Mistyczne tradycje pogańskie celebrowane w Szwecji w okresie przesilenia letniego

Zdjęcie: Anna Hallams/imagebank.sweden.se 

A może po prostu słyszałeś, że przesilenie letnie to w Skandynawii wielka sprawa. No cóż, właśnie tak jest. I choć wszystkie kraje nordyckie, a także niektóre kraje Europy Wschodniej, najdłuższy dzień w roku świętują na różne sposoby, Szwedzi robią to najlepiej. Jest kwintesencją szwedzkiego święta i punktem kulminacyjnym w kalendarzu kulturalnym. Dla wielu jest to także święto kojarzące się z pewną dozą dekadencji i rozpusty, niezależnie od tego, czy tak było pierwotnie zamierzone. W każdym razie jest to święto, na które Szwedzi czekają z niecierpliwością i często zaczynają je planować z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem. Zwykle spędza się go z przyjaciółmi i rodziną w czyimś domku letniskowym. (Nie ma wielu krajów z większą liczbą domków letniskowych na mieszkańca niż Szwecja – posiadanie małego pomalowanego na czerwono domku otoczonego polami lub nad morzem to coś, do czego dąży niemal każdy Szwed, który nie miał szczęścia go odziedziczyć) . Najważniejszym punktem uroczystości jest tradycyjny lunch świętojański, który składa się ze szwedzkiego stołu z marynowanych śledzi i młodych ziemniaków przyprawionych koperkiem, wędzonego i peklowanego łososia, quiche z serem, klopsików oraz ciasta z truskawkami i bitą śmietaną na deser.  Ale zanim zasiądziemy do letniego lunchu, odbywa się obowiązkowy taniec wokół słupa majowego. Zgodnie z wielowiekową tradycją należy wznieść słup majowy ozdobiony liśćmi brzozy i polnymi kwiatami i tańczyć wokół niego, śpiewając i trzymając się za ręce. Podczas tańca „Małe Żaby” podskakujesz jak płaz i machasz rękami wokół głowy i pośladków  wydając przy tym rechot. Dla Szwedów wszystko to ma sens. Jak Vikander powiedział Kimmelowi: „W Szwecji wszyscy w wieku od 5 do 95 lat znają ten taniec i tańczą go co roku”. 

Przesilenie letnie w najstarszym skansenie świata 

Tradycja letniego słupa majowego sięga średniowiecza, natomiast obchody przesilenia letniego sięgają czasów pogańskich nordyckich, kiedy kultura kręciła się wokół mistycznego świata przyrody. Przez stulecia noc świętojańską uważano za magiczną. Czas, w którym zacierała się granica między sferą fizyczną i duchową, a rośliny nabrały potężnej mocy i można je było wykorzystać do wróżenia i leczenia. Młode kobiety zrywały siedem różnych rodzajów polnych kwiatów i umieszczały je pod poduszkami, aby marzyć o swoich przyszłych mężach, co jest tradycją, która jest nadal popularna. Noszenie wieńca z kwiatów we włosach jest odwiecznym symbolem odrodzenia i płodności. Wianki te były suszone i przechowywane przez cały rok, a czasami używane do naparzania świątecznej kąpieli, aby zapewnić rodzinie zdrowie przez długą, mroźną zimę. Podobnie chodzenie boso po zroszonej trawie w letni poranek – lub, jeszcze lepiej, tarzanie się po niej nago – było sposobem na zapewnienie dobrego zdrowia. Noc Świętojańska obchodzona jest zawsze w piątek pomiędzy 19 a 25 czerwca. W tym roku przypada ona 21 czerwca, ale w wielu miejscach w Szwecji uroczystości obchodzone są przez cały weekend świętojański. Jednym z takich miejsc jest Skansen. To najstarsze na świecie muzeum na świeżym powietrzu, to sztokholmska miejscowość turystyczna, prezentująca różne regiony Szwecji z domami i gospodarstwami rolnymi ze wszystkich części kraju. 

Tutaj obchody przesilenia rozpoczynają się w południe w wigilię przesilenia letniego od zrobienia wieńców i jarmarku przesilenia letniego. O godzinie 11:00 wszyscy zbierają się, aby obejrzeć wzniesienie słupa majowego, po czym rozpoczynają się tańce i zabawy przy nieodparcie wpadających w ucho dźwiękach muzyki ludowej w wykonaniu muzyków Skansenu. Tancerze ludowi, ubrani w kolorowe stroje ze swoich prowincji, prowadzą występy, w tym ulubiony przez wszystkich taniec żab. Biorąc pod uwagę liczbę gości z zagranicy, MC prowadzi program w języku szwedzkim i angielskim, dzięki czemu każdy może się przyłączyć. Jeśli zamiast uczestnictwa wolisz być widzem, zespół tańca ludowego Skansenu wykonuje również tradycyjne tańce chłopskie przy akompaniamencie skrzypków i kluczowych harfistów. Dla innych jednak główną atrakcją jest wieczorny taniec – powrót do tańca publicznego, który przeżywał swój rozkwit w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, zarówno w Szwecji, jak i w Stanach Zjednoczonych. Anette Björlin, specjalistka programowa w Skansenie, wyjaśnia, że ​​dla wielu święto Midsommar w Skansenie jest po prostu wydarzeniem, którego nie można przegapić. „W zeszłym roku tylko w noc świętojańską odwiedziło nas około 28 000 osób” – mówi. „Rekord to 35 tys. Ludzie z niecierpliwością czekają na te uroczystości przez cały rok. Rodziny pojawiają się z samego rana, aby wziąć udział w zajęciach przyjaznych dzieciom, a potem mamy stały napływ ludzi, którzy przychodzą, aby cieszyć się tańcami”. 

