Koniec ropy naftowej może być bardzo burzliwy

Rządy na całym świecie opracowują strategie mające na celu zmniejszenie popytu na ropę naftową i wspieranie alternatywnych źródeł energii, starając się przeciwdziałać zmianom klimatycznym. Zdjęcie: jim west/zuma wire/eyevine.

Przez dziesięciolecia największe obawy związane z ropą naftową dotyczyły jej dostaw. Po raz pierwszy przekonano się o tym pół wieku temu, gdy arabscy członkowie OPEC zakazali eksportu ropy do Ameryki i innych krajów wspierających Izrael w wojnie arabsko-izraelskiej. Dzisiaj mogłoby się wydawać, że związek między energią a geopolityką został już szczęśliwie zerwany. Nawet gdy wojna powróciła na Bliski Wschód, a inwazja Rosji na Ukrainę uczyniła z niej pariasa na Zachodzie, rynki ropy naftowej pozostają w dużej mierze spokojne. W rzeczywistości jednak rozpoczyna się nowy etap — taki, w którym to popyt na ropę, a nie podaż, będzie miał główny wpływ na rynki surowców energetycznych. Zmiana ta przyniesie ze sobą głębokie konsekwencje geopolityczne.

Rządy na całym świecie opracowują strategie mające na celu zmniejszenie popytu na ropę naftową i wspieranie alternatywnych źródeł energii, starając się przeciwdziałać zmianom klimatycznym. Technologie takie jak te stosowane w pojazdach elektrycznych stają się coraz tańsze i bardziej zaawansowane. Jak dowodzi nasz raport specjalny, nadchodzący punkt szczytowy i późniejszy spadek globalnego popytu na ropę naftową będzie decydował o cenach i produkcji ropy naftowej w nadchodzących dziesięcioleciach.

Przewrotnie, zmiana ta przyniesie niektórym producentom większą siłę rynkową. Największe, najmniej emisyjne i najtańsze rezerwy ropy naftowej znajdują się w Arabii Saudyjskiej i u jej bezpośrednich sąsiadów z Zatoki Perskiej. W miarę kurczenia się rynku ropy naftowej, ich udział w produkcji będzie rósł. W zależności od tempa transformacji energetycznej, według firmy naftowej bp, do 2050 r. ta organizacja może uzyskać udział w rynku w wysokości połowy lub nawet dwóch trzecich globalnej produkcji, w porównaniu z mniej niż 40% obecnie. Już teraz miejsca takie jak Kuwejt, Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie są siedzibą jednych z największych na świecie państwowych funduszy inwestycyjnych i intensywnie wykorzystują kapitał i wpływy w swoim sąsiedztwie i nie tylko. Ich ogromne zasoby kapitałowe i chęć pokazania swojej siły za granicą będą się tylko nasilać.

Tymczasem pozostałe potęgi naftowe pozostaną w tyle. Obecnie państwowe firmy naftowe w kilkudziesięciu krajach Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji wydobywają ropę, która jest droższa i emituje więcej dwutlenku węgla niż ropa z Zatoki Perskiej. Według jednego z szacunków, około 1,2 biliona dolarów z 1,8 biliona dolarów inwestycji zaplanowanych na następną dekadę przez krajowe koncerny naftowe może okazać się nieopłacalne, jeśli kraje wywiążą się ze swoich oficjalnych zobowiązań dotyczących osiągnięcia zerowej emisji netto do 2050 roku. Nigeryjski NNPC, meksykański Pemex i indonezyjska Pertamina należą do najbardziej zagrożonych utratą aktywów. Ponieważ rządy wielu krajów wydobywających ropę naftową są często nadmiernie uzależnione od przychodów z tego surowca, upadek niektórych krajowych firm naftowych może doprowadzić do kryzysu zadłużenia, bankructwa i dekady zaprzepaszczonego rozwoju. Byłoby to lustrzane odbicie kryzysów zadłużenia, które ogarnęły Amerykę Łacińską w latach 80., po tym, jak rosnące ceny ropy zwiększyły deficyt handlowy krajów importujących i sparaliżowały ich zdolność do spłaty zadłużenia.

Jak poradzić sobie z tymi trudnościami? Przyspieszenie transformacji energetycznej jest konieczne, aby przeciwdziałać zmianom klimatycznym, ale im szybsza transformacja, tym gorsza konsolidacja siły rynkowej i większy szok dla producentów generujących wysokie koszty. W międzyczasie mechanizmy zaradcze, takie jak rządowe strategiczne rezerwy ropy naftowej, mogą pomóc zmniejszyć niestabilność cen dla konsumentów ropy naftowej. Powinny one zostać rozszerzone o duże kraje rozwijające się w Azji i Afryce, które wkrótce prześcigną Chiny i staną się największymi uczestnikami popytu na ropę naftową. Międzynarodowa Agencja Energii, oficjalny organ utworzony w następstwie pierwszego wstrząsu na rynku naftowym, już koordynuje strategiczne zapasy ropy naftowej magazynowane przez gospodarki rozwinięte. Jej obecne negocjacje z Indiami powinny zostać rozszerzone o inne duże gospodarki wschodzące.

 Nie dopuśćmy do wycieku!

 Tymczasem dla pechowych producentów priorytetem musi być dywersyfikacja, póki jeszcze ceny ropy są relatywnie wysokie, a popyt wciąż silny. Niektórzy z nich, tacy jak kolumbijski Ecopetrol czy malezyjski Petronas, już teraz wydają znaczną część swoich środków inwestycyjnych na technologie niskoemisyjne, w tym odnawialne źródła energii, wodór i wychwytywanie dwutlenku węgla, które mogą stanowić zabezpieczenie przed załamaniem się rynku ropy naftowej. Jednakże krajowe firmy naftowe przeznaczają średnio zaledwie 5% swoich nakładów inwestycyjnych na dywersyfikację; dla porównania, zachodnie koncerny naftowe wydają 15%. Ponadto, aby umożliwić rozwój prywatnej przedsiębiorczości, również rządy muszą dążyć do zagwarantowania, że gospodarki będą w stanie uniezależnić się od ropy naftowej. Mogą to uczynić poprzez ustanowienie korzystnych dla biznesu przepisów oraz przez zwiększenie nakładów na infrastrukturę, oraz edukację. Pomimo tego, niektóre kraje prawdopodobnie będą wymagały pomocy finansowej, co dodatkowo obciąży instytucje międzynarodowe. Zawirowania związane z podażą ropy naftowej w minionym półwieczu były częstym źródłem geopolitycznych turbulencji. O ile do nadchodzącej transformacji nie podejdziemy z większą dalekowzrocznością, następne pół wieku może być równie trudne.