4 tradycje zielarskie stosowane na co dzień na całym świecie

Zioła w parującej wodzie odgrywają kluczową rolę we wszystkich tradycjach zielarskich i są głównym sposobem dostarczania leczniczych składników odżywczych, które oferuje wiele ziół. Fot. Robert Harding Picture Library/ National Geographic Image Collection

Każde dziedzictwo ziołowe tka swój własny, niepowtarzalny gobelin, a świat jest bogatszym miejscem, w którym wszystkie są nienaruszone i zapamiętane. Według Światowej Organizacji Zdrowia szacunkowo 88 procent wszystkich krajów stosuje medycynę tradycyjną. W Dniu Zielarza, 17 kwietnia, zwracamy uwagę na cztery światowe tradycje zielarskie: medycynę ajruwedyjską, tradycyjną medycynę Curanderismo, tradycje ziołowe Gullah Geechee i tradycyjną medycynę chińską.

Medycyna ajurwedyjska

Zakorzeniona w tradycjach leczniczych Indii i obejmująca tysiące lat mądrości, Ajurweda jest systemem uzdrawiania zorientowanym na styl życia, który obejmuje szereg modalności, takich jak ziołolecznictwo, dieta, masaż, medytacja i joga. Jego nazwa mówi sama za siebie: Ayur oznacza „życie”, a veda oznacza „wiedzę”. Ajurweda preferuje żywność, zioła i procedury samoopieki, które są indywidualnie opracowane, aby zapewnić równowagę energetyczną ciału, umysłowi i duchowi. W Ajurwedzie elementy przestrzeni, powietrza, ognia, ziemi i wody wyrażają się w różnej ilości poprzez temperament i nastrój jednostki, a także poprzez manifestację jej ciała fizycznego.

Ajurweda dzieli ludzi na trzy typy energetyczne, czyli dosze. Dosha vata charakteryzuje się przestrzenią i eterem lub powietrzem. Kreatywna i inspirowana umysłem, fizycznie podatna na zimno i suchość, vata jest wspierana przez uziemienie i ciepło. Dosha pitta to połączenie ognia i wody. Zaciekła i ambitna z natury, podatna na stany zapalne i zakwaszenie organizmu, pitta korzysta z chłodu i spokoju. Dosha kapha charakteryzuje się ziemią i wodą. Delikatna i pielęgnująca wewnątrz, ale podatna na zatory i stagnację, gdy jest niezrównoważona, kapha znajduje równowagę w ciepłej stymulacji i ruchu. Razem vata, pitta i kapha tworzą tridoszowy model Ajurwedy. Chociaż każda dosza jest obecna w każdym człowieku, jednostki mają jedną dominującą tendencję. Świadomość tej wrodzonej doszy pozwala na podjęcie kontrataku mającego na celu przywrócenie równowagi w ciele. Ajurweda obejmuje tradycyjną kuchnię ziołową z przyprawami takimi jak kurkuma i imbir, które często znajdują się w centrum wielu zdrowych potraw. Jednak najwyższy szacunek darzy się wzmacniającymi życie i odmładzającymi ziołami Rasayana, takimi jak ashwagandha, święta bazylia i shatavari.

Lekarz ajurwedyjski leczy pacjenta z bólem pleców. Kultywowanie równowagi dla każdego człowieka zgodnie z jego istotą jest kluczem do tradycji, a zioła odgrywają kluczową rolę. Fot. Tino Soriano/ Nat Geo Image Collection

Zioła stosowane w Ajurwedzie

Ashwagandha: Uważana za równoważącą trzy dosze, zwłaszcza vata i kapha, usuwa mgłę mózgu, poprawia zdrowie poznawcze, poprawia koncentrację i jest uważana za afrodyzjak.

Święta Bazylia: Znana również jako tulsi, może uspokoić usposobienie i usunąć pajęczyny poznawcze. W połączeniu z kurkumą zwalcza przewlekłe stany zapalne, takie jak zapalenie stawów.

Shatavari: To legendarne zioło stu kochanków delikatnie odżywia układ rozrodczy, wspierając libido, płodność i produkcję mleka.

Tradycyjna medycyna Curanderismo

Curanderismo, żywy model ludowego uzdrawiania w Ameryce Łacińskiej, specyficzne praktyki różnią się w zależności od regionalnego pochodzenia. Zawiera elementy starożytnej mądrości rdzennych mieszkańców Mezoameryki, wzbogacone tradycjami uzdrawiania afrykańskiej diaspory i przeniknięte zwyczajami katolickimi i hiszpańskimi. Przodkowe korzenie curanderismo najlepiej wyrażają się w ceremonialnym traktowaniu sfery psychoduchowej jako istotnego elementu opieki nad zdrowiem fizycznym. W tej tradycji duchowe i nadprzyrodzone skutki dla zdrowia są traktowane poważnie i łagodzone za pomocą ziół, diety, modlitwy i rytuałów.

