Atopowe zapalenie skóry

Zdjęcie GettyImages

W przypadku układ odpornościowy reaguje nadwrażliwie, może doprowadzić to do atopowego zapalenia skóry. Osoby z atopowym zapaleniem skóry odczuwają stale uczucie swędzenia, a ulgę przynosi im drapanie. Nie poprawia to jednak ich sytuacji – cierpienie dalej trwa. W Niemczech około 4 miliony ludzi cierpią z powodu tego swędzenia.

Przyczyny powstania atopowego zapalenia skóry nie zostały jeszcze w pełni zbadane. Naukowcy zidentyfikowali dotąd wprawdzie wiele różnych genów, które mogłyby mieć z tym coś wspólnego. Zresztą nie tylko geny sprawiają, że dzieci i dorośli drapią swoją skórę. Atopowa wysypka czy też atopowa świerzbiączka, nazywana przez fachowców neurodermitis, występuje także bez obciążenia genetycznego, dlatego należy szukać zewnętrznych przyczyn jej powstania. U wielu ludzi ta choroba rozwija się, gdy są pod wpływem stresu albo zjedzą określone produkty. Z tego powodu nie jest to choroba dziedziczna w klasycznym tego słowa znaczeniu. 

Osoby z atopowym zapaleniem skóry cierpią przez ich własny układ odpornościowy. Ich nadwrażliwy układ odpornościowy reaguje na wszystko co możliwe - nie tylko na groźne czynniki zewnętrzne, ale także na rzeczy, które są właściwie nieszkodliwe, jak pyłki kwiatów lub artykuły spożywcze. 

Do tej pory nie da się do końca wyleczyć atopowego zapalenia skóry

Najczęściej dotknięte tym schorzeniem są osoby, które mają wyjątkowo suchą skórę, co prawdopodobnie wynika ze zmienionej struktury lipidów w skórze. Powłoka ochronna skóry jest zaburzona, dlatego traci dużo więcej wilgoci niż zdrowa skóra. Alergeny albo substancje drażniące mogą łatwiej przenikać do organizmu, a to powoduje często nieznośne swędzenie.

Do rzeczy, które mogą podrażnić nadwrażliwy układ odpornościowy i wywołać atopowe zapalenie skóry, należą:

• artykuły spożywcze, pyłki kwiatów, sierść zwierząt, odchody roztoczy kurzu domowego
• substancje jak dym tytoniowy, perfumy, konserwanty, substancje szkodliwe dla środowiska
• stres i inne silne emocje, również radość lub spięcie
• niektóre tkaniny, na przykład wełna
• pocenie się, niewłaściwa pielęgnacja skóry
• określone zawody, przykładowo praca w wilgotnym otoczeniu lub wymagająca częstego kontaktu z brudem
• czynniki klimatyczne, jak ekstremalne mrozy i / albo susza, duchota
• czynniki hormonalne, takie jak ciąża albo menstruacja 

Atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą, która dotyczy wyłącznie dzieci. Dorośli również cierpią z powodu swędzącej skóry, przy czym w ich przypadku skóra bardziej się łuszczy, podczas gdy u dzieci tworzą się sączące wytryski. Niezależnie od wieku osoby z tym schorzeniem musi nauczyć się z nim żyć, ponieważ jest to nieuleczalne. Dolegliwości można jednak złagodzić – unikając przyczyn, czyli odpowiednia pielęgnacja skóry oraz unikanie stresu. Mogą pomóc także leki.

Drapanie wszystko pogarsza

Przy atopowym zapaleniu skóry szybko rozwija się błędne koło swędzenia i drapania: Skóra jest w stanie zapalnym i swędzi. Drapanie łagodzi udrękę jedynie na krótko. Swędzenie powraca i jest jeszcze bardziej nasilone, ponieważ skóra staje się jeszcze bardziej podrażniona - to spirala, która się stale nakręca. Dotknięci tym schorzeniem relacjonują, że ten stan jest nie do zniesienia, dlatego eksperci polecają tym osobom, że lepiej jest się klepać niż w kółko się drapać. Do tego dochodzi nadwrażliwy układ odpornościowy, który reaguje nawet na nieszkodliwe bodźce: wysyła „ciężką artylerię”, limfocyty T, w kierunku skóry. Tam powodują one uwalnianie substancji, które wywołują stan zapalny, dobrym przykładem jest histamina. Te substancje oddziałują natomiast na określone włókna nerwowe i prowadzą do powrotu swędzenia.