Mity i legendy 

Niezaprzeczalnie święto Midsommar nadal wywołuje poczucie zachwytu, nawet jeśli przeciętny Szwed nie ma już tendencji do tarzania się nago w porannej rosie. Jednak dziewczęta nadal zrywają polne kwiaty i umieszczają je pod poduszkami, mając nadzieję, że przyśnią im się ich przyszli małżonkowie. Na przestrzeni dziejów ludzie zwracali się do natury w celach leczniczych i przepowiadając przyszłość, ale trudno dokładnie określić, jak daleko sięgają te tradycje, ponieważ brakuje źródeł pisanych, mówi Kerstin Holm Söderkvist, interpretator dziedzictwa w Skansenie. „Wiele aspektów naszych obchodów wywodzi się z czasów średniowiecza, a możliwe, że niektóre sięgają nawet czasów Wikingów” – mówi. – Ale nie możemy być tego pewni. Istnieje wiele równoległych narracji na temat Nocy Świętojańskiej, zwłaszcza dlatego, że Kościół zmienił jej nazwę na święto chrześcijańskie celebrujące Jana Chrzciciela, a nie wierzenia pogańskie”. Jednym z mitów, które pragnie rozwiać, jest to, że słup majowy jest pogańskim symbolem płodności. „Wątpię” – mówi. „To raczej wpływy niemieckie, jak choinka”. Święto Przesilenia Letniego to także w dużym stopniu święto kulinarne, na co wskazuje wspomniany już tradycyjny lunch. 

„Jeśli spojrzymy na letni lunch przez pryzmat tradycyjnego szwedzkiego społeczeństwa rolniczego, będzie to miła odmiana po tym, jak przez wiele miesięcy musieliśmy żywić się zupą i płatkami owsianymi” – wyjaśnia Holm Söderkvist. „Wreszcie możemy się doczekać ucztowania na świeżo zebranych, sezonowych produktach”. Na szczęście szwedzka dieta uległa poprawie od XIX wieku i obecnie przesilenie letnie oznacza przede wszystkim początek niecierpliwie oczekiwanego sezonu wakacyjnego. Większość Szwedów latem bierze cztery lub pięć tygodni wolnego od pracy (pięć tygodni corocznego urlopu jest prawem ustawowym). To czas odpoczynku i relaksu, odwiedzania przyjaciół i krewnych w całym kraju oraz krzątania się po domku letniskowym, udekorowanym liśćmi i kwiatami na Święto Przesilenia Letniego. Holm Söderkvist świętuje z przyjaciółmi w swoim letnim domu nad jeziorem w malowniczej centralnej prowincji Värmland, gdzie będą mogli wziąć udział w tradycyjnej uczcie. Oprócz nawiązania Szwedów do ich historii kulturalnej, postrzega świętowanie jako ważne wydarzenie społeczne. „To bardzo włączające spotkanie, w którym mogą wziąć udział ludzie w każdym wieku i o każdym pochodzeniu” – mówi. „Każdy może zabrać ze sobą kosz piknikowy i udać się do lokalnego parku, aby wziąć udział w uroczystościach”. 

Przesilenie letnie w Londynie 

Spotkania w parkach, o których mówi, nie ograniczają się do Szwecji. Przesilenie letnie to pora roku, kiedy Szwedzi mieszkający za granicą szczególnie tęsknią za domem i szukają okazji do świętowania w swoich adoptowanych rodzinnych miastach. W miastach takich jak Londyn i Nowy Jork, w których mieszka duża populacja Szwecji, popularne są imprezy świętojańskie. To, co zaczęło się jako zaimprowizowane spotkanie w londyńskim Hyde Parku, stało się coroczną tradycją, która zyskuje coraz większą popularność dzięki mediom społecznościowym. Obchody te, określane jako „piknik flash mobu”, odbywają się zwykle w sobotę, tj. w święto przesilenia letniego, a nie w wigilię, i nie są formalnie zorganizowanym wydarzeniem ani biletowanym, ale mimo to przyciągają setki, a nawet kilka tysięcy ludzi. Zawsze ktoś stawia mały słup majowy i uroczystość trwa aż do zamknięcia parku o północy. Dla tych, którzy lubią świętować w wielkim stylu, społeczność ekspatów LondonSwedes organizuje wyśmienitą kolację w wigilię świętojańską i lunch w święto przesilenia letniego w restauracji szwedzkiego szefa kuchni Niklasa Ekstedta, Ekstedt w The Yard, przy hotelu Great Scotland Yard. Spodziewajcie się girland z kwiatów, muzyki na żywo i oczywiście mnóstwa zdjęć i śpiewu. „Szwedzi mają reputację osób powściągliwych, ale podczas przesilenia letniego spuszczamy z tonu” – mówi Charlotte Ågren, założycielka grupy. Dla Ågren świętowanie przesilenia letniego to nie tylko sposób na podtrzymanie ukochanej tradycji, ale także szansa na zaprezentowanie szwedzkiej kultury swoim brytyjskim i międzynarodowym przyjaciołom. „To niezwykle radosna okazja i z dumą zapraszamy do wzięcia w niej udziału nasze szersze kręgi społeczne” – mówi. „Około jedna trzecia londyńskich biesiadników to ludzie wszystkich narodowości, którzy po prostu cenią tradycję i kochają dobre imprezy”.