Przemoc, gwałt, brak wody, a nawet kradzież narządów: migranci w Afryce są narażeni na śmiertelne ryzyko

Mężczyźni ładujący w zeszłym roku zapasy do pickupa w Agadez w Nigrze. Tysiące ludzi podróżuje co tydzień z Agadez do Afryki Północnej, gdzie wielu będzie następnie próbowało przeprawić się przez Morze Śródziemne. Źródło: Carmen Abd Ali dla The New York Times

Z nowego raportu opracowanego częściowo przez Organizację Narodów Zjednoczonych wynika, że migranci podróżujący niebezpiecznymi szlakami lądowymi przez północną Afrykę w kierunku Morza Śródziemnego i Europy, jeśli nie zostaną pozostawieni na śmierć z powodu odwodnienia lub choroby, są narażeni na ryzyko gwałtu, tortur, handlu ludźmi w celach seksualnych, a nawet kradzieży narządów.

Śmierć migrantów na Morzu Śródziemnym przyciągnęła globalną uwagę w ciągu ostatniej dekady, ale „liczba tych, którzy umierają na pustyni, może być co najmniej dwukrotnie wyższa", stwierdza raport opublikowany w piątek przez dwie agencje ONZ oraz Mixed Migration Centre, pozarządową grupę badawczą z siedzibą w Danii.

Na podstawie wywiadów z ponad 31,000 migrantami na całej ich trasie, od 2020 do 2023 roku, raport dokumentuje brutalność, której doświadcza rosnąca liczba osób z dziesiątek krajów próbujących przedostać się przez Sahel i Saharę, uciekających przed wojną, degradacją środowiska i ubóstwem.

Najczęściej identyfikowanym przez migrantów ryzykiem, obok przemocy seksualnej, którą w raporcie uwzględniono osobno, była przemoc fizyczna. Niebezpieczeństwa na szlakach obejmują arbitralne zatrzymania – często w celu wyłudzenia pieniędzy od rodzin – oraz handel ludźmi do pracy, w celach seksualnych lub do działalności przestępczej. Migranci opowiadali o torturach, a nawet o pobieraniu organów.

Przemoc często pochodziła ze strony zorganizowanych gangów przestępczych i bojówek, zwłaszcza przemytników opłacanych za przeprowadzenie ludzi do Europy. Przemytnicy rutynowo okłamują migrantów o niebezpieczeństwach, które ich czekają, żądają od nich więcej pieniędzy, gdy są daleko od domu, i zapewniają im niewiele jedzenia, wody i innych niezbędnych rzeczy w trakcie podróży.

„Wierzyłem, że wszystkie wypadki zdarzają się na morzu”, powiedział Teklebrhan Tefamariam Tekle, erytrejski uchodźca przebywający obecnie w Szwecji, w wywiadzie. „Wypadki są tam, na Saharze. Jest pełna erytrejskich ciał. Tam znajdziesz kości i czaszki zmarłych ludzi”.

W lipcu 2023 r. władze tunezyjskie zmusiły setki migrantów do przekroczenia granicy z Libią, gdzie utknęli bez wody i schronienia. Źródło: Mahmud Turkia/Agence France-Presse — Getty Images 

Inni opowiadali o migrantach i handlarzach ludźmi porzucających na trasie osoby, które upadły z pragnienia lub doznały obrażeń. „Po prostu idziesz dalej” – powiedział pewien mężczyzna, zidentyfikowany jako Abraham. „Nigdy nie oglądasz się za siebie”.

Około jedna trzecia dorosłych, z którymi przeprowadzono wywiady, to kobiety narażone na szczególne niebezpieczeństwa. Według badania ONZ przeprowadzonego w 2020 r. około 90 procent kobiet i dziewcząt podróżujących szlakiem śródziemnomorskim zostało zgwałconych, a niektóre z nich były zmuszane do pracy seksualnej, aby zapłacić za podróż. Istnieją doniesienia o kobietach zmuszanych do poślubienia porywaczy i urodzeniu dzieci, a także o kobietach, które muszą wyświadczać usługi seksualne za bezpieczne przejście grupy.

„Te historie są naprawdę przerażające” – stwierdziła Judith Sunderland, która nie była zaangażowana w tworzenie raportu, ale jako zastępca dyrektora oddziału Human Rights Watch na Europę i Azję Środkową przeprowadziła wywiady z setkami osób, które przeżyły podróż do Europy. Relacje zawarte w raporcie brzmią tragicznie podobnie do tych, które usłyszała.

„Po prostu nie można uwierzyć, że ludzie mogą być wobec siebie tak okrutni” – dodała. „Trudno pojąć, jak ludzie nadal wyruszają w takie podróże, skoro wielu z nich zdaje sobie sprawę z ryzyka”.

Migranci uznali Libię, Algierię i Etiopię za najbardziej niebezpieczne kraje.

Według Agencji ONZ ds. Uchodźców, jednego ze sponsorów nowego raportu, w samym 2024 r. przez Morze Śródziemne przepłynęło ponad 72 400 migrantów, a co najmniej 785 osób zginęło lub zaginęło. Jednak choć śledzenie przepraw morskich jest trudne, jeszcze trudniej – stwierdzili autorzy raportu – oszacować liczbę osób próbujących dotrzeć do północnych wybrzeży Afryki po przebyciu odległych, słabo zaludnionych i często bezprawnych odcinków pustyni – oraz w jaki sposób wielu znika po drodze.

Wiadomo, że między styczniem 2020 r. a majem 2024 r. podczas przeprawy przez Saharę zginęło 1180 osób, ale prawdziwa liczba, jak wynika z raportu, jest prawdopodobnie znacznie wyższa.

Śmierć migrantów na Morzu Śródziemnym w ciągu ostatniej dekady przyciągnęła uwagę całego świata, ale według raportu sporządzonego częściowo przez Organizację Narodów Zjednoczonych liczba ofiar śmiertelnych na pustyni może być co najmniej dwukrotnie większa. Źródło: Joan Mateu Parra /Associated Press 

Kraje europejskie w różnym stopniu od dawna próbują odradzać migrantom podróż i płacą narodom Afryki Północnej za uniemożliwianie ludziom przekraczania morza. Niedawne dochodzenie przeprowadzone przez konsorcjum serwisów informacyjnych wykazało, że w niektórych przypadkach rządy europejskie płacą za szkolenie i wyposażanie północnoafrykańskich sił bezpieczeństwa, które zmuszają migrantów do opuszczenia wybrzeża i powrotu na pustynię bez zaopatrzenia, narażając ich życie.

Kilka krajów, przez które próbują przejechać migranci, jest rozdartych konfliktami zbrojnymi i skrajnym ubóstwem lub ma słabe rządy centralne.

Kombinacja niestabilności i wrogości oznacza, że migranci w Afryce mają niewielkie szanse na znalezienie jakiejkolwiek pomocy ze strony władz i na leczenie traumy fizycznej lub emocjonalnej, stwierdzono w raporcie, który został również sponsorowany przez Międzynarodową Organizację ds. Migracji ONZ. 

W raporcie, aktualizującym i rozszerzającym raport opublikowany w 2020 r., stwierdzono, że od tego czasu „sytuacja w zakresie bezpieczeństwa w kilku krajach uległa dalszemu pogorszeniu, powodując zwiększone przesiedlenia i przepływy transgraniczne osób potrzebujących ochrony międzynarodowej oraz migrantów”.