Drapanie sprawia, że wydziela się jeszcze większa ilość tych substancji, a rezultat jest taki, że wszystko jeszcze mocniej swędzi i narasta jeszcze większa chęć podrapania się. Podrażniona skóra umożliwia wejście intruzom: w miejscach, które są podrapane łatwo dostają się do organizmu chemikalia, bakterie, wirusy oraz grzyby, co może mieć bardzo nieprzyjemne skutki.  Uważajcie zatem, aby jak najwcześniej przerwać błędne koło swędzenia i drapania. Gdy zapowiada się powrót wysypki, możecie przeciwdziałać stosując leki.

Objawy

Atopowe zapalenie skóry może objawiać się przeróżnie w zależności od tego czy wstępuje u niemowlaka, dziecka, nastolatka czy u dorosłego. U niemowląt często pojawiają się żółtawe lub brązowawe krosty na twarzy, gardle, ramionach lub nogach. Przypominają przypalone mleko, dlatego nazywane są często „ciemieniuchą”.

W przypadku niemowląt, gdy odkryjecie takie miejsca, nie ma powodu do zmartwień: nie musi to oznaczać koniecznie atopowego zapalenia skóry. Egzema u niemowląt może mieć wiele przyczyn. Niektóre zmiany na skórze mogą utrzymywać się kilka miesięcy do dwóch lat a potem nagle się zagoić. Zdarza się, że pozostają na dłużej. Bardzo często choroba ustępuje w okresie dojrzewania, choć niektórzy mierzą się z nią także jako dorośli ludzie. Dotknięci tym są zarówno chłopcy jak i dziewczynki.

Wysypki w miejscu zgięciach łokci i kolan

U dzieci podrażnione miejsca pojawiają się najczęściej na twarzy, szyi i karku, w górnej części klatki piersiowej i na barkach, ale przede wszystkim w zgięciu łokci i kolan a także na grzbietach dłoni i stóp. Jako rodzice nie musicie się państwo obawiać, że zostaną tam już na zawsze. 2% dorosłych doświadcza nawrotów atopowego zapalenia skóry. W wyniku powracających wysypek z czasem zmienia się skóra w podrażnionych obszarach: Skóra łuszczy się a także staje się zaczerwieniona, spuchnięta, szorstka, a oprócz tego bardziej sucha.

Inne typowe cechy występujące przy atopowym zapaleniu skóry to:

• podwójna ilość zmarszczek pod oczami
• sucha, łuszcząca się skóra na powierzchni dłoni i stóp
• blada twarz z podkrążonymi oczami
• alergiczne reakcje jak łzawiące oczy, katar sienny lub astma
• w ekstremalnych przypadkach atopowe zapalenie skóry może atakować skórę na całym ciele

Diagnoza

Aby odkryć, czy wy albo wasze dzieci cierpicie na atopowe zapalenie skóry, na początku lekarz wypyta was szczegółowo o waszą rodzinę i warunki w jakich żyjecie. Będzie chciał przede wszystkim dowiedzieć się, czy cierpicie na powracające ataki swędzenia, w jakim miejscu występują tego typu problemy ze skórą i jak często są nawroty, a także czy inni członkowie rodziny mają tą chorobę oraz czy posiadacie zwierzęta domowe. Po tej rozmowie lekarz przebada was lub wasze dzieci. Będzie oglądał przede wszystkim każde miejsce na ciele, na którym pojawiła się wysypka.

