Tetris jest jedną ze starszych i najbardziej znanych gier cyfrowych

Amerykański żołnierz relaksuje się grając w grę Tetris, z wojskowym wykrywaczem metalu leżącym na jego nogach, Al.-Falujah, Irak, 2006. TOBY MORRIS, ZUMA PRESS/ALAMY STOCK PHOTO 

Tetris to jedna z najlepiej sprzedających się gier wideo na świecie, a nawet temat niedawnego filmu, jednak uwielbiana cyfrowa łamigłówka z lat 80. może również pomóc w poprawie zdrowia psychicznego. Mówiąc dokładniej, psychologowie badają, czy granie w Tetrisa może pomóc zmniejszyć liczbę retrospekcji lub natrętnych wspomnień, których doznają ludzie po traumatycznych doświadczeniach jak napaść seksualna, wypadek samochodowy, wojna, klęska żywiołowa lub trudny poród. 

Większość ludzi z całego świata, około 70%, doświadczyła w swoim życiu jakichś traumatycznych zdarzeń. Jednak tylko niewielki ułamek populacji, około 4%, rozwija po nich zespół stresu pourazowego (PTSD), diagnozowalny problem psychologiczny z objawami od zaburzeń snu po zachowania autodestrukcyjne. 

Niezależnie od tego, czy trauma prowadzi do pełnoobjawowego PTSD, czy też nie, bolesne wspomnienia mogą pojawić się bez ostrzeżenia. Te przebłyski są nie tylko emocjonalnie przygnębiające, ale mogą również utrudniać koncentrację, co może prowadzić do problemów w pracy lub szkole. Natrętne wspomnienia często pojawiają się w naszym umyśle jako obraz lub krótki film. 

W tym kontekście brytyjska psycholog Emily Holmes zastanawiała się, czy mogłaby zmniejszyć liczbę retrospekcji u ludzi, dając ich mózgom inny, konkurencyjny obraz, na którym mogliby się skupić wkrótce po doświadczeniu traumy, podczas gdy ich wspomnienia wciąż się formowały. Bolesne wspomnienie nadal by istniało, ale po prostu nie przeszkadzałoby tak często. "Ludzki umysł nie jest jak kamera wideo - nie rejestruje natychmiast wszystkiego, czego doświadczyliśmy", mówi Holmes, profesor psychologii na Karolinska Institutet oraz Uppsala University w Szwecji. "Potrzeba trochę czasu, być może nawet godzin, zanim wspomnienie utrwali się w umyśle. To, co nas interesowało, to: Czy jest coś, co możemy zrobić, gdy zdarzenie wciąż się utrwala, co pomogłoby mu nie stać się natrętną retrospekcją?”. 

Jej zespół zaczął testować szereg zadań wizualno-przestrzennych, które obejmują generowanie lub manipulowanie obrazami w umyśle, takie jak wyobrażanie sobie konstelacji lub wystukiwanie złożonego wzoru. Pewnego dnia jeden ze studentów zasugerował wypróbowanie gry wideo - i Tetris stał się oczywistą odpowiedzią. "Są tam kolory i przestrzeń, ponieważ musisz przesuwać klocki, aby uzupełnić poszczególne rzędy, a co najważniejsze, wymaga obracania kształtów także oczami wyobraźni”, mówi Holmes. "Musisz wykorzystać swoje umiejętności obrazowania mentalnego, ponieważ starasz się dopasować klocki we właściwe miejsce". 

Zaczęli eksperymentować z Tetrisem - najpierw w laboratorium, pokazując uczestnikom traumatyczny film, a później w prawdziwym świecie, spotykając się z ludźmi na szpitalnych oddziałach ratunkowych, którzy właśnie mieli wypadki samochodowe. W obu przypadkach osoby, które grały w Tetrisa w trakcie kilku godzin od przeżycia traumy, doświadczyły znacznie mniej retrospekcji w ciągu następnego tygodnia w porównaniu z tymi, którzy tego nie robili (58% mniej w badaniu filmu i 62% mniej w badaniu wypadku samochodowego). 

Opierając się na obiecujących wynikach tego proaktywnego, zapobiegawczego podejścia, które Holmes opisuje jako "szczepionkę poznawczą", wkrótce zwrócili swą uwagę także na już utrwalone wspomnienia. "Rzeczywistość jest taka, że nie będziemy w stanie dotrzeć do większości ludzi w ciągu kilku godzin od traumatycznego wydarzenia", mówi. "Ludzie mogą mieć natrętne wspomnienia przez całe dekady, więc musimy coś zrobić z tymi starszymi wspomnieniami". 

