Świat zgadza się na porozumienie klimatyczne w sprawie pomocy finansowej dla krajów rozwijających się po tym, jak szczyt prawie się rozpadł

Mukhtar Babayev, prezydent COP29, pośrodku, podczas sesji plenarnej zamykającej szczyt klimatyczny ONZ COP29 we wczesnych godzinach niedzielnych w Baku w Azerbejdżanie. Autor zdjęcia: Joshua A. Bickel

Porozumienie zostało osiągnięte po ponad dwóch tygodniach gorzkich podziałów i zaciekłych negocjacji, które pogrążyły się w chaosie z powodu bojkotów, sporów politycznych i otwartego świętowania paliw kopalnych. W niektórych momentach obawiano się, że rozmowy zakończą się niepowodzeniem, ponieważ grupy reprezentujące narażone małe państwa wyspiarskie i kraje najsłabiej rozwinięte opuściły sobotnie negocjacje. Jednak w niedzielę o 2:40 nad ranem czasu lokalnego, ponad 30 godzin po wyznaczonym terminie, zapadła w końcu decyzja na porozumienie między prawie 200 krajami.

„Ludzie wątpili, że Azerbejdżan jest w stanie dostarczyć rezultaty. Wątpili, że wszyscy mogą się zgodzić. Mylili się w obu przypadkach” – powiedział Mukhtar Babayev, weteran azerbejdżańskiej państwowej firmy naftowej i prezydent COP29. 300 miliardów dolarów trafi do narażonych, biedniejszych krajów, aby pomóc im radzić sobie z coraz bardziej niszczycielskimi ekstremalnymi warunkami pogodowymi i przekształcić ich gospodarki w kierunku czystej energii. „To była trudna podróż, ale osiągnęliśmy porozumienie” – powiedział Simon Stiell, szef Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu. „Ten nowy cel finansowy jest polisą ubezpieczeniową dla ludzkości, w obliczu pogarszającego się wpływu klimatu na każdy kraj”.

 Zadeklarowana kwota jest jednak znacznie niższa od 1,3 biliona dolarów, które według ekonomistów są niezbędne, aby pomóc krajom rozwijającym się w radzeniu sobie z kryzysem klimatycznym, do którego przyczyniły się w najmniejszym stopniu – co wywołało wściekłą reakcję wielu krajów rozwijających się.

W płomiennym przemówieniu wygłoszonym zaraz po tym, jak zapadła decyzja, przedstawiciel Indii Chandni Raina potępił 300 miliardów dolarów jako „żałośnie niską” i „marną sumę”, nazywając porozumienie jako „nic więcej niż złudzenie optyczne”, niezdolne do „sprostania ogromowi wyzwania, przed którym wszyscy stoimy”. Inni byli równie potępiający w swojej krytyce. „Wychodzimy stąd z niewielką częścią funduszy, których pilnie potrzebują kraje wrażliwe na zmiany klimatu” – powiedziała Tina Stege, wysłanniczka Wysp Marshalla ds. klimatu. Stege ostro skrytykowała rozmowy jako pokazujące „najgorszy polityczny oportunizm”. Interesy związane z paliwami kopalnymi „zostały określone jako blokujące postęp i podważające wielostronne cele, nad którymi pracowaliśmy” – powiedziała w oświadczeniu.

Co określa porozumienie

COP29 skupił się w dużej mierze na finansach – kluczowej kwestii klimatycznej, ale jednej z najtrudniejszych politycznie. Kraje bogate, które są w przeważającej mierze odpowiedzialne za historyczne zmiany klimatu, zgodziły się w 2009 roku zapewnić krajom rozwijającym się 100 miliardów dolarów rocznie do 2020 roku. Zobowiązanie to, już postrzegane jako rozczarowująco niewystarczające, zostało spełnione dopiero w 2022 roku, dwa lata po terminie.

Celem konferencji w Baku było ustalenie nowej kwoty. Nowa umowa uzgodniona w sobotę wymaga od bogatych krajów, w tym USA i krajów europejskich, zapewnienia 300 miliardów dolarów rocznie do 2035 roku, na które składają się finanse publiczne i prywatne. Chociaż porozumienie odnosi się również do szerszej ambicji zwiększenia kwoty do 1,3 biliona dolarów, kraje rozwijające się chciały, aby kraje bogate zobowiązały się do przejęcia znacznie większej części tej sumy i aby pieniądze pochodziły głównie w formie dotacji, a nie pożyczek, które obawiają się, że jeszcze bardziej uwięzią je w długach.