Wspólna traumatyczna historia mieszkańców Ameryki Łacińskiej zaszczepiła w ich kulturze zdrowia poczucie odporności, koncentrując się na potężnej więzi między duszą a ciałem. Susto, czyli traumatyczny strach, może spowodować utratę duszy i mieć poważny wpływ na zdrowie fizyczne, podobnie jak w przypadku PTSD. Curandero (lub uzdrowiciel) okazuje współczucie tym, którzy borykają się z traumą, zazdrością lub złośliwością. Uzdrowiciel może przepisać kąpiele duchowe z użyciem płatków słonecznika lub melisy, aby przywrócić duszę z powrotem do ciała. Mogą posmarować ciało ziołami, takimi jak ruta lub trawa cytrynowa w limpii, lub oczyścić, aby usunąć niezdrową wściekłość, która może powodować chorobę. W curanderismo poczucie przynależności do społeczności ogromnie przyczynia się do dobrego samopoczucia danej osoby. Po chorobie resocjalizacja z rodziną i sąsiadami często odbywa się przy kuchennym stole przy ciepłym kubku naparu z liści damiany. Społeczności zorientowane na zdrowie mogą położyć podwaliny pod przyjęcie tradycyjnej medycyny, co zaczyna się od rozwikłania perspektywy, że jedynym akceptowalnym modelem medycznym jest ten oparty na alopatycznych, czyli zachodnich standardach praktyki.

Wielu mieszkańców Ameryki Łacińskiej decyduje się obecnie na opiekę alopatyczną w pewnych okolicznościach, a opiekę curandero w innych. Curanderismo pozostaje ważnym aspektem publicznej opieki nad zdrowiem psychicznym i fizycznym, szczególnie wśród osób zaangażowanych w zachowanie połączeń ze sposobami uzdrawiania swoich przodków.

Uzdrowicielka sprzedaje swoje zioła w Tehuacán w Meksyku. Duża część mądrości curanderismo jest przekazywana z pokolenia na pokolenie poprzez ustne opowiadanie historii i praktyczny przykład. Fot. Diana Bagnoli, Laif, Redux

Zioła stosowane w Curanderismo

Damiana: Jej liść od dawna cieszy się opinią substancji wywołującej pasję i pożądanie oraz budującej więzi między partnerami i społecznościami, a także wspierającej płodność i miesiączkę.

Ruta Graveolens: Ruta, kojarzona ze zdrowiem oczu, współcześni zielarze uważają, że ruta jest skutecznym środkiem do płukania oczu w przypadku zmęczenia i podrażnienia oczu.

Słonecznik: W przypadku bólów głowy duże liście można zblanszować i nałożyć na czoło na ciepło lub na zimno. W przypadku zapalenia oskrzeli syrop z liści lub prosty wywar może usunąć flegmę.

Tradycje ziołowe Gullah Geechee

Pośród szerokich ulic i porośniętych mchem hiszpańskich uroków południowych miast, zgiełku turystycznych miasteczek na plaży i codziennej rutyny uroczych wiosek rybackich wzdłuż wybrzeża Atlantyku żyje żywa sieć medycyny. Praktyki uzdrawiania miejscowego Gullaha Geechee są zakorzenione w afrykańskich przodkach i ucieleśnione dzisiaj w obszarach południowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych. Zielarze Gullah Geechee reprezentują tradycje przodków w korytarzu kulturowym rozciągającym się od Jacksonville w Północnej Karolinie po Jacksonville na Florydzie i 160 km w głąb lądu, w tym Outer Banks i Sea Islands na wybrzeżu Atlantyku. Stosowanie gęstego repertuaru leczniczych roślin botanicznych jest ściśle powiązane z kulturą ciemnoskórych i rdzennych zielarzy z dolnych stanów Atlantyku. Tradycje ziołowe Gullah Geechee są przepełnione żywotnością kultur Afryki Zachodniej i Środkowo-Wschodniej. Modlitwa i śpiew podczas zbierania dzikich ziół, bębnienie i inkantowanie podczas ustalania intencji uzdrawiania oraz społecznościowe rytuały sporządzania leków są powszechnymi praktykami. Uzdrowiciele w tej linii znajdują subtelne sposoby dbania o siebie, przekazując ziołową mądrość z pokolenia na pokolenie poprzez opowiadanie historii, śpiew i taniec oraz sztuki twórcze. Wszechobecna nieufność do konwencjonalnych usług medycznych, w połączeniu z izolacją obszarów wiejskich i brakiem dostępu do placówek służby zdrowia, ukształtowała kulturę autonomii i opieki społecznej, która nadal utrzymuje się w diasporze Gullah Geechee i jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Mając zarówno święte, jak i praktyczne powiązania z wodą jako źródłem uzdrawiania, zielarze tej linii preferują wywary. Ziołowe herbatki można warzyć z dzikich roślin, takich jak bzu czarnego, passiflory i ważnego podstawowego składnika zwanego życiem wiecznym lub tytoniem króliczym. Wiele powszechnych zastosowań tych preparatów informuje materia medica o dzisiejszym amerykańskim ziołolecznictwie, choć Gullah Geechee nie cieszy się dużym uznaniem.

