniowie przechodzą trening w
pięciu obszarach: relacje społeczne, trening uważności, rozwiązywanie problemów,
emocje i nastawienie na rozwój. Program jest testowany w ramach dużego
eksperymentu badawczego, w którym wzięło udział prawie 1900 uczniów z 84 klas w
Rogaland.

Trudno jest dotrzeć do wszystkich
Lars Wichstrøm kieruje projektem ,,Tidlig trygg i Trondheim’’ na NTNU. W ramach
niego obserwowano 1000 dzieci od 4. do osiągnięcia aż 22. roku życia. Celem było
ustalenie, co wpływa na dobrą lub złą kondycję psychiczną.
Wichstrøm uważa, że badanie Robust pokazuje interesujące wyniki. Podkreśla on

również, że trudno jest stwierdzić efekty, gdy eksperyment ma tak dużą skalę. ,,Jest
to umiarkowany efekt i dość skromny, ale jednak jest’’ – mówi Wichstrøm. ,,Nie
zdarza się często, aby szkolne programy tego typu miały takie duże efekty,
zwłaszcza gdy są realizowane na tak dużą skalę’’.
Powodem, dla którego trudno jest wykazać efektywność programów takich jak
Robust, jest to, że trudno jest znaleźć rozwiązanie, które sprawdzi się u wszystkich.
,,Dzieci i młodzież są bardzo różni. To, co działa na jednych, może nie działać na
innych’’ – mówi profesor psychologii. ,,Ale to właśnie tak jest z inicjatywami
społecznymi na szeroką skalę. Dla pojedynczej osoby efekt może być skromny, ale
na poziomie populacyjnym może mieć to znaczenie’’.

Co robiły inne klasy?
Wichstrøm zauważa jednak brak większej ilości informacji na temat tego, jaki sposób
nauczania miała grupa kontrolna. Bez tego porównania trudno jest zrozumieć,
dlaczego akurat uczniowie mający program Robust osiągnęli lepsze wyniki z
matematyki niż pozostali. Wichstrøm wskazuje, że takie duże programy pochłaniają
wiele pieniędzy i zasobów. Jest niepewny co do tego, czy właśnie w ten sposób
można przeciwdziałać wzrostowi problemów psychicznych dzieci i młodzieży. Może
być to jednak dobra próba wzbogacenia treści przedmiotu ,,umiejętności życiowe’’.