Zdjęcie:https://www.dw.com/de/rechte-kinder-konflikte-kriege-kindersoldaten-un-kinderrechtskonvention/a-70983821
Według aktualnego raportu Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz dzieci (UNICEF) jedno na sześcioro dzieci dorasta na obszarze objętym wojną lub konfliktem. Przez ostrzały, głód i choroby, dzieci te są w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Na obszarach konfliktów zbrojnych, również przemoc wobec dzieci jest na najwyższym poziomie. W 2023 roku zweryfikowano 32.990 poważnych naruszeń praw dziecka – a to dopiero początek góry lodowej. W świetle tych liczb przyglądamy się bliżej prawom dzieci w konfliktach zbrojnych.
Jakie prawa chronią nieletnich w czasach konfliktów?
Decydującym zbiorem zasad na poziomie międzynarodowym jest Konwencja o prawach dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Ponieważ nieletni potrzebują szczególnej ochrony i wsparcia. Wspólnota Międzynarodowa sformułowała konkretne Prawa dziecka i zawarła je w traktacie międzynarodowym, przyjętym w 1989 roku. Wraz z prawami do zdrowia lub zabawy, zapisano tam również prawo do ochrony przed przemocą, nadużyciami i wykorzystywaniem, jak również prawo do szczególnej ochrony podczas wojny i ucieczki. Od roku 1998 wprowadzono jeszcze trzy dodatkowe protokoły, jeden dotyczący udziału dzieci w konfliktach zbrojnych. „Wyraźnie skupiono się na dzieciach-żołnierzach. Jakiekolwiek wykorzystanie dzieci przez armie i grupy zbrojne uznawane jest za pracę dzieci i poważne naruszenie praw dzieci; w przypadku dzieci poniżej 15 roku życia jest to uznawane nawet jako zbrodnię wojenną.” – wyjaśnia Frank Mischo. Jest on ekspertem ds. praw dziecka w niemieckiej chrześcijańskiej organizacji pomagającej dzieciom „Kindernothilfe”, która działa w 33 krajach na całym świecie.
Konwencja praw dziecka cieszy się największym międzynarodowym poparciem ze wszystkich konwencji dotyczących praw człowieka. Tylko Stany Zjednoczone jeszcze jej nie ratyfikowały – co według Mischo stanowi poważny brak świadczący o zaniedbaniu. Istnieją również inne regulacje i narzędzia, takie jak „Deklaracja Bezpiecznych Szkół”, deklaracja o ochronie szkół w konfliktach zbrojnych, która jak dotąd została podpisana przez 120 krajów. Państwa potwierdzają w ten sposób, że zaniechają bombardowań lub militarnych okupacji szkół. Dzięki temu miejsca te mogą służyć nie tylko jako specjalne miejsce ochrony nieletnich, ale też mogą kontynuować nauczanie podczas konfliktów i kryzysów.
Kto kontroluje przestrzegania praw dziecka?
„Komitet praw dziecka ONZ, który ma siedzibę w Genewie praktycznie cały czas przygląda się każdemu krajowi na świecie, aby dowiedzieć się, w jaki sposób wdrażana jest konwencja o prawach dziecka’” – mówi ekspert ds. praw dziecka Mischo. Informacje od rządów, organizacji, jak i osób prywatnych są wykorzystywane jako podstawa do oceny.
Specjalny Przedstawiciel Sekretarza generalnego ONZ ds. Dzieci w Konfliktach Zbrojnych Virginia Gamba też gra dużą rolę. Jest odpowiedzialna za dokumentację szczególnie poważnych naruszeń praw dziecka w sytuacjach konfliktowych.
Wyróżnia się sześć przestępstw: zabijanie lub ranienie, rekrutacja lub wykorzystywanie dzieci jako żołnierzy, napaści seksualne, ataki na szkoły lub szpitale, uprowadzenia i odmowa pomocy humanitarnej. Przy naruszeniu tych sześciu praw dzieci, strony konfliktu trafiają na tak zwaną „Listę hańby”. Sprawcy są na niej umieszczani do czasu uzgodnienia i wdrożenia wspólnie opracowanego planu działania.
Lekceważenie praw dziecka może doprowadzić strony konfliktu przed Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) w Hadze. Na przykład w roku 2023 MTK wydało nakaz aresztowania prezydenta Rosji, Władimira Putina. Istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że rosyjski prezydent „ponosi odpowiedzialność za zbrodnię wojenną polegającą na bezprawnej deportacji” ukraińskich dzieci. Moskwa jest oskarżona o deportację tysięcy dzieci z domów dziecka lub innych instytucji państwowych do Rosji.
W jaki sposób najczęściej łamane są prawa dzieci?
Konflikty zbrojne i wojny zagrażają dzieciom w wielu aspektach. W sytuacjach konfliktowych „często nie są zagwarantowane podstawy, takie jak wystarczająco jedzenia, czy dach nad głową.” – mówi Frank Mischo z organizacji Kindernothilfe.
Dzieci, oprócz ryzyka śmierci czy obrażeń, często tracą kontakt z rodzinami i są zmuszane do ucieczki „Takie niepewne warunki życia prowadzą do dramatycznego wzrostu przymusowej prostytucji, przemocy na tle seksualnym i pracy dzieci.” – kontynuuje Mischo. „Dzieci są całkowicie zdane na łaskę takich sytuacji, w których nawet dorośli ledwo są w stanie się bronić.” Pomimo ratyfikacji konwencji o prawach dziecka, według organizacji UNICEF strony konfliktu wciąż lekceważą ochronę dzieci jako „najważniejszą, fundamentalną zasadę wojny”. Tak więc przepaść pomiędzy teorią a praktyką jest ogromna.
Według Mischo, przy prawie 33.000 udokumentowanych poważnych naruszeniach praw dziecka w roku 2023, tylko te, które „zostały wielokrotnie potwierdzone przez niezależne źródła, tj. przez rząd, organizacje ONZ lub osoby trzecie. Liczba niezgłoszonych przypadków jest zatem sto razy wyższa. Według raportu UNICEF w roku 2023 sytuacja dzieci była szczególnie poważna w Strefie Gazy, Ukrainie i Sudanie. Mischo wyjaśnia: „Jedna czwarta wszystkich naruszeń praw dzieci miała miejsce w Strefie Gazy. Wielu mówi, że jest to obecnie najbardziej śmiertelne miejsce na świecie dla dzieci. Ataki na szkoły i szpitale są tak systematyczne, że nie można ich już wyjaśnić w kategoriach wojskowych”.
W listopadzie MTK wydał również nakaz aresztowania głowy państwa Izrael Benjamina Netanjahu za domniemane zbrodnie wojenne w Strefie Gazy, w tym umyślne ataki na ludność cywilną. Według Mischo takie środki prawa karnego mają najlepsze działanie w przypadku skrajnych naruszeń praw dzieci w konfliktach i wojnach: „Moim zdaniem najważniejszym jest koniec bezkarności, który działa odstraszająco.”