Co usunięcie sztucznych barwników z jedzenia może oznaczać dla systemu żywnościowego

Żelki barwione barwnikami na bazie roślin wystawione w biurach GNT, globalnej firmy zajmującej się barwnikami na bazie roślin. Zdjęcie: Seth Wenig/AP

Dr Marty Makary, komisarz żywności i leków Stanów Zjednoczonych, 22 kwietnia podczas krótkiej konferencji prasowej ogłosił, że agencja zamierza podjąć współpracę z przemysłem, by wyeliminować użycie sztucznych barwników na bazie ropy naftowej używanych w żywności dla Stanów Zjednoczonych.

Barwniki te są powszechnie używane, aby żywność oraz napoje były kolorowe i bardziej zachęcające dla konsumentów. Zawierają czerwień allura, tartrazynę, żółcień pomarańczową, błekit brylantowy, indygotynę oraz zieleń nr 3.

Według FDA, naturalne barwniki żywnościowe, które mogłyby zastąpić wspomniane substancje, pozyskiwane są z warzyw, owoców, zwierząt oraz minerałów.

Obwieszczenie Makarego jest najnowszym krokiem w kierunku zaprzestania używania sztucznych barwników przez firmy ze względu na negatywny wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt - między innymi zwiększone ryzyko zachorowań na raka i problemy neurobehawioralne.

Wkrótce FDA wypuści cztery nowe naturalne barwniki oraz przyspieszy przegląd następnych, włączając ekstrakt z galdieria sulphuraria, gardenia blue, ekstrakt z klitorii ternateńskiej oraz fosfowany wapnia.

„FDA prosi firmy o (dobrowolne) zamienienie sztucznych barwników na naturalne dla amerykańskich dzieci” - ogłosił Makary w najnowszym komunikacie prasowym. „Biorąc pod uwagę rosnący niepokój lekarzy i rodziców o potencjalne zagrożenie wynikające z używania sztucznych barwników w żywności, nie powinniśmy ryzykować i powinniśmy zrobić wszystko, co w naszej mocy, by zadbać o zdrowie naszych dzieci”.

Ruch mający na celu zakazanie sztucznych barwników

Ogłoszenie FDA podąża za znaczącymi zmianami prawnymi związanymi z dodatkami do żywności mającymi miejsce w ciągu ostatnich dwóch lat. W październiku 2023 roku Kalifornia zakazała używania erytrozyny na terenie całego stanu, w sierpniu dołączając do tej listy sześć innych powszechnie występujących barwników.

FDA zakazało używania erytrozyny w żywności w styczniu, ustawa ma wejść w życie 15 stycznia 2027 roku, oraz w medycynie - od 18 stycznia 2028 roku - jednakże agencja prosi firmy produkujące żywność, by wyeliminowały barwnik wcześniej. W marcu Wirginia Zachodnia uchwaliła ustawę zakazującą siedem barwników oraz dwóch konserwantów.

„Od co najmniej kilku dekad, konsumenci zadawali dużo pytań na temat bezpieczeństwa syntetyków, a potrzeba używania większej ilości naturalnych składników wzrasta.” - twierdzi dr Monica Giusti, profesorka i badaczka departamentu żywności i technologii w Uniwersytecie Stanowym w Ohio. „Nareszcie udało nam się zaobserwować regularne działania”.

Niektóre naturalne barwniki już zaczęły być wykorzystywane w produktach tworzonych w Stanach Zjednoczonych, a niektóre sklepy wyłączają żywność ze sztucznymi barwnikami ze sprzedaży, twierdzi Melanie Benesh, wiceprezydent spraw publicznych Environmental Working Group, organizacji non-profit zajmującej się zdrowiem i środowiskiem.

CNN skontaktowało się z FDA oraz departamentem zdrowia i usług społecznych aby poprosić o komentarz, jednak nie został on udzielony na czas, aby trafić do publikacji.

Oto alternatywne barwniki oraz sposób, w jaki mogłyby mieć wpływ na producentów oraz ludzkie zdrowie.

Naturalne źródła koloru

Wiele naturalnych barwników zostało już zaakceptowanych przez FDA i uregulowanych inaczej niż ich sztuczne odpowiedniki. FDA wymaga, aby producenci pobierali próbki z partii sztucznych barwników w celu przeprowadzenia testów i certyfikacji. Naturalne dodatki są zwolnione z tego procesu, jednakże nadal są uznawane przez FDA.

Jednym z najbardziej popularnych zamienników jaskrawo czerwonych barwników jest ekstrakt z czerwca kaktusowego lub jego odmiany łatwo rozpuszczalne w tłuszczach.

Barwniki z czerwców tworzy się z małych wysuszonych i rozdrobnionych ciał samic, głównie i łatwo zbieranych z kaktusów w Peru, opowiada Giusti. Są tak nasycone kolorem, że tylko zgniecenie ich palcami pozostawia ślady, owady te były używane jako barwniki przez wieki, już w cywilizacji Inków, która narodziła się w XIII wieku, dodaje Giusti.

Inne naturalne barwniki to ekstrakt annatto (żółty) pozyskiwany z nasion tropikalnego drzewa Bixa orellana oraz niebieskie i brązowe barwniki pozyskiwane z soku wysuszonych i zmielonych buraków, mówią eksperci.