Następnie lekarz sprawdzi za pomocą specjalnych testów alergicznych, czy ukarzą się u was albo u waszych dzieci jakieś alergie. Przy tak zwanym teście skórnym (Picktest) doktor naniesie wam przeróżne krople na przedramię, w których znajdują się substancje wywołujące reakcje alergiczne takie jak: pyłki brzozy, sierść kota, kłębki roztoczy kurzu domowego, chemikalia. Po chwili delikatnie podrapie skórę w miejscach, gdzie wylądowały krople. Wynik będzie widoczny po 20 minutach: w miejscach kontaktu z alergenem pojawi się czerwony bąbel. Inny test na alergie nie wykorzystuje kropli, zamiast tego na skórę kładzie się plaster. To jest tak zwany test naskórny (epikutanowy lub Patchtest).

Za pomocą badania krwi lekarz może ustalić, czy układ odpornościowy reaguje nadwrażliwie. W tym celu pobiera krew, a próbki wysyła do laboratorium. Tam przeprowadza się specjalny test IgE: Osoba pracująca w laboratorium szuka specjalną metodą immunoglobuliny E (IgE). Układ odpornościowy wytwarza to przeciwciało, gdy przykładowo organizm został zaatakowany przez pasożyty. Ludzie z bardzo wrażliwym układem odpornościowym mają nawet bez problemów z pasożytami dużą ilość IgE we krwi. Takie testy są przydatne szczególnie przy badaniu dzieci, którym nie powinno się przeprowadzać wielu testów na skórze.

Sobowtór atopowego zapalenia skóry: Wysypki

To co wygląda jak atopowe zapalenie skóry, może w rzeczywistości być również innym schorzeniem. W zależności od wieku pacjenta, lekarz powinien rozważyć różne choroby, zanim zdiagnozuje atopowe zapalenie skóry. Do nich należą:

• Wytrysk łojotokowy: Przypomina ciemieniuchę. Na skórze pojawia się żółtawy, tłusty łupież- najczęściej na głowie, górnej części ciała i w okolicy pach. W przeciwieństwie do atopowego zapalenia skóry te egzemy nie swędzą i goją się same. Ponadto, wytrysk występuje w obszarach pieluszkowych - to natomiast nie pojawia się przy atopowym zapaleniu skóry.
• Kontaktowe zapalenie skóry: Osoby dotknięte tym schorzeniem reagują nadwrażliwie na określone substancje, takie jak nikiel, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt lub kosmetyki.
• Toksyczne zapalenie skóry: Powstaje, gdy dochodzi do dłuższego i wielokrotnego kontaktu skóry z toksycznymi substancjami, na przykład z rozpuszczalnikiem. Przykładowo tak zwana „wysypka pieluszkowa” u noworodków spowodowana jest amoniakiem - toksyną, która powstaje przy rozkładzie mocznika w moczu.
• Kumulatywno-toksyczne zapalenie skóry: Skóra wciąż jest sucha, jeśli zbyt często ma kontakt z wodą, osoby dotknięte tym schorzeniem muszą często myć ręce. Ręce pękają, powstają rysy i zgrubienia. Do grupy osób narażonych na to schorzenie należą na przykład fryzjerzy, piekarze czy personel medyczny.
• Kombinacja różnych kontaktowych zapaleń skóry: Jeśli skóra jest gdzieś uszkodzona, może łatwo dojść do podrażnienia, ponieważ skóra spełnia już swojej funkcji ochronnej. Przykładowo personel medyczny w takiej sytuacji, reaguje wtedy bardziej na alergeny albo substancje drażniące. 
• Świerzb: Przy tym swędzą szczególnie nadgarstki, w zgnieceniach między palcami u rąk lub u nóg, u dorosłych często w strefie płciowej.

Oprócz tych przypadków, istnieją także inne, czasem bardzo rzadkie odmiany, które lekarz powinien zbadać.

Leczenie

Atopowe zapalenie skóry pozostaje do tej pory nieuleczalne. Ponieważ dzieje się to na skórze, spirale swędzenia możecie załagodzić za pomocą regenerujących maści lub kremów, aby także zapobiegać kolejnym nawrotom. Warto również unikać znanych już czynników wywołujących te schorzenia. 

