Zapomniany kamień szlachetny, który panował w epoce wiktoriańskiej, powraca do łask

Projektantka biżuterii Natasha Wightman – której przykład sugestywnej, rzeźbiarskiej pracy pokazano powyżej – jest jedną z wielu kreatywnych osób pracujących z gagatem, dawno niewidzianym kamieniem szlachetnym.
Zdjęcie: nwmjewel

Gagat, płaski, nieprzeźroczysty kamień szlachetny pochodzący z drewna przez miliony lat poddanego działaniu wysokiego ciśnienia, w czasach wiktoriańskich, kiedy ubiór i biżuteria świadczyły o statusie społecznym, majątku czy nawet stanie emocjonalnym posiadacza, był uważany za niezwykle wyszukany klejnot. Ubiór wiktoriański był przesiąknięty symbolizmem, znajdował się pod wpływem sztywnych reguł przyzwoitości i zasad własnej grupy społecznej. Ciasno wiązane gorsety i cylindry, wspominając tylko dwa najpowszechniejsze elementy z epoki, były wyznacznikiem majętności i przyzwoitości, a biżuteria przedstawiająca gołębice wskazywała na głęboką religijność właściciela.

Zaskakująco lekki i atramentowo czarny w barwie, gagat to jeden z najstarszych znanych klejnotów, z którym artyści pracowali od epoki neolitu (7000-1700 lat p.n.e). przedmioty z gagatu były cenione zarówno przez Rzymian jak i Wikingów, od guzików i pierścieni po maleńkie rzeźby i amulety ochronne. Lecz to królowa Wiktoria wzniosła gagat na wyżyny mody w połowie XIX wieku. Monarchini często go nosiła, szczególnie w drugiej połowie jej rządów – klejnot pasował do czarnych kompletów, które ubierała wyłącznie po śmierci swojego męża, księcia Alberta (gagat stał się odtąd jednoznaczny z suknią żałobną).

„Ktokolwiek cieszący się jakąkolwiek renomą w epoce wiktoriańskiej chciał nosić gagat” – powiedziała Sarah Steele, brytyjska gemmolog i jedna z niewielu badaczy gagatu na świecie – „Podróżowaliśmy po całym świecie szukając źródeł gagatu – do Wenezueli, na północ Hiszpanii – i zwróciliśmy go z powrotem do Wielkiej Brytanii.”

Utrzymujące się zainteresowanie klejnotem oznaczało jednak powolne zalewanie rynku kamieniami o niższej jakości, które łatwiej kruszyły się i pękały, co podważało zaufanie klientów. Jednocześnie, rewolucja plastikowa nabierała rozpędu. Popularna (i obecnie kolekcjonerska) żywica jubilerska Bakelit została wynaleziona w 1907 roku, a niektórzy producenci udoskonalili nawet sztuczny gagat – skutecznego, choć przypadkowego, giganta branżowego.

Wszystko to przyczyniło się do gwałtownego spadku popularności klejnotu. „Każdy miał serdecznie dość żałoby, a potem wybuchła pierwsza wojna światowa i to było to” – dodała Steele. „Mamy szczęście, że branża w ogóle przetrwała”.

Tak więc, podczas gdy gagat od dziesięcioleci jest sprzedawany w obiegu biżuterii pamiątkowej, klejnot od dawna jest ignorowany przez projektantów mody i ekskluzywnej biżuterii. Jednak to może się zmienić.

Garstka renomowanych projektantów ostatnio wykorzystuje gagat w biżuterii, w jaką zaopatrują się wpływowe salony jubilerskie. Jednak ci projektanci nie używają byle jakiej odmiany – celowo wybierają Whitby, powszechnie uważany za złoty standard gagatu przeznaczonego na cele gotowej biżuterii.

Chociaż klejnot był wydobywany w XIX wieku w kilku odrębnych regionach, w tym w Hiszpanii, Francji i południowo-zachodniej Ameryce, gagat Whitby powstał wyłączne pod ziemią wokół nadmorskiego miasta Whitby w North Yorkshire w Anglii. „Gagat Whitby zdecydowanie ubiega się o tytuł najlepszej odmiany na świecie” – wyjaśnia Steele, która jest również współwłaścicielem Ebor Jetworks, sklepu detalicznego i warsztatu o długiej tradycji obróbki tego kamienia w mieście.

Gagat Whitby jest znany z czarnej jak smoła barwy i wysokiej twardości. Ogólnie rzecz ujmując, gagat Whitby nie pęknie ani nie wyblaknie z czasem jak inne, mniej solidne odmiany bez nazwy mają w zwyczaju.

Projektantka biżuterii z Sussex Natasha Wightman zadebiutowała swoją pierwszą kolekcją na wyłączność Dover Street Market, koncepcie sprzedaży detalicznej zapoczątkowanym przez projektantkę mody Rei Kawakubo oraz jej męża i partnera Adriana Joffe na początku tego roku.