Pracownik na farmie przypraw na Zanzibarze u wybrzeży Tanzanii prezentujący świeżo zerwane nasiona annato podczas wycieczki z przewodnikiem. Zdjęcie: NLink/iStockphoto/Getty Images

Istnieje również beta-karoten (żółty lub pomarańczowy), który można znaleźć w wielu roślinach, wliczając marchew; ekstrakt ze skórek winogron (czerwony lub fioletowy); pomarańczowe i czerwone przyprawy - kurkumę i szafran oraz zielony chlorofil, ekstrakt ze spiruliny i matchy. 

„Jest wiele metod przetwarzania, z których można uzyskać naturalne barwniki spożywcze, niektóre z nich można uzyskać więcej niż jedną metodą” - mówi Renee Leber, menedżer do spraw żywienia i usług technicznych Institute of Food Technologists, naukowej organizacji non-profit zrzeszającej techników oraz profesjonalistów do spraw żywności. Członkostwo obejmuje ludzi pracujących przy produkcji żywności.

Niewielka ilość badań

Badania na temat wpływu sztucznych barwników na zdrowie ludzi nadal jest niedofinansowane, więc jest jeszcze mniejsze wsparcie badań nad naturalnymi alternatywami, twierdzą eksperci.

Generalnie „barwniki, które nadają kolor owocom i warzywom, zwykle mają pozytywny wpływ na ludzkie zdrowie, na przykład czynniki przeciwzapalne” -  mówi Giusti.

Według Center for Science in the Public Interest, niewielki procent konsumentów zgłosiło doświadczanie różnych reakcji, zaczynając od pokrzywki, kończąc na wstrząsie anafilaktycznym, który może być śmiertelny, po spożyciu produktów zawierających barwnik z czerwi. FDA podaje, że w związku z tym składniki “zostały zaklasyfikowane jako alergeny, które muszą być wymienione na etykiecie wszystkich produktów spożywczych i kosmetyków.

„W tych barwnikach występują niektóre proteiny, na które część ludzi jest uczulona” - powiedziała dr Marion Nestle, profesorka Paulette Goddard do spraw żywienia, badań nad żywnością i zdrowiem publicznym z New York University.

Jednakże z większością naturalnych barwników pochodzących z roślin i używanych w małych ilościach „ciężko wierzyć, że miałyby jakikolwiek efekt” na powszechną populację, dodaje Nestle, która jest również wizytującą profesorką nauk o żywieniu na Cornell University w Ithace w stanie Nowy Jork.

Zmiana nie będzie łatwa

Nawet jeśli naturalne barwniki są bezpieczniejsze dla ludzkiego zdrowia, firmy obawiają się o potencjalny wpływ na atrakcyjność produktu i jego wykonanie.

Giusti twierdzi, że jednym z powodów dlaczego producenci wolą sztuczne barwniki jest to, że ich struktura chemiczna nie zmienia tak bardzo się gdy połączy się je z innymi składnikami, przechowa przez jakiś okres czasu czy wystawi na działanie żywiołów. Podczas gdy barwnik z czerwi zapewnia intensywny, stabilny kolor, barwniki z roślin są mniej stabilne.

Ta różnica jest „dużym wyzwaniem dla firm, ponieważ jeśli firma produkuje na przykład dziesięć różnych produktów w kolorze czerwonym, mogłyby używać tylko jednego sztucznego barwnika” - dodaje Giusti. „Ale jeśli chcą zastąpić sztuczny barwnik naturalnymi alternatywami, możliwe, że będą musieli użyć do dziesięciu różnych naturalnych barwników”.

Pomimo tego, że istnieje ponad czterdzieści różnych alternatyw naturalnych barwników, nie oferują one tego samego spektrum kolorów, które oferują sztuczne barwniki. Te czynniki mogą spowodować, że produkty zawierające naturalne barwniki mogą być droższe niż te ze sztucznymi kolorami.

Zmienianie tylko jednego produktu ze sztucznego barwnika na naturalny zamiennik może zająć od sześciu miesięcy do roku, powiedzieli w rozmowie z The Associated Press przedstawiciele Sensient Technologies Corp., jednej z największej firmy tworzącej barwniki, która pomaga firmom zmienić ich protokoły.

„To nie tak, że istnieje 70 milionów litrów soku z buraków leżących i czekających w razie gdyby cały rynek chciałby się zmienić” - powiedział Paul Manning, dyrektor naczelny firmy, w rozmowie z AP. „Dziesiątki milionów litrów tych produktów muszą zostać wyhodowane, zebrane i przetworzone”.

Tak samo wygląda to z zapasem barwników z czerwi. Około 70 tysięcy insektów potrzebne jest do wyprodukowania 1 kilograma barwnika, podaje AP.

Niektóre firmy produkujące żywność otrzymało krytykę, gdy zaczęło używać naturalne barwniki, a niektórzy konsumenci zwrócili uwagę na zmianę w smaku. Jednakże Nestle powiedział, że te doświadczenia są najprawdopodobniej związane z uprzedzoną percepcją, gdyż poza zmianą barwników skład produktów zazwyczaj pozostaje bez zmian.

Nestle twierdzi, że firmy w innych krajach były w stanie zaprzestać używania sztucznych barwników i zmienić je na zamienniki pozyskiwane z warzyw. „Dla mnie to bułka z masłem” - komentuje.