Alexander von Humboldt: przełomowy naturalista, który doprowadził się do bankructwa w celu ukazania życiowej pracy

Alexander bon Humboldt oraz Aimé Bonpland pod wulkanem Chimborazo, obraz namalowany przez Friedricha Georga Weitscha (1810). Źródło: Wikimedia Commons

Poświęcał wiele czasu na nauczanie i wydawanie książek oraz artykułów, z determinacją, która końcowo doprowadziła go do finansowej ruiny. Humboldt jest jednym z dziesięciu mistrzów w mojej najnowszej książce Grandes comunicadores de la cienca. De Galileo a Rodriguez de la Fuente (Słynne komunikatory naukowe: Od Galileo do Rodrigeza de la Fuente), edytowanej przez Comares i Fundación Lilly i wydaną w tym roku.

Życie pełne przygody

W 1799 roku Humboldt poprosił hiszpańskiego króla Karola IV o pozwolenie na eksplorację krajowych kolonii w Ameryce. Wbrew wszelkim trudnościom, monarcha zezwolił na organizację wyprawy, najwidoczniej będąc pod wrażeniem wiedzy młodego mężczyzny oraz arsenału instrumentów naukowych, które posiadał. Przed wyruszeniem do Ameryki, Humboldt odbywał podróże po Hiszpanii, w których udowodnił poprzez swoje pomiary, że Półwysep Iberyjski pod względem merytorycznym, jest tak naprawdę płaskowyżem. Podczas swoich wypraw przyciągał negatywną uwagę od lokali, którzy myśleli, że jego obserwacje nokturnalne były rytuałem czczącym księżyc.

Alexander von Humboldt (1769-1859) - obraz Juliusa Schradera. Źródło: Wikimedia Commons.

Jego podróż rozpoczęła się na porcie A Coruña, z którego wyruszył razem z francuskim botanikiem Aimé Bonpland poprzez krainy, które obecnie znamy jako Wenezuela, Kolumbia, Peru, Ekwador, Meksyk, Kuba oraz Stany Zjednoczone. Była to prawdziwa przygoda, pełna niebezpieczeństw takich jak ataki jaguarów, ciężkie przebycie przez rzekę Orinoko, które prawie zakończyło się zatopieniem statku oraz rozpad ściany lodowej w trakcie wzniesienia się wulkanu w Andach. Do tego nieskutecznie próbował wspiąć się na szczyt Chimborazo, ale był w stanie ustalić nowy rekord, wspinając się na wysokość 5 610 metrów, co w tamtym czasie było najwyższym punktem, do którego mógł dotrzeć człowiek.

Ilustracja kondora wielkiego (Vultur gryphus) z Humboldt University of Berlin. Źródło: Wikimedia Commons, CC BY

Pionierski ekolog 

Celem wyprawy było uzyskanie danych naukowych na temat flory, fauny, minerałów oraz klimatu. W jej trakcie zidentyfikowano 60 000 gatunków roślin, z czego 1 500 z nich było odkryte po raz pierwszy.

Alexander von Humboldt oraz Aimé Bonpland nad rzeką Casiquiare w Amazonii. Obraz namalowany farbami olejnymi przez Eduarda Endera. Źródło: Wikimedia Commons, CC BY.

Humboldt był jednym z najwcześniejszych ekologów, który wysunął teorię o wszechświecie istniejącym jako system, w którym wszystko jest połączone. Był także pierwszą osobą, która omawiała efekty ludzkiej aktywności na klimat. Poprzez analizę jeziora Valencia (w Wenezueli) stwierdził, że pobliskie źródła i rzeki wyschły, kiedy pobliskie lasy zostały zniszczone w celu zbudowania farm. Do tego zauważył, że kiedy na szczytach gór spada ciężki deszcz, spadająca woda tworzy kanały, które wciągały pobliską ziemię, skutkując powodziami.

Bazaltowe pryzmaty Santa Maria Regla autorstwa Alexandra von Humboldt, opublikowane w książce „Widok Cordilerii oraz monumenty rdzennych Amerykanów”. Źródło: Wikimedia Commons

Niezależnie ufundowany autor

Po odbyciu wyprawy, Humboldt powrócił do Europy z pełną determinacją, aby podzielić się swoimi odkryciami. Opublikował 32 tomy Osobistej Narracji Podróż do regionów równonocnych Ameryki od 1814 do 1831 roku. Później wydał pięć tomów swojego magnum opus, Kosmos, w przeciągu 1845 do 1848 roku, które miało być kompedium całej wiedzy nauki naturalnej w tamtych czasach. Wiele z tych książek było drukowanych w wielkiej folii i zawierało ponad 1 400 ilustracji wykonanych przez najznamienitszych artystów. W wersji oryginalnej, niektóre z tych tomów były tak wielkie, że wymagano dwóch osób, aby je przenieść. Te kosztowe wydania były opłacane przez samego Humboldta, co ko doprowadziło go do bankructwa.

Dotarcie do największej możliwej publiczności

Poza wydawaniem książek, Humboldt chciał poznać jak największą ilość osób ze swoimi odkryciami, przez co wykorzystał wszystkie dostępne dla niego platformy. Opublikował około 750 artykułów w najważniejszych gazetach oraz magazynach, włącznie z niemiecką gazetą Allgemeine Zeitung, Ekonomistą, The Times, The New York Times oraz wenezuelską Diaro de Avisos i innymi. Humboldt był także utalentowanym mówcą. Przemawiał 78 razy z użyciem swoich notatek z Kosmosu, co przez jakiś czas stało się jednym z ważniejszych wydarzeń socjalnych w Berlinie. Jego demokratyczne poglądy sprawiły, że każdy, kto był zainteresowany mógłby dołączyć, nawet kobiety, które w tamtych czasach nie były w stanie uczęszczać na lekcje na uniwersytecie.

Humboldt sam zapłacił czynsz oraz ogrzewanie wielkiej sali, w których prowadził wykłady dla ponad 1 000 osób. Cała przemowa była niezwykle informacyjna i kwieciście opisana. W swoich dziennikach podróży naukowiec podkreślał, że nauka i poezja nie są sobie przeciwne, lecz mogą komplementować się nawzajem:

„Opisy natury, powtarzam, mogą być dokładnie opisane i naukowo precyzyjne bez poświęcania iskry wyobraźni. Z połączenia sensualności oraz intelektu, z poczucia wspólnych trudności i wspólnoty natury musi pojawić się poezja”. Niezależnie czy zrobił to za pomocą słów czy też pióra, Humboldt był w stanie przykuć uwagę widowni, dzięki czemu zdobył popularność, i wreszcie sławę jako naukowiec. Jego życie i praca pokazały wszystkim jak ważna jest komunikacja z widownią w dzieleniu się swoją wiedzą.