Kolekcja Ravens przestawia czarne kruki w locie, misternie rzeźbione w gagacie Whitby przez brytyjskiego artystę Grahama Heeley oraz oprawione w złoto przez lokalnego jubilera Iana Fowlera. Wightman w swojej kolekcji stara się wykorzystywać wyłącznie brytyjskie materiały i sztukę rzemiosła. Jej debiut obejmuje również elementy rzeźbione z bukszpanu z Moorland oraz zrzuconych poroży jelenia, znalezionych na własnym podwórku.

Chciałam wykorzystać coś, co pochodzi z naszej ziemi i kraju” – powiedziała CNN. „Gagat to jeden z najstarszych materiałów używanych do wyrobu biżuterii, szczególnie w Wielkiej Brytanii… spodobał mi się ten romantyzm, ta historia.”

Jacqueline Cullen, której projekty są realizowane w pracowniach w Londynie i Whitby, była wśród pierwszych projektantów biżuterii pracujących z gagatem Whitby, około 20 lat temu. Jej kolekcja Dark Matter wprowadziła gagat w nową erę: Zaokrąglone formy wyrzeźbione z kawałków kamienia Whitby są ozdobione czarnymi diamentami, co wpływa na iskrzenie się klejnotów małymi galaktykami słabych blasków.

Irlandzka projektantka, kiedy zaczynała pracę z gagatem jako studentka cenionej szkoły wzornictwa Central Saint Martins w Londynie, nie była świadoma jego długiej historii. Jednak po zaznajomieniu się z przeszłością gagatu wierzy, że jego reputacja i miejsce w historii to „coś, od czego musi się uwolnić”.

Zdjęcie: jacquelinecullen 

„Gagat Whitby pasuje do mojej estetyki i warsztatu”, mówi Cullen. „Jestem zainspirowana zasadniczą energią i radykalnymi siłami natury. Ręcznie rzeźbione powybuchowe pęknięcia w gagacie Whitby wysadzane czarnymi diamentami tworzą idealne połączenie reprezentujące wirującą czarną dziurę pochłaniającą i miażdżącą czarną materię.

Lecz dla wielu rozwlekła historia klejnotu w Zjednoczonym Królestwie to tylko część jego uroku. Przykładowo, Ebor Networks prowadzi prężną działano związaną z królewskimi uroczystościami i pogrzebami. A gagat jest tak bardzo brytyjski jak tylko można. To jeden z dwóch kamieni szlachetnych wydobywanych w Anglii – drugim jest Derbyshire Blue John przypominający ametyst poprzecinany ciemnymi żyłami i pasmami.

Heeley, mistrz rzeźbiarstwa tworzący czarne kruki dla Wightman powiedział, że cieszy się z bycia częścią długiego pocztu mistrzów rzemiosła obrabiających ten angielski kamień szlachetny. I podobnie do swoich poprzedników, rzeźbi go całkowicie ręcznie. „To miękki, solidny materiał do i naprawdę trzeba czuć co się robi”, zauważył. „Prawdopodobnie maszyna nie potrafiłaby tego zrobić dokładnie w ten sam sposób, a czy naprawdę być tego chciał?”

A jeśli obecny entuzjazm do niematerialnych wartości – takich jak kunszt rzemieślniczy i prawdziwa rzadkość – obecnych w naszych dobrach luksusowych przetrwa, gagat jest we właściwym miejscu do zdobycia szerszego grona fanów. Można z łatwością sobie wyobrazić wizjonerów mody, takich jak John Galliano czy Daniel Roseberry z domu mody Schiaparelli wskrzeszających gagatowe guziki (ulubione przez Marię I Stuard) broszki kameo, czy dobierających rzeźbione w gagacie zapięcia kopertówek na zamówienie.

Kolejną atrakcją dla miłośników mody chcących wyróżnić się z tłumu jest fakt, że w przeciwieństwie do diamentów i pereł, jest on rzadki – a nawet unikatowy. Rzemieślników i handlarzy gagatu zawsze jest niedosyt. Jedynym sposobem na zdobycie nowego okazu jest poszukiwanie go w miejscu jego geologicznego występowania. Steele i jej współpracownicy przeczesują wybrzeże w poszukiwaniu okazów, które zostały wyrzucone przez fale – jest to jedyna forma, którą można pozyskać legalnie. Tereny Whitby i okolic, na których od dawna wydobywano klejnoty, obecnie stanowią własność prywatną).

„Nie ma wystarczającej ilości gagatu w okolicy i nie można kupić dużych okazów” – powiedziała Steele. „Turyści nieustannie dzwonią do nas z prośbą o nieobrobiony gagat, a odpowiedź zawsze brzmi <<Nie>>”.