Decydenci rządowi zaczynają przywiązywać wagę do dziedzictwa regionu. Wraz z utworzeniem federalnego obszaru dziedzictwa narodowego – Korytarza Dziedzictwa Kulturowego Gullah Geechee – udostępniane są historie związane z kulturą.

Fot. National Geographic

Zioła stosowane w tradycji Gullah Geechee

Bez czarny: Kwiat czarnego bzu można pić na zimno w upalny dzień lub na ciepło, aby złagodzić gorączkę. Czarny bez jest również skutecznym lekarstwem na przeziębienie i słynie ze swoich właściwości przeciwwirusowych.

Sumak: czerwona, aksamitna jagoda sumaku ma długą tradycję ludowego stosowania jako żywność i lekarstwa, jako środek chłodzący (w lemoniadzie) lub jako środek zapobiegający przeziębieniu dzięki dużej zawartości witaminy C.

Oczar wirginijski: równie przydatny jak dostępny w handlu środek ściągający Płyn stanowi bazę do środków do pielęgnacji skóry, często zielarze zamieniają gałązki i liście w mocny płyn do płukania oczu, kąpiel nasiadową lub parę do twarzy.

Tradycyjna chińska Medycyna

Centralnym wątkiem tradycyjnej medycyny chińskiej (TCM) jest esencja życiowa, czyli qi, niewidzialna siła biegnąca przez niewidzialną autostradę meridianów – ścieżek przepływu energii w organizmie. W TCM życie to ruch, a zmiany są ciągłe. Blokady i stagnacja mogą utrudniać przepływ qi, co może zakłócić podstawową dynamikę życia. Równowaga jest tworzona z szacunkiem dla podstawowych zasad yin i yang, które stanowią przykład uzupełniającej się dwoistości energii wszechświata w każdym z nas. W swojej najprostszej formie yin jest zimne, ciężkie, powolne i stojące. Jest ułomny, wewnętrzny i spokojny. Yang jest gorący, lekki, szybki i żywy. Jest nadmierny, zewnętrzny i bardziej pobudzający. Doświadczony praktyk TCM dokonuje serii obserwacji pacjenta, oceniając szeroki zakres zjawisk. Ktoś może na przykład być powolny, wilgotny i stojący (nadmierny yin) lub suchy, gorący i pobudzony (nadmierny yang). Pokolenia obserwatorów przypisały pięć podstawowych klasyfikacji do ziół i żywności, które również określiły energię w oparciu o ich smaki. Tradycyjnie zidentyfikowano pięć smaków: słodki, słony, gorzki, ostry i kwaśny.

Z perspektywy TCM żywność i zioła z natury wywołują różnorodne doznania. Mogą nie tylko rozgrzewać jak imbir, chłodzić jak andrographis, a nawet neutralizujące jak shiitake, ale mogą także działać stymulująco lub stagnacyjnie. Mogą nawilżać lub osuszać, tonizować lub zubażać. Podstawową zasadą jest to, że uważa się, że zioła i żywność albo rozgrzewają, albo schładzają organizm, łagodząc w ten sposób objawy wynikające z przegrzania lub zbyt zimnego organizmu. Na przykład osoba cierpiąca na dreszcze i bóle reumatyczne, które nasilają się w wilgotne dni, może znaleźć ulgę w ziołowej formule o działaniu wysuszającym i rozgrzewającym. TCM przypisuje również zasady yin i yang ziołom i żywności. Składniki o chłodnym charakterze są w różnym stopniu uważane za yin, podczas gdy ciepłe zioła i żywność są uważane za yang. Smaki takie jak kwaśny, gorzki i słony mają charakter yin i chłodzący, podczas gdy smaki, w tym słodkie i ostre, mają charakter yang i rozgrzewają.

Student medycyny TCM bada właściwości różnych składników, takich jak andrographis, a także tradycyjne sposoby mieszania i stosowania środków. Fot. Mark Leong, Kolekcja Obrazów Nat Geo

Zioła stosowane w TCM

Andrographis: Usuwa wilgoć i ciepło w płucach, narządach trawiennych i skórze, jest bogaty w związki flawonoidowe, które mogą łagodzić alergie. Może również obniżać ciśnienie krwi.

Wiciokrzew: Ten słodki kwiat, znany ze swoich właściwości przeciwwirusowych, antybakteryjnych i równoważących cholesterol, jest stosowany w leczeniu gorączki, przeziębienia i grypy, zapalenia płuc i zapalenia oskrzeli.

Kudzu: Kwiaty, liście i korzenie kudzu chronią przed objawami menopauzy i osteoporozą. Wysoka zawartość izoflawonów ma wiele właściwości leczniczych.