W jednym z badań zespół Holmes poprosił osoby leczone na PTSD o skupienie się podczas gry na konkretnej retrospekcji przez 25 minut raz w tygodniu przez kilka tygodni. Pod koniec eksperymentu uczestnicy zaobserwowali 64-procentowe zmniejszenie liczby przypadków, w których pojawiało się to konkretne wspomnienie, a także 11-procentowe zmniejszenie liczby wspomnień, na których się nie koncentrowali. W innym badaniu współpracowano z pielęgniarkami z oddziałów intensywnej terapii, które doświadczały natrętnych wspomnień, w tym wielu sprzed ponad trzech miesięcy. Po czterech tygodniach pielęgniarki, które grały w Tetrisa, doświadczyły zaledwie 10% liczby natrętnych wspomnień w porównaniu z tymi, które nie grały; zgłosiły również poprawę w zakresie innych objawów, takich jak bezsenność, lęk i depresja. Ogólnie rzecz biorąc, pielęgniarki, które grały w Tetrisa, zaobserwowały 73-78-procentową redukcję retrospekcji. 

Jak podkreśla Holmes, prawdopodobnie nie ma nic szczególnego w samej grze Tetris. Podejrzewa ona, że każde zadanie o wysokich wymaganiach wzrokowo-przestrzennych, takie jak rysowanie, układanie puzzli lub tworzenie mozaik, może przynieść podobne rezultaty. Jednak zadania, które rozpraszają werbalnie, takie jak rozwiązywanie krzyżówek lub czytanie, prawdopodobnie nie działałyby tak dobrze. 

Co ważne, w swoich eksperymentach badacze nie tylko wręczają konsolę Game Boy i każą ludziom zacząć grać w Tetrisa. Najpierw proszą uczestników, by przypomnieli sobie szczególnie zły fragment danego wspomnienia. Następnie, podczas rozgrywki, instruują pacjentów, aby mentalnie obracali kształty z gry w swoim umyśle, jeszcze zanim spadną na pole gry. Upewniają się również, że uczestnicy grają w Tetrisa przez wystarczająco długi czas, zwykle od 10 do 20 minut. Jak dotąd wszystkie ich prace obejmowały tę procedurę, która, jak podejrzewają naukowcy, jest ważna dla osiągnięcia wyników. "Historycznie rzecz biorąc, natrętne wspomnienia traumy są dość trudne do leczenia, ponieważ utknęły w twoim umyśle z jakiegoś powodu - twój mózg uruchomił czerwony alarm i stara się zapewnić ci bezpieczeństwo", mówi Holmes. "To naprawdę trudne do zmiany. Jeśli więc po prostu grasz w grę, może to pomóc ci oderwać się od tych rzeczy lub zmniejszyć niepokój, ale niekoniecznie może pomóc w powstrzymaniu retrospekcji w przyszłości". 

Mimo to, granie w Tetrisa na własną rękę, bez przestrzegania procedury badawczej, prawdopodobnie nie zaszkodzi, a może nawet pomóc poczuć się lepiej. Kanadyjska terapeutka Morgan Pomells poleca go swoim klientom jako narzędzie do radzenia sobie z łagodzeniem uczucia niepokoju lub nadmiernego pobudzenia. Nie używa Tetrisa podczas sesji terapeutycznych, ale raczej sugeruje go jako potencjalną opcję w chwilach, gdy w codziennym życiu pojawiają się niepokojące wspomnienia lub powracające obrazy. "To tylko jedno z narzędzi", mówi. "Wiele osób uważa to jednak za naprawdę pomocne. Zwłaszcza ludzie, których umysły usilnie wizualizują traumatyczne elementy. Zwracając się do Tetrisa i będąc w stanie naprawdę zatopić się w tej grze, nawet tylko na kilka minut, mogą poczuć się trochę bezpieczniej i naprawdę uspokaja to ich umysły. A kiedy wracają do codziennego życia, są o wiele spokojniejsi i faktycznie są w stanie lepiej zdawać sobie sprawę ze swojego otoczenia". 

Pomells ostrzega jednak, że ani Tetris ani żadne inne narzędzie radzenia sobie z niepokojem nie zastąpi wizyty u terapeuty. Holmes popiera to zdanie, dodając, że osoby cierpiące na przebłyski z przeszłości powinny najpierw szukać opartego na dowodach leczenia u specjalisty. Chociaż Tetris może ostatecznie stać się znormalizowanym sposobem terapii, obecnie naukowcy wciąż są na wczesnym etapie gromadzenia dowodów klinicznych. "To bardziej podróż z ciekawości", mówi Holmes. 

Obecnie trwają dodatkowe badania kliniczne. W przyszłości naukowcy mają również nadzieję przetestować długoterminowy wpływ Tetrisa na natrętne wspomnienia, a także zrozumieć, co tak naprawdę dzieje się wtedy w mózgu. Mówiąc szerzej, chcą sprawdzić, czy Tetris jest skuteczny w ograniczaniu natrętnych wspomnień związanych z innymi schorzeniami, takimi jak zaburzenia związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych czy depresja. 

"Obrazy mentalne mogą nawiedzać ludzi w różnych formach i myślę, że dowiedzenie tego jest prawdziwym wyzwaniem”, mówi Holmes. "To podobna sytuacja jak kilka wieków temu w fizyce. Dopiero co zaczęliśmy dostrzegać gwiazdy i planety, teraz musimy je zbadać".