Nie żyje chilijski pisarz - Antonio Skàrmeta

Żródło: Martin Bernetti/AFP/Getty Images 

W swojej ojczyźnie Antonio Skármeta uważany był za ikonę. Nie tylko otrzymał Narodową Nagrodę Literacką w 2014 roku, ale również zyskał uznanie na całym świecie dzięki swoim pracom. “Nasza uniwersytecka społeczność z wielkim smutkiem składa kondolencje”, przekazał przedstawiciel uniwersytetu w Chile we wtorek 15.10.2024 roku. Na tej uczelni pisarz studiował filozofię, a następnie pracował jako naukowiec akademicki. Przyczyny śmierci nie podano. Senat chilijski uczcił śmierć pisarza minutą ciszy. “Mój ojciec zmarł tego ranka. To był długi proces, który rozpoczęła choroba Alzheimera i który zakończył się śmiercią naturalną”, potwierdził jego syn, Fabiàn Skármeta. 

Szkoła demokracji 

Antonio Skármeta urodził się 7 listopada 1940 roku w Antofagaście, mieście na subtropikalnej północy Chile. Jego dziadkowie, krótko przed rozpoczęciem pierwszej wojny światowej wyemigrowali z Chorwacji do Chile - ich historia została opisana w powieści “Wesele poety”. Wiele jego książek ma charakter biograficzny. Wiele z nich dotyczy ucieczki i wygnania - jednego z tematów jego życia. 

 Uczęszczał do szkoły Instituto Nacional de Chile w Santiago, najbardziej prestiżowej szkoły dla chłopców w kraju. To miejsce ukształtowało go na całe życie, jak przekazał portal DW w 2017 roku: “Szkoła nauczyła mnie demokracji. Przyjeżdżali tu studenci ze wszystkich środowisk: z biednych rodzin, z klasy średniej i z bogatych środowisk. To wyjaśnia styl mojej literatury - i również moje polityczne stanowisko".

Ucieczka i emigracja 

Z powodu swoich poglądów politycznych Antonio Skármeta, który krótko po studiach tymczasowo mieszkał również w USA, musiał opuścić swój kraj, Chile. W latach 70. demokratycznie wspierał socjalistycznego prezydenta Salvadora Allende, usuniętego z urzędu w 1973 roku przez Augusto Pinocheta. W dniu zamachu stanu, 11 września 1973 roku, Allende odebrał sobie życie w Pałacu Prezydenckim. W kolejnych miesiącach i latach wielu artystów, intelektualistów i przeciwników Pinocheta było torturowanych lub zabitych. Piosenkarz Victor Jara, przyjaciel Skármety, został zastrzelony na stadionie sportowym, a chilijski poeta narodowy, Pablo Neruda, umarł wkrótce potem w szpitalu - do dziś jego rodzina uważa, że został otruty. Wielu intelektualistów opuściło kraj, w tym pisarka Isabel Allende odwróciła się od Chile. 

Antonio Skármeta również zdecydował się opuścić Chile, póki jeszcze było to możliwe. Dzięki stypendium DAAD, organizacji zajmującej się międzynarodową wymianą studencką praktykowaną przez niemieckie uczelnie, przybył do Berlina w 1974 roku, aby dołączyć do swojej pierwszej żony i dwójki małych synów. W Berlinie zaczął literacko opisywać nowe doświadczenia: w “No pasó nada” opisując trudną relację między starym a nowym światem z punktu widzenia młodego człowieka. Historia rozłamu rodziny na wygnaniu - to właśnie jego historia. 

Skármeta, Neruda i ludzie, którzy kochają swoich poetów 

W Berlinie napisał również powieść, dzięki której stał się sławny na całym świecie: “Ardiente Paciencia” (pol. “Listonosz Nerudy, czyli żarliwa cierpliwość”), dzięki ekranizacji filmu z francuskim aktorem Philippem Noiretem pod tytułem “Il Postino” (pol. “Listonosz”). Opowiadając historię listonosza, któremu poeta pomaga zdobyć swoją wielką miłość za pomocą romantycznych wersetów, autor stawia literacki pomnik Pablo Nerudzie. “To także książka o poecie i jego ludziach”, mówił Skármeta w wywiadzie. “Pablo Neruda miał wyjątkową relację z ludźmi. Wiele razy tego doświadczyłem na własne oczy.” Następnie opowiadał o tym, jak kiedyś ludzie z wioski prosili Nerudę o recytowanie wierszy - wierszy, które ci rolnicy dobrze znali i uwielbiali. “Ardiente paciencia”, jak mówił Skármeta, “to także historia poety, który kocha swój naród - i historia narodu, który kocha swojego poetę".

Dopiero po upadku dyktatury Pinocheta w 1989 roku, po 16 latach przebywania w Berlinie, Antonio Skármeta powrócił do Chile. Wraz ze swoją drugą żoną i dwoma młodszymi synami. Dwójka starszych była już dorosła i mieszkała w Berlinie. Emigracja rozproszyła rodzinę po dwóch kontynentach. 

Powrót do podzielonego Chile 

Dyktatura zamieniła kraj, który kochał swoich poetów, w stertę rozproszonych kawałków. Chilijczycy powracający z wygnania, tacy jak Antonio Skármeta, chcąc również pomóc w odbudowie demokracji robili to za pomocą środków kultury. “W pierwszych latach chilijska demokracja była bardzo niestabilna”, wspominał Skármeta lata 90-te. “ Chociaż prezydent był wybrany demokratycznie, Pinochet początkowo pozostał dowódcą wojskowym do1998 roku”. Pinochet umarł w 2006 roku, nie ponosząc odpowiedzialności za zbrodnie narodowe. 

Oprócz pracy jako pisarz, Antonio Skármeta prowadził w latach 90- tych program literacki w chilijskiej telewizji, a w latach 2000-2003 powrócił do Niemiec jako ambasador swojego kraju w Berlinie. W 2014 roku Antonio Skármeta otrzymał najważniejszą chilijską nagrodę literacką - Primo Nacional de Literatura de Chile. Ze względu na stan zdrowia nie był w stanie zasiąść w składzie jury następnego roku. 

Antonio Skármeta zmarł w Santiago, w Chile. Prezydent tego kraju, Gabriel Boric, napisał na platformie X: “Dziękuję Mistrzu za życie, którym żyłeś. Za opowiadania, za powieści i teatr. Za zaangażowanie polityczne. Za książki, które poszerzyły granice literatury". Minister Kultury również złożył mu hołd słowami: “Jego dziedzictwo i zaangażowanie w kulturę chilijską pozostaną żywe w każdym jego dziele".