Wopke Hoekstra, komisarz UE ds. klimatu, przemawia podczas sesji plenarnej zamykającej szczyt klimatyczny COP29, we wczesnych godzinach porannych czasu lokalnego w niedzielę 24 listopada 2024 roku. Autor zdjęcia: Rafiq Maqbool

Grupa krajów rozwijających się G77 zaapelowała o sumę 500 miliardów dolarów. Jednak bogatsze kraje odrzuciły wyższą kwotę jako nierealistyczną, biorąc pod uwagę obecną sytuację gospodarczą. „Dotarliśmy do granicy między tym, co jest dziś politycznie osiągalne w krajach rozwiniętych, a tym, co zrobiłoby różnicę w krajach rozwijających się” – powiedział Avinash Persaud, specjalny doradca prezesa Międzyamerykańskiego Banku Rozwoju ds. zmian klimatycznych.

Naciskano również by bogatsze gospodarki wschodzące, takie jak Chiny i Arabia Saudyjska, włączyły się w finansowanie pakietu klimatycznego, ale porozumienie jedynie „zachęca” kraje rozwijające się do wnoszenia dobrowolnych wkładów i nie nakłada na nie żadnych zobowiązań. Li Shuo, dyrektor China Climate Hub w Asia Society Policy Institute, nazwał umowę „wadliwym kompromisem”, który odzwierciedla „trudniejszy teren geopolityczny, w jakim znajduje się świat”.

Chaotyczny COP

Szczyt odbył się pod koniec roku, który „praktycznie na pewno” będzie najgorętszym w historii i w którym świat został dotknięty śmiertelnie ekstremalnymi warunkami pogodowymi, w tym huraganami, katastrofalnymi powodziami, niszczycielskimi tajfunami i dotkliwą suszą w południowej Afryce. Pilna potrzeba radzenia sobie ze zmianami klimatu nigdy nie była wyraźniejsza. To od początku zapowiadało się na trudną konferencję COP.

Odbyła się ona w Azerbejdżanie, państwie petrochemicznym, i była zalana interesami związanymi z paliwami kopalnymi. Według analizy przeprowadzonej przez koalicję grup o nazwie Kick Big Polluters Out, ponad 1700 lobbystów paliw kopalnych lub przedstawicieli branży zarejestrowało się, aby wziąć udział w rozmowach, przewyższając liczebnie prawie wszystkie delegacje krajowe.

Nad obradami zawisł również cień wygranej Donalda Trumpa w wyborach w USA. Trump nazwał kryzys klimatyczny mistyfikacją, zobowiązał się do wydobywania ropy naftowej i przyrzekł wycofać USA z przełomowego porozumienia klimatycznego z Paryża, podsycając obawy o przyszłość międzynarodowych działań na rzecz klimatu.

Delegaci biją brawo podczas posiedzenia plenarnego zamykającego Konferencję Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu COP29 w Baku, Azerbejdżan, 24 listopada 2024 roku. Autor zdjęcia: Murad Sezer

Arabia Saudyjska, największy na świecie eksporter ropy naftowej, która sprzeciwiała się ambitnym działaniom na poprzednich szczytach klimatycznych, wydawała się jeszcze bardziej ośmielona w Baku, publicznie i wyraźnie odrzucając wszelkie odniesienia do ropy, węgla i gazu w porozumieniu. „To był kolejny podejrzany, splamiony ropą COP” – powiedziała Friederike Otto, klimatolog z Imperial College London. „Zainteresowanie opinii publicznej tą konferencją COP było niskie, a cynizm osiągnął najwyższy poziom w historii” – powiedziała.

Wiele grup klimatycznych ostro skrytykowało szczyt i jego wyniki. „To były najbardziej horrendalne negocjacje klimatyczne od lat ze względu na działanie w złej wierze krajów rozwiniętych” – powiedział Tasneem Essop, dyrektor wykonawczy Climate Action Network. „To miał być finansowy COP, ale Globalna Północ pojawiła się z planem zdrady Globalnego Południa”. Rezultat „daje fałszywą nadzieję tym, którzy już ponoszą ciężar katastrof klimatycznych”, powiedział Harjeet Singh z Fossil Fuel Treaty Initiative. „Musimy wytrwać w naszej walce, domagając się znacznego zwiększenia finansowania i pociągając kraje rozwinięte do odpowiedzialności” – dodał.