Jeśli atopowe zapalenie skóry nasila się, lekarze zazwyczaj polecają smarować się maściami antyhistaminowymi lub kortyzonem. Obie substancje łagodzą znacząco łagodzą dolegliwości. Antyhistamina blokuje histaminę, czyli substancję wytwarzaną przez organizm – która powoduje swędzenie. Kortyzon przypomina hormon, który organizm sam produkuje w nadnerczach i odpowiada za zmniejszenie stanu zapalnego skóry.

Tabletki z kortyzonem mogą przeszkadzać dzieciom w prawidłowym dorastaniu

Zasadniczo stosowanie kortyzonu może nieść za sobą poważne skutki uboczne jak: nadciśnienie i podwyższony poziom cukru we krwi, skóra może stać się cieńsza a, kości bardziej kruche. Dla dzieci jest to szczególnie problematyczne, gdyż kortyzon osłabia rozwój kości, co skutkuje niskim wzrostem. Często w organizmie zbiera się także tłuszcz, przykładowo na twarzy. Lekarze określają to zjawisko buzią jak „księżyc w pełni”.

To czy pojawią się tak poważne skutki uboczne, zależy przede wszystkim od tego, jaka dawka kortyzonu znajduje się w organizmie i jak długo będzie stosowany. Jeśli lekarz poda lek w formie zastrzyku lub gdy pacjent zażywa tabletki z kortyzonem, istnieje większe ryzyko groźnych skutków ubocznych niż przy zwykłym smarowaniu się kremem na mały, obszarze skóry. Dawkowanie kortyzonu w maściach jest tak niskie, że tylko niewielkie ilości tej substancji przenikają do organizmu.

Jeszcze bardziej niebezpieczne są tabletki. Skutecznie działają przy ciężkich nawrotach atopowego zapalenia skóry, ponieważ dawka w tabletce jest znaczenie wyższa i substancja czynna dociera bezpośrednio do krwi przez żołądek. Ponieważ kortyzon może hamować wzrost kości, dzieci powinny stosować preparaty zwierające kortyzon tylko przez krótki czas. Generalnie państwo również powinni przyjmować kortyzon nie dłużej niż kilka dni, co najwyżej dwa tygodnie – tylko w określonych przypadkach dłużej. Po zakończeniu leczenia nie należy nagle zaprzestać zażywania tej substancji, a powoli zmniejszać dawkę. W sprawie szczegółowego sposobu postępowania należy skonsultować się z lekarzem.

Inne środki zwalczające swędzenie

Z waszym lekarzem możecie omówić różne alternatywy leczenia. Od 2002 roku oprócz preparatów zawierających kortyzon zaczęto stosuje sie tzw. immunomodulatory z substancjami czynnymi takimi jak pimerkrolismus i takrolismus. Leki te mają za zadanie hamować stan zapalny i łagodzić swędzenie. Maści z immunomodulatorami mogą powodować lekkie pieczenie skóry. Dodatkowo, substancje czynne prowadzą do podatności na infekcje wywołane przez wirusy. Europejska agencja do spraw leków nie jest w stanie ani potwierdzić, ani obalić tezy, czy przez ich zażywanie zwiększa się ryzyko zachorowania na raka skóry lub inne nowotwory.

Agencja zaleca, dlatego, walczyć z atopowym zapaleniem skóry za pomocą takrolismusynu i pimerkrolismusynu, w przypadku, gdy nie można smarować się kremami lub maściami z kortyzonem albo gdy dłuższe ich wykorzystywanie mogłoby trwale uszkodzić skórę. Ze względu na niewielkie skutki uboczne immunomodulatory są często stosowane na wrażliwych obszarach, takich jak twarz, pachwiny lub okolice intymne. W połączeniu z lokalnymi preparatami z kortyzonem umożliwiają one przyjmowanie niskiej dawki kortyzonu. Z powodu braku długoterminowych badań immunomodulatory powinno się podawać najwcześniej od trzeciego roku życia, takorolimus powinien być podawany nawet dopiero od 17-tego roku.

