Niemiecki eksperyment zapewnił ludziom podstawowy miesięczny dochód. Jego wpływ na etykę pracy okazał się zaskakujący

Zdjęcie: Pixabay: https://www.pexels.com/photo/selective-focus-photo-of-stacked-coins-128867/

Uniwersalny dochód podstawowy, znany również jako gwarantowany dochód, to koncepcja polegająca na wypłacaniu każdemu pieniędzy, niezależnie od osiąganych dochodów – z myślą o zapewnieniu im wolności w przechodzeniu między miejscami pracy, zdobywaniu nowych kwalifikacji, opiece nad innymi czy podejmowaniu działalności twórczej. Wśród zwolenników tej idei znalazł się m.in. Elon Musk, który w 2018 roku stwierdził, że „dochód uniwersalny będzie konieczny z czasem, jeśli sztuczna inteligencja przejmie większość ludzkich zawodów.” Amerykański kandydat na prezydenta z ramienia Partii Demokratycznej, Andrew Yang, w kampanii wyborczej w 2020 roku proponował wypłatę 1000 dolarów miesięcznie dla każdego Amerykanina, nazywając ten pomysł „rewolucyjną zmianą”.

Organizacja Mein Grundeinkommen („Mój Dochód Podstawowy”) z siedzibą w Berlinie, która przeprowadziła badanie, obserwowała 122 osoby przez trzy lata. Od czerwca 2021 do maja 2024 roku grupa ta otrzymywała bezwarunkowe 1 200 euro (około 1 365 dolarów) miesięcznie. Badanie koncentrowało się na osobach w wieku od 21 do 40 lat, które mieszkały samotnie i już zarabiały od 1100 euro (około 1250 dolarów) do 2600 euro (2950 dolarów) miesięcznie. Uczestnicy mogli dowolnie dysponować dodatkowymi środkami otrzymywanymi w ramach eksperymentu. Jedynym warunkiem udziału w badaniu było wypełnianie co pół roku ankiety, w której pytano o różne aspekty życia, w tym sytuację finansową, wzorce pracy, dobrostan psychiczny i zaangażowanie społeczne.

Podobne eksperymenty testujące wykonalność dochodu podstawowego odbywały się również w innych miejscach – na przykład w Stockton w Kalifornii, gdzie w 2019 roku wypłacano 500 dolarów miesięcznie. Wówczas badacze wskazywali, że może to mieć „głęboki” wpływ na zdrowie publiczne. W Europie idea ta zyskała na popularności w czasie pandemii COVID-19 – badanie Uniwersytetu Oksfordzkiego z 2020 roku wykazało, że 71% Europejczyków popierało wprowadzenie dochodu podstawowego.

Jedną z głównych obaw przeciwników tej koncepcji jest to, że dochód podstawowy może zniechęcać do pracy. Jednak badanie Grundeinkommen sugeruje, że nie musi tak być. W jego wyniku ustalono, że otrzymywanie takiego dochodu nie było powodem rezygnacji z pracy. Średnio uczestnicy badania pracowali 40 godzin tygodniowo i pozostawali zatrudnieni – identycznie jak grupa kontrolna, która nie otrzymywała żadnych wypłat. „Nie znaleźliśmy żadnych dowodów na to, że ludzie uwielbiają nic nie robić” – powiedziała na stronie internetowej badania Susann Fiedler, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Wiedniu, która była zaangażowana w badanie. W przeciwieństwie do grupy kontrolnej, osoby otrzymujące dochód podstawowy częściej zmieniały pracę lub podejmowały dalszą edukację. Deklarowały większe zadowolenie z życia zawodowego – oraz były „znacząco” bardziej usatysfakcjonowane swoimi dochodami.

Matthew Johnson, profesor nauk o polityce publicznej na Uniwersytecie Northumbria w Wielkiej Brytanii, który zajmuje się dochodem podstawowym i jest autorem książki na ten temat, uznał wyniki badania za „niezaskakujące”. „To badanie potwierdza rosnącą liczbę dowodów, które od dawna prezentujemy: nie ma żadnych oznak, że dochód podstawowy zmniejsza aktywność ekonomiczną i zawodową” – powiedział CNN. „Wręcz przeciwnie – zapewnia pracownikom bezpieczeństwo ekonomiczne, dzięki czemu mogą podejmować dobre ryzyko i unikać złych decyzji w życiu zawodowym.”

A czy więcej pieniędzy może kupić szczęście? Według badania, beneficjenci dochodu podstawowego czuli, że ich życie stało się „bardziej wartościowe i sensowne” oraz zauważyli wyraźną poprawę zdrowia psychicznego. Dochód podstawowy mógłby również zapewnić wolność – a przynajmniej więcej wolności. Otrzymujący go, szczególnie kobiety, zgłaszali poczucie większej autonomii w swoim życiu. Mimo że pracowali tyle samo godzin co wcześniej, czuli, że mają więcej czasu na takie czynności jak sen, wolontariat czy spędzanie czasu z bliskimi. „Wiemy, że zwiększenie wysokości, pewności i przewidywalności dochodu poprawia kluczowe wyniki w zakresie zdrowia, aktywności, przedsiębiorczości, edukacji i niemal wszystkich innych sfer życia” – dodał Johnson.

Jego kolega, Elliott Johnson, badacz na Uniwersytecie Northumbria, który bada wpływ systemów opieki społecznej na zdrowie oraz to, czy dochód podstawowy mógłby rozwiązać istniejące problemy, powiedział, że badanie pokazuje, dlaczego ludzie potrzebują bezwarunkowego wsparcia. „Redukcja warunkowości i zapewnienie ludziom wystarczających środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb poprawia zdrowie i eliminuje błędne bodźce, które zniechęcają do pracy, aktywności fizycznej oraz zaangażowania społecznego” – powiedział w wywiadzie dla CNN, podkreślając potrzeby osób z niepełnosprawnościami. „Rządy powinny rozważyć to jako inwestycję w długoterminowe zdrowie społeczeństwa” – dodał Johnson.

Do udziału w badaniu zgłosiło się ponad 2 miliony osób. Całość finansowana była przez prywatnych darczyńców. Organizacja, która od ponad 10 lat przyznaje dochody podstawowe w ramach prób zrozumienia praktycznego zastosowania tej idei, twierdzi, że ponad 200 tysięcy osób wspiera jej działalność regularnymi darowiznami. 

„Dochód podstawowy bezwarunkowy nie jest pojęciem stałym, lecz takim, które musi być doświadczane i omawiane” – pisze na swojej stronie internetowej. Ludzie biorą udział w losowaniach, aby mieć szansę na otrzymanie dochodu podstawowego, który finansowany jest za pomocą darowizn zebranych w ramach finansowania społecznościowego.

Po zakończeniu tego eksperymentu organizacja twierdzi, że zyskała lepsze wyobrażenie o tym, jak dochód podstawowy działa na poziomie jednostki i ma nadzieję objąć kolejnymi badaniami grupy bardziej reprezentatywne dla całego społeczeństwa. Patrząc w przyszłość, Mein Grundeinkommen wskazuje, że wyzwania związane z kryzysem klimatycznym, zmianami demograficznymi i technologicznymi postawią ważne pytania o rolę państwa opiekuńczego – i miejsce, jakie w nim może zająć uniwersalny dochód podstawowy.