Maleńki wyspiarski kraj sprzedaje obywatelstwo za 105 000 dolarów, by ratować się przed podnoszącym się poziomem mórz

Zdjęcie: Mike Leyral / Getty Images

Rząd przekonuje, że sprzedaż obywatelstwa pomoże zgromadzić fundusze
niezbędne do realizacji planu przeniesienia 90% z około 12 500 mieszkańców wyspy
na wyżej położone tereny oraz budowy całkowicie nowej społeczności. Złote
paszporty to nie nowość, jednak budzą kontrowersje. Historia zna wiele przypadków
ich wykorzystywania do działalności przestępczej. W sytuacji, gdy kraje rozwijające
się, desperacko potrzebują środków na przeciwdziałanie nasilającym się skutkom
zmian klimatu, a luka finansowa pogłębia się dodatkowo przez wycofanie się Stanów
Zjednoczonych z globalnych działań klimatycznych — zmuszone są one do
poszukiwania alternatywnych źródeł finansowania.

„Podczas gdy świat prowadzi debaty na temat działań klimatycznych, my musimy
podejmować proaktywne kroki, aby zabezpieczyć przyszłość naszego narodu” —
powiedział prezydent Nauru, David Adeang, w rozmowie z CNN. Cena paszportu
zaczyna się od 105 000 dolarów, jednak nabycie obywatelstwa będzie zabronione
dla osób z określoną przeszłością kryminalną. Paszport Nauru zapewnia bezwizowy
wjazd do 89 państw, w tym Wielkiej Brytanii, Hongkongu, Singapuru i Zjednoczonych
Emiratów Arabskich. Większość nowych obywateli prawdopodobnie nigdy nie
odwiedzi odległego Nauru, jednak obywatelstwo umożliwia prowadzenie „globalnego
życia” — zauważa Kirstin Surak, profesor socjologii politycznej w London School of
Economics i autorka książki The Golden Passport: Global Mobility for Millionaires.
Jak dodała, to rozwiązanie może być szczególnie przydatne dla osób posiadających
bardziej restrykcyjne paszporty.

Dla Nauru program ten stanowi szansę na zabezpieczenie przyszłości kraju, którego
historia jest trudna i bolesna. Od początku XX wieku wyspa była intensywnie
eksploatowana pod kątem wydobycia fosforanów. Przez niemal sto lat górnictwo
niszczyło krajobraz, a centralna część wyspy została przekształcona w jałowy teren
pełen poszarpanych skał. W rezultacie około 80% powierzchni Nauru stało się
niezdatne do zamieszkania, a większość mieszkańców osiedliła się wzdłuż linii
brzegowej — najbardziej narażonej na podnoszący się poziom morza, który w tym

rejonie rośnie szybciej niż średnia światowa. Po wyczerpaniu zasobów fosforanów
Nauru zaczęło poszukiwać nowych źródeł dochodu. Od początku lat 2000. wyspa
służyła jako miejsce przetrzymywania uchodźców i migrantów próbujących
przedostać się do Australii, program ten został jednak ograniczony po serii zgonów
wśród zatrzymanych. Obecnie Nauru znajduje się w centrum kontrowersyjnego
projektu wydobycia surowców z głębin morskich na potrzeby tzw. zielonej
transformacji.

Nauru znalazło się także w planach obecnie zhańbionego przedsiębiorcy
kryptowalutowego Sama Bankmana-Frieda, który – jak wynika z dokumentów
sądowych z 2023 roku – rozważał zakup wyspy i budowę bunkra do przetrwania
apokalipsy. Jednak dla samych mieszkańców Nauru przyszłość nie rysuje się w
jasnych barwach. ”Wiele osób żyjących na wybrzeżu już straciło swoje grunty,
niektórzy całkowicie utracili domy pochłonięte przez przypływy królewskie.” —
powiedział Tyrone Deiye, obywatel Nauru i badacz z Monash Business School w
Australii.

Zdaniem Kirstin Surak, sprzedaż obywatelstwa może przynieść „absolutnie ogromny”
wpływ gospodarczy dla takich mikropaństw jak Nauru. Rząd spodziewa się zysków
na poziomie 5,6 miliona dolarów już w pierwszym roku funkcjonowania programu, a
docelowo – nawet 42 milionów dolarów rocznie. Inicjatywa będzie rozwijana
stopniowo, „w miarę oceny ewentualnych niezamierzonych konsekwencji i
negatywnych skutków” — zapowiedział Edward Clark, dyrektor generalny Nauru
Economic and Climate Resilience Citizenship Program. Ostatecznym celem jest, by
program stanowił 19% całkowitych dochodów budżetowych kraju.

„Sukces programu zależeć będzie od tego, w jaki sposób środki zostaną skierowane
do kraju i jak zostaną wykorzystane” — podkreśliła Surak. Kluczowe będą
mechanizmy weryfikacji i przejrzystość finansowa, tak aby zapobiec sytuacjom, w
których osoby nieuprawnione do otrzymania paszportu przekupują urzędników, by
obejść regulacje. Warto przypomnieć, że wcześniejszy program sprzedaży
obywatelstwa z połowy lat 90. zakończył się skandalem. W 2003 roku w Malezji
zatrzymano dwóch domniemanych terrorystów Al-Kaidy posiadających paszporty
Nauru.

Obecne władze zapowiadają, że proces weryfikacji będzie surowy i wykluczy osoby
pochodzące z państw uznanych przez ONZ za kraje wysokiego ryzyka, takich jak
Rosja czy Korea Północna. „Nauru zamierza współpracować z organizacjami
międzynarodowymi, w tym z Bankiem Światowym, aby zapewnić odpowiednią
ekspertyzę i nadzór” — poinformował prezydent Adeang.

Nauru nie jest pierwszym krajem, który sięga po sprzedaż paszportów jako sposób
na finansowanie działań klimatycznych. Karaibska Dominika, oferująca obywatelstwo
od 1993 roku, poinformowała niedawno, że część zysków przeznacza na realizację
celu, jakim jest stanie się pierwszym na świecie krajem odpornym na zmiany klimatu
do 2030 roku. Może to być droga, którą rozważy więcej państw, zważywszy na to, że
koszty przeciwdziałania zmianom klimatu znacznie przewyższają ich możliwości
ekonomiczne, a międzynarodowe fundusze klimatyczne zdają się powoli wysychać.
„Nauru pokazuje, jak kraje szczególnie narażone na skutki zmian klimatycznych
mogą stać się poligonem doświadczalnym dla klimatycznych innowacji” — stwierdził
Edward Clark.