Zapewnij skórze natłuszczanie i nawilżenie

Przy otwartych, wilgotnych lub nawet przekrwionych i podrapanych miejscach na skórze, w których mogą rozwijać się bakterie, dermatolog przepisuje dodatkowo antybiotyk. Po zagojeniu się stanów zapalnych należy w dalszym ciągu pielęgnować skórę. Wtedy obowiązuje zasada: nawilżać wilgotne i natłuszczać suche. 

W momencie, gdy stan zapalny się uspokoi, ale skóra wciąż będzie jeszcze lekko zaczerwieniona, to znak, że potrzebuje więcej wody. Wówczas przyda się jakaś emulsja typu olej-w-wodzie. Jeśli bariera ochronna skóry wydobrzeje, powinno się smarować kremem z wodą-w-oleju, dzięki temu skóra stanie się także ponownie gładka. Skład danej emulsji znajduje się zazwyczaj na opakowaniu. 

Maści zwierające mocznik (urea) pomagają złagodzić swędzenie. Tylko dermatolog może określić, jaka ilość mocnika jest odpowiednia dla waszej skóry lub skóry waszego dziecka. Jednakże kasy chorych nie pokrywają kosztów tego rodzaju kremów i roztworów: klasyfikują te produkty jako pielęgnacyjne a nie jako lekarstwa.

Fototerapia

W ostatnich latach zaczęto stosować inny sposób leczenia atopowego zapalenia skóry (neurodermitis): jest to tzw. fototerapia. Polega ona na naświetlaniu skóry pacjenta światłem ultrafioletowym, które hamuje reakcję immunologiczną skóry. Aktualne wytyczne zalecają lekarzom, aby zastosować przy ostrym, ciężkim nawrocie atopowego zapalenia skóry terapię z wysoką dawkę UVA 1 a przy umiarkowanym nasileniu choroby terapię UVB. Ta metoda teoretycznie zwiększa ryzyko raka skóry a także może przyśpieszyć jej starzenie się, dlatego zalecana jest dopiero od 12 roku życia. Dodatkowo, w trakcie naświetlenia UV nie należy zażywać w tym samym czasie żadnych tak zwanych leków immunosupresyjnych – środków, które osłabiają funkcje układu odpornościowego. 

Porady

Ponieważ dotknięci tym schorzeniem odczuwają dyskomfort stale powracającego swędzenia, czytają porady, z których większość koncentruje się unikaniu potencjalnych czynników wywołujących te dolegliwości. Należą między innymi tkaniny jak wełna lub nylon oraz produkty do pielęgnacji ciała takie jak mydło czy sole do kąpieli. Trzymanie się odpowiednich zasad również pomaga załagodzić dolegliwości. Pozytywny wpływ na przebieg choroby ma unikanie stresu i wprowadzenie większej ilości odpoczynku do swojego życia codziennego.

Rada eksperta

Ingrid Moll, profesorka z dziedziny dermatologii i wenerologii w Hamburgu na uniwersytecie klinicznym Eppendorf, chętnie odpowie na wasze pytania.

Czy alergie pokarmowe wywołują atopowe zapalenie skóry?

Dotknięci tym problemem często uważają, że uciążliwa wysypka pojawia się na skórze, ponieważ są uczuleni na określone artykuły spożywcze. Jednak testy alergiczne w większości przypadków tego nie potwierdziły. Tylko przykładowo około 1% dorosłych i do 10% dzieci doświadcza atopowego zapalenia skóry przy określonej ilości białek w spożywanych artykułach. Tego typu białka znajdują się przede wszystkim w krowim mleku, kurzych jajach, soi i orzeszkach ziemnych. Jeśli pacjenci w tym przypadku nie rezygnują ze ściśle określonych produktów z zawartością białka, muszą liczyć się z częstym występowaniem wysypki.

