Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: przemoc domowa jest powodem ucieczki dla kobiet

Kobieta protestuje w Rzymie z okazji Międzynarodowego Dnia Eliminacji Przemocy wobec Kobiet w Mediolanie w listopadzie 2023 roku (zdjęcie archiwalne). Zdjęcie: Luca Bruno/AP Photo/picture alliance

Kobiety mogą otrzymać status uchodźcy, jeśli w ich kraju pochodzenia ,,grozi im przemoc fizyczna lub psychiczna ze względu na ich płeć”. Zalicza się do tego przemoc seksualną oraz przemoc domową, orzekł Europejski Trybunał Sprawiedliwości (EuGH) we wtorek.

W konkretnej sprawie, według informacji Trybunału, chodziło o turecką obywatelkę kurdyjskiego pochodzenia. Rozwiedziona muzułmanka twierdzi, że została zmuszona do małżeństwa przez swoją rodzinę, a następnie grożono jej i była bita przez swojego męża.

W przypadku powrotu do kraju jej życie byłoby zagrożone, dlatego złożyła wniosek o międzynarodową ochronę w Bułgarii. Z tą sprawą, która dotyczy groźby tzw. ,,zabójstwa z honorem”, zajął się EuGH.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (EuGH) wyjaśnił, kiedy kobiety narażone na przemoc muszą otrzymać azyl i ochronę uzupełniającą. Zdjęcie: /Patrick Scheiber/imago

Kobiety stanowią część społecznej grupy

Według EuGH, status uchodźcy przysługuje, gdy ktoś jest prześladowany z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej społecznej grupy i dlatego opuścił swoje państwo.

Teraz Trybunał Sprawiedliwości jednoznacznie stwierdza, że kobiety jako całość mogą być uważane za społeczną grupę. Jeśli są ,,narażone na przemoc fizyczną lub psychiczną, w tym przemoc seksualną i przemoc domową, w ich kraju pochodzenia”, o mogą otrzymać status uchodźcy.

Jeśli dotknięte kobiety nie spełniają warunków ,,statusu uchodźcy”, to mogą jednak otrzymać ochronę uzupełniającą, zgodnie z decyzją Trybunału. Dotyczy to sytuacji, gdy rzeczywiście grozi im niebezpieczeństwo padnięcia ofiarą przemocy lub nawet zabicia.

W szczególności groźby ze strony członka rodziny lub społeczności, ze względu na domniemane naruszenie norm kulturowych, religijnych lub tradycyjnych” mogą stanowić podstawę do przyznania ochrony uzupełniającej, jak orzekł Trybunał.

Politycy i organizacje pozarządowe z zasady przyjęły tę decyzję z zadowoleniem. ,,To bardzo istotny wyrok dla ochrony kobiet przed przemocą domową i seksualną”, stwierdziła europosłanka z Zielonych, Terry Reintke, odpowiadając na pytanie DW. Ponieważ wyraźnie pokazuje, że Unia Europejska musi również chronić kobiety bez europejskiego obywatelstwa przed przemocą domową w ich krajach rodzinnych.

,,To bardzo istotne orzeczenie dla ochrony kobiet” - Terry Reintke, współprzewodnicząca Komisji ds. Kobiet w Parlamencie Europejskim (zdjęcie archiwalne). Zdjęcie: Philippe Stirnweiss/EP

Robert Biedroń, przewodniczący Komisji ds. Praw Kobiet i członek frakcji socjaldemokratycznej, uznaje to orzeczenie za ,,ważny krok w kierunku promowania integracyjnego i współczującego podejścia do polityki azylowej” Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Zarówno organizacja Terre des Femmes, jak i Pro Asyl witają to orzeczenie. Karl Kopp, rzecznik Pro Asyl w Europie, uważa, że pozycja prawna kobiet została wzmocniona. Stephanie Walter, referentka w organizacji pozarządowej Terre des Femmes, uważa to orzeczenie za pozytywne, ponieważ zwiększa szanse kobiet dotkniętych przemocą domową.

Znaczenie i zakres wyroku

W rozmowie z DW referentka Terre des Femmes, Walter, jednak wyraża pewne wątpliwości, czy to orzeczenie zmieni coś w praktyce niemieckiej. Ponieważ, jak twoerdzi, niemieckie sądy administracyjne już w wielu przypadkach decydują zgodnie z kryteriami, które to orzeczenie wyznacza. 

Jej zdaniem ,,punkt krytyczny” leży gdzie indziej. Aby dotknięte kobiety mogły przedstawić swoje powody azylu, potrzebny jest pewien ramowy system, taki jak bezpieczne zakwaterowanie i dostęp do specjalistycznych poradni - mówi Walter.

Kobiety często również nie wiedzą, że okaleczenie genitalne, przymusowe małżeństwo czy przemoc domowa są podstawą do ubiegania się o azyl, co muszą zgłosić już podczas pierwszego przesłuchania przed władzami. 

Ekspert ds. Migracji, Kopp, podkreśla, że w przypadku tego wyroku istotne jest także jego wdrożenie w państwach narodowych. Jednak ogólnie ocenia jego wpływ jako pozytywny.

Przy prawidłowym wdrożeniu wyroku można przypuszczać, że w przyszłości więcej kobiet otrzymałoby ochronę. Ponadto sprawia, że ,,osiągnięcia Konwencji Stambulskiej w pełni odnoszą się do procedury azylowej”. 

Znaczenie Konwencji Stambulskiej dla wyroku

Konwencja stambulska zobowiązuje swoich sygnatariuszy do szeregu działań mających na celu ochronę kobiet przed przemocą domową. 1 czerwca 2023 roku UE oficjalnie przystąpiła do tej konwencji.

Chociaż została podpisana przez wszystkie państwa członkowskie UE, to do tej pory nie została ratyfikowana przez Bułgarię, Czechy, Węgry, Litwę i Słowację. W swoim orzeczeniu EuGH wyraźnie odnosił się do tej konwencji.

Według oceny eurodeputowanej Terry Reintke, możliwość takiego wyroku stała się możliwa dopiero po przystąpieniu UE do Konwencji Stambulskiej. Wzywałą ona pozostałe kraje do ratyfikowania tej konwencji.

Polski poseł Robert Biedroń podkreśla, że przystąpienie UE do Konwencji Stambulskiej jest również ,,symbolem gotowości UE do likwidacji przemocy wobec kobiet”. Zadeklarował, że będą się tego trzymać.