Jak Pekin poskromił bezprawny przemysł i zyskał globalny wpływ

Zdjęcie: Thomas Lee dla The New York Times

Jeszcze w 2010 r. niewiele gałęzi przemysłu było tak bezprawnych, a jednocześnie tak kluczowych dla światowej gospodarki, jak chińska produkcja metali ziem rzadkich. Przesyłki ziem rzadkich często zmieniały właściciela na worki z chińską walutą: zasada była taka, że stopa sześcienna ciasno zapakowanych banknotów była warta 350 000 dolarów. W magazynie w Guangzhou niedaleko Hongkongu kwas był nielegalnie wykorzystywany do prac wydobywczych, a pozostałości, lekko radioaktywne, były wyrzucane do ścieków komunalnych. Gang prowadzący magazyn sprowadził zagranicznych nabywców w bagażnikach samochodów, aby utrzymać ich lokalizację w tajemnicy.

Ale od tego czasu represje ze strony chińskich organów ścigania i konsolidacja przemysłu przez rząd pozwoliły Chinom przejąć kontrolę nad dostawami minerałów i ograniczyć ich nadwyżki. „Zniknął Dziki Zachód, mentalność go-go, w której środowisko zostało ukrócone — teraz jest znacznie bardziej kontrolowane” - powiedział David Abraham, konsultant przemysłu ziem rzadkich.

Koszty środowiskowe nieuregulowanego wydobycia i rafinacji były wysokie przez wiele lat. W południowych Chinach zalesione zbocza wzgórz i szmaragdowe pola ryżowe zostały przekształcone w obszary toksycznego błota, ponieważ chińskie syndykaty przestępcze zatrudniały robotników do odkopywania rud i przetwarzania ich w nieosłoniętych kwaśnych dołach. W północnych Chinach wody gruntowe splecione z odpadami radioaktywnymi przemysłu zaczęły przesiąkać w kierunku Żółtej Rzeki. Tysiące mil kwadratowych pastwisk zamknięto dla wypasu z powodu skażenia promieniotwórczym pyłem z rafinerii, które obarczono winą za śmierć tysięcy kóz.

Chińskie koncerny metalowe zyskały międzynarodową reputację morderców. Pewnej nocy w 2000 roku bandyci włamali się do biura firmy handlującej rzadkimi metalami w Hongkongu i zabili dyrektora generalnego, podcinając mu gardło nożem do obcinania pudełek. Policja wyśledziła podejrzanych sprawców w rejonie górnictwa metali ziem rzadkich w sąsiedniej prowincji Guangdong w Chinach, gdzie policja zgubiła trop.

Począwszy od 2006 r., Pekin stopniowo zmniejszał ilość pierwiastków ziem rzadkich, które można legalnie eksportować. Działał on ze względów środowiskowych — czołowi naukowcy ostrzegali przed zanieczyszczeniem przemysłu — i w celu zapewnienia kontroli nad kluczowym elementem w łańcuchach dostaw przedsiębiorstw międzynarodowych.

Ale ograniczenia eksportowe wywołały braki i szał spekulacyjny. Ceny niektórych z 17 różnych metali ziem rzadkich wzrosły prawie trzydziestokrotnie. Wykopano setki nielegalnych kopalń. Przemytnicy topili pierwiastki ziem rzadkich w eksporcie stali, a następnie ponownie stopili stal za oceanem, aby odzyskać pierwiastki ziem rzadkich. Początkowe represje policyjne w 2010 roku przyniosły niewiele trwałych rezultatów.

Odwiedziłem jedną z porzuconych kopalń w prowincji Guangdong w 2009 roku, wraz z innymi dziennikarzami The New York Times. Była to czerwono-brązowa gliniana blizna, pozostawiająca jałowy pas doliny, poza tym pełen bujnych pól ryżowych. Rok później, kiedy weszliśmy do innej nielegalnej kopalni, którą rząd Guangdong określił jako zamkniętą, stanęliśmy w obliczu bandytów, którzy zagrozili, że „pokroją was jak zwierzęta w rzeźni”. Cztery samochody goniły naszą taksówkę przez pola do najbliższego wjazdu na autostradę.

Wen Jiabao, ówczesny premier Chin i geolog, który ukończył studia magisterskie w dziedzinie ziem rzadkich, siedem tygodni później zarządził ogólnokrajową kampanię wszystkich chińskich agencji bezpieczeństwa, aby złamać syndykaty przestępczości ziem rzadkich. Następowały naloty, aresztowania i oskarżenia. Policjanci publicznie niszczyli nielegalny sprzęt górniczy. Rząd krajowy przejął kontrolę nad 11 rejonami górniczymi ziem rzadkich od często skorumpowanych lokalnych urzędników. Mimo to postęp w oswajaniu branży był powolny. „Nadmierne wydobycie metali ziem rzadkich spowodowało osunięcia ziemi, zatkane rzeki, nagłe zanieczyszczenia środowiska, a nawet poważne wypadki i katastrofy, powodując ogromne szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia ludzi oraz środowiska ekologicznego”, powiedział chiński rząd w dokumencie programowym z czerwca 2012 r. 

Wen nakazał, aby dziesiątki licencjonowanych firm zostały skonsolidowane w sześć firm kontrolowanych przez rząd, często za niewielką lub żadną opłatą dla właścicieli. Michael Silver, dyrektor naczelny American Elements, firmy z siedzibą w Los Angeles, która produkuje lub dystrybuuje ponad 38 000 chemikaliów, powiedział, że spółka joint venture z ziem rzadkich, w której jego firma posiadała udziały, została wywłaszczona bez rekompensaty w 2012 roku.

Kontrole celne eksportu metali zniechęciły w ostatnich latach do przemytu metali ziem rzadkich z Chin. Zakończenie spekulacyjnej bańki rynkowej oznaczało niższe ceny i sprawiło, że nielegalne kopalnie stały się mniej opłacalne. Jednak większość niszczycielskiego dla środowiska górnictwa w szczególności dla jednej ziemi rzadkiej — dysproz do zaawansowanych chipów komputerowych i magnesów — podobno przeniosła się kilka mil przez południową granicę Chin do bezprawnych obszarów najbardziej wysuniętej na północ Birmy. Ruda jest następnie sprowadzana do Chin w celu rafinacji.

Sześć spółek kontrolowanych przez państwo zostało zredukowanych do trzech. Korzystając ze stałego wsparcia rządowego, okresowo zalewali światowe rynki ziem rzadkich, aby obniżyć cenę za każdym razem, gdy zachodni producenci próbują zwiększyć produkcję. „Zrobią wszystko, co będzie konieczne, od niskich stóp procentowych po personel i ziemię” — powiedział Silver. „Zawsze będą kontrolować dostawy pierwiastków ziem rzadkich”.