Jak dowiedzieć się, na co jestem uczulony/a?

Żeby dowiedzieć się na co prawdopodobnie skóra ma reakcje alergiczną, przydatny jest dziennik żywieniowy oraz test alergiczny przeprowadzony przez dermatologa. Standardowe diety nie są zalecane alergikom. Osoby z atopowym zapaleniem skóry powinny stosować się do rozważnej diety, bogatej w owoce oraz warzywa. Idąc dalej należy zrezygnować z alkoholu, nikotyny i owoców cytrusowych. Wszystkie wcześniej wymienione rzeczy zawierają substancje drażniące skórę.

Czy to prawda, że karmienie piersią pomaga zapobiegać atopowemu zapaleniu skóry u dziecka?

W pewnym sensie tak. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy dziecko buduje swoją odporność. W tym czasie mleko matki chroni najlepiej przed jakimiś ewentualnymi alergiami pokarmowymi. Jeśli zbyt szybko zaczniecie podawać dzieciom mleko zwierzęce, może to wywołać alergię na zwierzęce białka, która w przyszłości w przeróżny sposób pogarsza przebieg atopowego zapalenia skóry.

Jaki wpływ ma środowisko na atopowe zapalenie skóry?

Niektóre substancje szkodliwe dla środowiska takie jak drobne cząsteczki w powietrzu z wywodzące się z zanieczyszczeń spalinowych lub ozonu, są podejrzewane o wpływ na rozwój atopowego zapalenia skóry. Również drobny pyłek pochodzący od brzóz, leszczyny, olchy, traw czy ziół może wywoływać atopowe zapalenie skóry.

Czy to prawda, że zbyt częsta higiena może sprzyjać atopowemu zapaleniu skóry?

Rzeczywiście dzieci dorastające na wsi znacznie rzadziej cierpią na atopowe zapalenie skóry niż dzieci mieszkające w miastach. Z kolei dzieci z wyższych warstw społecznych przeciętnie chorują częściej na tę przypadłość. Lekarze przypuszczają, że duże znaczenie może mieć higiena. Układ odpornościowy, który spotyka się ze zbyt częstym myciem, szorowaniem i dezynfekowaniem, nie jest wystarczająco stymulowany przez co wysyła często fałszywy alarm.

Czy atopowe zapalenie skóry prowadzi zawsze do astmy lub kataru siennego?

Osoby z atopowym zapaleniem skóry należą tzw. atopików. Obok suchej skóry mają też inne stany zapalne. Dlatego często towarzyszy im alergiczna astma i katar sienny. Wynika to z faktu, że wszystkie trzy choroby w podobny sposób są wywoływane. Z powodu uwarunkowań genetycznych komórki układu odpornościowego wytwarzają zbyt dużą ilość przeciwciał, nazywane immunoglobuliną, która atakuje obce substancje z zewnątrz, a następnie wywołuje takie alergie jak astma czy katar sienny. Dlatego dzieci z wysokim poziomem atopowego zapalenia skóry mają większe ryzyko zachorowania na astmę i katar sienny.

Jaką rolę odgrywa ludzka psychika przy atopowym zapaleniu skóry?

U około 30% osób z atopowym zapaleniem skóry powstaje wewnętrzny niepokój, strach lub bezradność wobec nowej wysypki. Jeśli utrzymuje się uciążliwa sytuacja życiowa, a presja psychiczna staje się zbyt duża, wydziela się więcej hormonów stresu. Ten stan określany jest przez lekarzy „zaburzeniem afektywnym”. Sprawia, że już osłabiony układ odpornościowy reaguje wyjątkowo wrażliwie. Komórki układu odpornościowego nadmiernie się aktywują, a mechanizmy obronne organizmu działają chaotycznie. Skutek: Skóra staje się podrażniona a błędne koło swędzenia dokuczliwe. U niektórych osób reakcja następuje także poprzez pozytywny stres. Nawrót pojawia się u nich dopiero, gdy faza odczuwania tych emocji minie. Przykładowo po zdanym egzaminie.