Ile pieniędzy pożycza rząd Wielkiej Brytanii i czy ma to znaczenie?

Źródło zdjęcia: Pexels

Dlaczego rząd pożycza pieniądze?

Rząd czerpie większość swoich dochodów z podatków. Na przykład pracownicy płacą podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie społeczne, wszyscy płacą VAT od niektórych towarów, a firmy płacą podatek od zysków. Teoretycznie rząd mógłby pokrywać wszystkie wydatki z podatków - i czasami tak się dzieje. Ale jeśli nie jest to możliwe, rząd może wypełnić lukę, podnosząc podatki, ograniczając wydatki lub zaciągając pożyczki. Wyższe podatki oznaczają, że ludzie mają mniej pieniędzy do wydania, co powoduje spadek zysków firm - a to może być niekorzystne dla miejsc pracy i płac. Niższe zyski oznaczają też, że firmy płacą mniej podatku. Dlatego rządy często decydują się na pożyczki, aby pobudzić gospodarkę. Pożyczają też na finansowanie dużych inwestycji, takich jak nowe linie kolejowe czy drogi.

Jak rząd pożycza pieniądze?

Rząd pożycza pieniądze, sprzedając instrumenty finansowe zwane obligacjami.  Obligacja to obietnica spłaty pieniędzy w przyszłości. Większość obligacji wymaga od pożyczkobiorcy regularnego płacenia odsetek. Obligacje emitowane przez rząd Wielkiej Brytanii nazywane są gilts i są zazwyczaj uznawane za bardzo bezpieczne - ryzyko, że nie zostaną spłacone, jest niewielkie. Giltsy są kupowane głównie przez instytucje finansowe w Wielkiej Brytanii i za granicą, takie jak fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, banki i towarzystwa ubezpieczeniowe. Rząd sprzedaje giltsy krótkoterminowe i długoterminowe, co pozwala mu pożyczać pieniądze na różne okresy i przy różnych stopach procentowych.

Ile pieniędzy pożycza rząd Wielkiej Brytanii?

Kwota pożyczek zaciąganych przez rząd zmienia się z miesiąca na miesiąc. Na przykład w styczniu rząd zwykle pożycza mniej, ponieważ wiele osób płaci wtedy znaczną część swojego rocznego zobowiązania podatkowego jednorazowo. Dlatego bardziej pomocne jest spojrzenie na dane za cały rok lub narastająco od początku roku. W ostatnim pełnym roku budżetowym, do marca 2025 roku, rząd pożyczył 151,9 miliarda funtów. Tylko w marcu zadłużenie wyniosło 16,4 miliarda funtów, co oznacza o 2,8 miliarda więcej niż rok wcześniej. W poprzednim pełnym roku budżetowym, do marca 2024 roku, rząd pożyczył 131,2 miliarda funtów. Całkowita kwota, którą rząd jest winien, nazywana jest długiem publicznym. Obecnie wynosi on około 2,8 biliona funtów - czyli 2 800 000 000 000 funtów To mniej więcej tyle, ile wynosi wartość wszystkich dóbr i usług wytwarzanych w Wielkiej Brytanii w ciągu roku, czyli produkt krajowy brutto (PKB). Obecny poziom zadłużenia jest ponad dwukrotnie wyższy niż w latach 80. i przed kryzysem finansowym z 2008 roku. Połączenie krachu finansowego i pandemii Covid-19 znacząco zwiększyło dług Wielkiej Brytanii. Jednak w relacji do wielkości gospodarki, brytyjskie dane dotyczące zadłużenia nadal są niskie w porównaniu z dużą częścią XX wieku. Są też niższe niż w przypadku niektórych innych czołowych gospodarek świata. 

Ile pieniędzy rząd płaci w odsetkach?

Im większy dług publiczny, tym więcej rząd musi płacić odsetek. Ten koszt nie był tak odczuwalny, gdy stopy procentowe były niskie - jak miało to miejsce w latach 2010-2019 - ale stał się bardziej zauważalny po tym, jak Bank Anglii zaczął podnosić stopy procentowe w 2021 roku. Kwota odsetek, jaką rząd płaci od długu publicznego, również zmienia się z miesiąca na miesiąc. W marcu 2025 roku wyniosła 4,3 miliarda funtów. To o 1,3 miliarda więcej niż w marcu 2024 roku i najwyższy marcowy wynik od początku prowadzenia miesięcznych statystyk w 1997 roku, choć tylko o 0,2 miliarda więcej niż poprzedni rekord ustanowiony w marcu 2023 roku. Na początku stycznia 2025 roku, stopy procentowe dla długoterminowych pożyczek osiągnęły najwyższy poziom w XXI wieku, zanim zaczęły ponownie spadać. 

Dlaczego ma znaczenie, czy rząd więcej pożycza i więcej wydaje na odsetki?

Jeśli rząd musi przeznaczać więcej pieniędzy na spłatę długów, może to oznaczać, że ma mniej środków na usługi publiczne. Niektórzy ekonomiści obawiają się, że rząd zaciąga zbyt duże pożyczki i ponosi zbyt wysokie koszty. Inni z kolei twierdzą, że dodatkowe zadłużenie może przyspieszyć wzrost gospodarczy, co w dłuższej perspektywie zwiększy wpływy z podatków. Wzrost długoterminowych stóp procentowych, który miał miejsce w styczniu, skłonił niektórych ekonomistów do ostrzeżenia, że rząd zmierza ku przekroczeniu własnych limitów zadłużenia. Ostrzeżono, że rząd jest „na dobrej drodze” do nie osiągnięcia własnych celów dotyczących poziomu zadłużenia. Partia Pracy postanowiła utrzymać zasadę stosowaną przez poprzedni rząd, zgodnie z którą całkowity poziom zadłużenia powinien spaść jako procent wielkości brytyjskiej gospodarki w ciągu pięciu lat. W budżecie ogłoszonym w październiku kanclerz skarbu Rachel Reeves zmieniła definicję długu, która będzie używana przy ocenie realizacji tego celu, co pozwoliło jej pozyskać więcej środków na inwestycje. Od tej pory rząd będzie śledzić szerszą miarę zadłużenia, zwaną netto zobowiązaniami finansowymi sektora publicznego. Uwzględnia ona m.in. środki, które rząd otrzymuje z tytułu spłat pożyczek studenckich. Downing Street oświadczyło, że „nie ma wątpliwości co do zaangażowania rządu w utrzymanie stabilności gospodarczej”, oraz że „przestrzeganie naszych zasad fiskalnych nie podlega negocjacjom”. Niezależne Biuro Odpowiedzialności Budżetowej - które monitoruje kondycję finansową rządu - ma przedstawić najnowszą prognozę gospodarczą w parlamencie pod koniec marca. Odpowiedzialności Budżetowej wcześniej ostrzegało, że dług publiczny może gwałtownie wzrosnąć w miarę starzenia się społeczeństwa i spadku wpływów podatkowych. W społeczeństwie starzejącym się maleje odsetek osób w wieku produkcyjnym, co oznacza, że rząd otrzymuje mniej z podatków, a więcej wypłaca na emerytury. 

Jaka jest różnica między deficytem a długiem?

Dług to całkowita kwota pieniędzy, którą rząd jest winien - narastała ona przez wiele lat wskutek pożyczek. Deficyt to różnica między dochodami rządu a jego wydatkami - występuje wtedy, gdy wydatki przewyższają wpływy. Kiedy rząd wydaje mniej niż wynoszą jego dochody, mówimy o nadwyżce budżetowej. Dług rośnie, gdy występuje deficyt, a maleje w latach, w których rząd notuje nadwyżkę.