Palestyńscy uchodźcy: Na zawsze wypędzeni?

Ucieczka przed bombami: palestyńscy uchodźcy wewnętrzni przebywający w namiocie w południowej strefie Gazy. Źródło: Mohammed Abed/AFP

Od ataku Hamasu na Izrael 7 października 2023 roku nadzieje na pokój, jak i powrót palestyńskich uchodźców do ich miejscowości rodzinnych stała się bardzo odległa. Dlaczego jest dziś o wiele więcej emigrantów palestyńskich niż w 1948 roku? I dlaczego ich status prawny różni się od innych uciekinierów? Przegląd.

Jak wielu jest palestyńskich uchodźców?

Palestyńskie społeczeństwo na Bliskim Wschodzie liczy mniej więcej siedem milionów ludzi o różnym statusie prawnym. Agencja Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA) podaje, że obecnie wspiera 5,9 mln osób w tym regionie. Mieszkają oni w 58 obozach dla uchodźców w Jordanii, Syrii, Strefie Gazy, na Zachodnim Brzegu łącznie ze Wschodnią Jerozolimą i Libanie.

Źródło: UNWRA, UNHCR, Arab News

W Egipcie również mieszkają uchodźcy z Palestyny. Od wybuchu wojny izraelsko- hamaskiej poleciało tam 100 000 ludzi. I w Izraelu żyje 1,5 miliona palestyńskich Izraelczyków.

Kto uchodzi za uchodźcę?

Według UNRWA „wszystkie osoby, których miejsce zamieszkania było w Palestynie w okresie od 1 czerwca 1946 roku do 15 maja 1948 roku, a które straciły dom jak i środki do życia w wyniku konfliktu z 1948 roku” mogą zostać zarejestrowane jako uchodźcy.To również dotyczy „potomków męskich palestyńskich uchodźców, w tym adoptowanych dzieci”. Doprowadziło to do tego, że liczba zarejestrowanych osób początkowo wynosząca 750 000 w 1950 roku wzrosła do 6 milionów.

W jakich warunkach żyją palestyńscy uchodźcy?

Życie codzienne wielu palestyńskich uchodźców i ich rodzin naznaczone jest ubóstwem i dyskryminacją. W wielu arabskich państwach goszczących Palestyńczycy nie mogą uzyskać obywatelstwa i dlatego też są bezpaństwowcami. W Libanie według danych przedstawionych przez UNRWA około 80% palestyńskich uchodźców żyje poniżej krajowej granicy ubóstwa. Nie mogą tam nabywać nieruchomości, nie pozwala im się pracować we wszystkich zawodach i nie mają dostępu do państwowego sytemu edukacji i opieki zdrowotnej. W Jordanii jest zarejestrowanych około 2,3 miliona palestyńskich uchodźców. Jest to jedyne państwo arabskie, które tej grupie ludzi przyznało obywatelstwo. Już więcej niż połowa ludności Jordanii jest pochodzenia palestyńskiego. W Syrii sytuacja ciągle się pogarsza z powodu trwającej wojny domowej. W 2021 roku badanie UNRWA wykazało, że 82% zarejestrowanych palestyńskich uchodźców żyje w skrajnym ubóstwie. Tymczasem wielu z nich wraca do Syrii z powodu konfliktu między Izraelem a libańską milicją Hezbollahu.

Dlaczego istnieje agencja do spraw uchodźców specjalnie dla Palestyńczyków?

Agencja Pomocy i Pracy dla Uchodźców Palestyńskich na Bliskim Wschodzie (UNRWA) została utworzona na mocy rezolucji ONZ nr 302 (IV) z dnia 8 grudnia 1949 roku i rozpoczęła swoją działalność 1 maja 1950 roku. Zgromadzenie Ogólne ONZ w grudniu 2022 roku przedłużyło mandat UNRWA do 30 czerwca 2026 roku. Zadaniem UNRWA jest zapewnienie wsparcia Palestyńczykom, którzy w wyniku wojny izraelsko – arabskiej i powstania państwa Izrael 14 maja 1948 roku zostali wysiedleni bądź musieli uciekać, jak również ich potomkom. Palestyńczycy określają ten czas jako „Nakba” – katastrofa. Agencja ONZ ds. Uchodźców (UNHCR) jest odpowiedzialna za ochronę, przede wszystkim uchodźców i bezpaństwowców na świecie. Zostało to założone tak jak UNWRA, również w 1950 roku. Podział kompetencji prowadzi do tego, że w państwach takich jak Egipt, gdzie przebywają uchodźcy palestyńscy, ale UNRWA nie jest reprezentowana, osoby te żyją w prawnej próżni. Ponieważ UNHCR nie ma mandatu, by zajmować się uchodźcami z Palestyny.

Obóz dla uchodźców w Jordanii dla mieszkańców Palestyny, którzy w 1948 roku zostali wypędzeni ze swoich domów przez izraelskie siły zbrojne. Palestyńczycy nazywają ten czas „Nakbą” – katastrofą. Zdjęcie: Media/picture alliance

Dlaczego Izrael domaga się rozwiązania UNRWA?

Rząd Izraela oskarża UNRWA o udział jej współpracowników w masakrze z 7 października. Organizacja pomocowa miała być mocno zinfiltrowana przez Hamas. Po tych zarzutach kilka krajów darczyńców, w tym USA, Komisja Europejska oraz Niemcy zawiesiło swoje płatności na rzecz UNRWA. ONZ wszczęła wewnętrzne dochodzenie, co do tych zarzutów. W oświadczeniu opublikowanym 5 sierpnia 2024 roku stwierdzono, że 9 współpracowników UNRWA zostało zwolnionych, z powodu możliwego uczestnictwa w atakach na Izrael 7 października 2023 roku prowadzonych przez Hamas. Zarzutów wobec następnych dziesięciu współpracowników nie da się potwierdzić lub poprzeć przez nie wystarczającą liczbę dowodów.

Symboliczny protest: Uchodźca palestyński pokazuje klucze od domu, z którego jego przodkowie zostali wypędzeni. Zdjęcie: Issam Rimawi/ZUMAPRESS/picture alliance

Czy istnieje prawo dotyczące powrotu?

Zgodnie z artykułem 11 Rezolucji ONZ nr 194 wszyscy uchodźcy mają prawo, by powrócić do swojej ojczyzny, jeśli są gotowi, by żyć w pokoju ze swoimi sąsiadami. W oczach rządów wielu arabskich państw odnosi się to do dziś żyjących potomków wysiedleńców z 1948 roku. „Katastrofa Nakba nadaje tożsamości palestyńskiemu społeczeństwu. W ten sposób podkreśla się niesprawiedliwość”, wyjaśnia Peter Lintl, pracownik działu Afryki i Bliskiego Wschodu w Fundacji Nauki i Polityki. Według oceny eksperta prawo do powrotu „może zostać rozwiązane jedynie w ramach negocjacji pokojowych i jest możliwe tylko w państwie palestyńskim”.