Co warto wiedzieć o żywności przetworzonej i ultra przetworzonej

Zdjęcie: Phairoh chimmi/Shutterstock.com

Amerykański Instytut Badań nad Rakiem (American Institute for Cancer Research) podkreśla, że zmiana stylu życia i nawyków żywieniowych w krajach rozwijających się może znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju nowotworów czy nieprawidłowych rozrostów tkanek.
W ciągu ostatniej dekady na całym świecie wzrosło spożycie żywności przetworzonej i ultra przetworzonej. Ten wzrost podkreśla, jak ważne jest badanie wpływu tego typu produktów na zdrowie oraz zwiększanie świadomości społeczeństwa w tym zakresie.

Czym są produkty przetworzone i ultra przetworzone?

Przetwarzanie żywności obejmuje techniki, które modyfikują surowe produkty w celu ułatwienia ich przechowywania i spożycia. W nowoczesnych klasyfikacjach żywność dzieli się na cztery kategorie według metody NOVA: żywność nieprzetworzoną, przetworzone składniki kulinarne, żywność przetworzoną oraz ultra przetworzoną (UPF - ultra-processed foods). 
Amerykański Departament Rolnictwa (U.S. Department of Agriculture) definiuje „żywność przetworzoną” jako każdy produkt spożywczy - owoc, warzywo lub inny - który został zmodyfikowany, na przykład poprzez mycie, suszenie, podgrzewanie, wyciskanie soku lub mrożenie, z wyjątkiem surowych produktów rolnych. Przykładami są: tofu (z surowej soi), prażone migdały (z surowych migdałów) oraz warzywa w puszkach (np. pomidory, marchew).
Żywność ultra przetworzona, w przeciwieństwie do zwykłej żywności przetworzonej, poddawana jest dalszym procesom obróbki i zawiera dodatkowe składniki, takie jak tłuszcze, sól, cukier, konserwanty, sztuczne barwniki i aromaty. Przykładami są: przetworzone mięsa, słodzone napoje, pakowane słodycze, przekąski, zupki instant i mrożone dania.

Obalanie mitów na temat żywności przetworzonej

Istnieje powszechne błędne przekonanie, że cała żywność przetworzona jest bezwartościowa i szkodliwa. Tymczasem niektóre metody przetwarzania mogą wręcz zwiększyć wartość odżywczą lub przedłużyć trwałość produktów - na przykład poprzez wzbogacanie ich w niezbędne składniki, takie jak żelazo, witaminy czy jod, co pomaga zapobiegać niedoborom. Co więcej, techniki przetwarzania takie jak gotowanie, suszenie czy pasteryzacja zapobiegają rozwojowi szkodliwych bakterii, wydłużają trwałość produktów oraz poprawiają ich smak i konsystencję, co ułatwia codzienne przygotowywanie posiłków. 

Składniki odżywcze i ich wpływ

Badania pokazują, że ultra przetworzona żywność ma słabą wartość odżywczą, przyczyniając się do poważnych schorzeń, takich jak otyłość. Produkty te są zazwyczaj wysokokaloryczne, zawierają rafinowane węglowodany, niezdrowe tłuszcze i cukry, a jednocześnie są ubogie w błonnik, białka, minerały i witaminy.
Różne badania powiązały spożycie ultra przetworzonej żywności (UPF) z zwiększonym ryzykiem otyłości, otyłości brzusznej, zespołów metabolicznych, nadciśnienia, wysokiego ciśnienia krwi, cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów i depresji. Ryzyko tych chorób związane jest ze słabą wartością odżywczą oraz wysokim indeksem glikemicznym.

Zrozumienie etykiet żywności

Identyfikacja żywności przetworzonej i ultra przetworzonej wyłącznie na podstawie etykiet może być trudna, ponieważ konkretne techniki przetwarzania często nie są ujawniane. Niemniej jednak, zrozumienie podstawowych pojęć związanych z produkcją i przetwarzaniem żywności może pomóc w rozróżnieniu tych produktów. Na przykład, świeże owoce i warzywa nie są przetworzone ani ultra przetworzone, podczas gdy składniki kulinarne, takie jak oleje roślinne, cukry i sole, zaliczają się do grupy żywności minimalnie przetworzonej. Dodatkowo, liczba składników wymienionych na etykiecie produktu spożywczego może wskazywać na stopień jego przetworzenia. Dodatki wymienione na końcu listy składników, takie jak wzmacniacze smaku, substancje słodzące, zagęszczacze, środki gazujące i glazurujące, mogą pomóc w identyfikacji żywności ultra przetworzonej. W niektórych przypadkach produkty spożywcze mogą określać składniki jako naturalne lub sztuczne aromaty, co upraszcza proces identyfikacji.

Rola przetworzonej i ultra przetworzonej żywności we współczesnej diecie.

Zapotrzebowanie na wygodę doprowadziło do znacznego wzrostu spożycia ultra przetworzonej żywności, czyniąc ją istotnym elementem współczesnej diety. Te wysokoenergetyczne produkty często zawierają wysokie poziomy tłuszczów nienasyconych, dodanych cukrów i soli. Sprytne strategie marketingowe, takie jak wykorzystanie popularnych postaci, reklam i promocji, mają duży wpływ na wybory żywieniowe, szczególnie wśród dzieci.

Podsumowanie

Podsumowując, kluczowe jest rozróżnienie między żywnością przetworzoną a ultra przetworzoną. Podczas gdy żywność przetworzona może być spożywana bezpiecznie, związek między ultra przetworzoną żywnością a niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi jest nie do przecenienia. Ważne jest promowanie spożycia wzbogaconych produktów spożywczych bogatych w białka, witaminy i minerały, zamiast niskiej jakości ultra przetworzonych produktów, w celu poprawy zdrowia.