Czy demencji można zapobiec?

Starszy mężczyzna patrzy na zdjęcie „El gordo y el flaco” w ośrodku opieki dla osób z chorobą Alzheimera w Barcelonie. Zdjęcie: David Ramos (Getty Images)

Demencji można częściowo zapobiec reagując na pewne zewnętrzne okoliczności. Istnieją jednak czynniki, na które nie mamy wpływu. Pierwszym z nich jest wiek. Po 65 roku życia ryzyko demencji wzrasta i nic nie można na to poradzić. Innym, bardzo ważnym elementem jest płeć. Kobiety są bardziej narażone na chorobę Alzheimera. Do tego dochodzą czynniki genetyczne. Wiadomo np., że osoby, które posiadają jeden lub oba allele 4 apolipoproteiny E, wykazują od 2 do 3 razy większe ryzyko zachorowania na Alzheimera. Znane są także inne czynniki genetyczne związane z bardzo wcześnie pojawiającymi się demencjami, takimi jak tzw. „postać rodzinna Alzheimera”, która pojawia się u młodszych osób i stanowi około 1% wszystkich demencji. Jej podłoże genetyczne jest dobrze znane. 

Wiek, płeć i geny to czynniki, których zmodyfikować nie możemy. Są jednak pewne elementy naszego życia i zdrowia, na które możemy mieć realny wpływ, i które coraz lepiej poznajemy. 

Przykładem może być niski poziom wykształcenia, stanowiący jeden z czynników mogących mieć wpływ na pojawienie się demencji. Z tego powodu nauka oraz związane z nią utrzymywanie aktywności mózgu do ostatnich lat życia, zapewnia ochronę, którą nazywamy „zasobami poznawczymi”. Wniosek nasuwa się więc sam. Uczenie się, na przykład nowego języka, ma działanie profilaktyczne. 

Kolejnym czynnikiem stanowiącym ryzyko jest nadciśnienie. Zaobserwowano, że osoby z nadciśnieniem tętniczym w średnim wieku mają większe ryzyko wystąpienia demencji w przyszłości. Jest to jednak przedmiotem sporów badaczy, w sytuacji, gdy nadciśnienie pojawia się dopiero w wieku zaawansowanym. To samo dotyczy otyłości. Osoby otyłe w średnim wieku są również bardziej narażone na demencję w późniejszym życiu. Cukrzyca to kolejny bardzo ważny czynnik ryzyka. U osób z cukrzycą typu 2 ryzyko demencji jest nawet 2-3 razy większe niż u osób na nią niecierpiących. Należy dodać, że również palenie tytoniu i spożywanie alkoholu mają znaczący wpływ na wzrost prawdopodobieństwa zachorowania na demencję. 

Istnieje szereg praktyk zmniejszających ryzyko naczyniowe, które mogą mieć charakter zapobiegawczy. Zaobserwowano, że dieta śródziemnomorska zmniejsza ryzyko zachorowania, a to dlatego, że pozytywnie wpływa na układ sercowo naczyniowy. Jeśli to, co jesz, nie powoduje nadciśnienia, otyłości, czy cukrzycy, maleje prawdopodobieństwo zachorowania. Drugą metodą profilaktyczną jest aktywność fizyczna, która wpływa równie pozytywnie na wyżej wspomniany układ naszego organizmu. 

Kolejnym czynnikiem, mogącym mieć wpływ na ryzyko pojawienia się demencji jest depresja. Nie do końca jednak wiadomo, czy jest ona przyczyną, czy skutkiem. Udowodniono, że osoby z demencją są bardziej depresyjne jeszcze przed pojawieniem się pierwszych objawów choroby. Współzależność między demencją i depresją jest szalenie złożona, jednak na ten moment ta druga jest klasyfikowana jako czynnik ryzyka. 

Warto również wspomnieć o samotności, która jest udowodnionym czynnikiem ryzyka, dlatego w starszym wieku zalecany jest częsty kontakt z innymi ludźmi. Dla przykładu, grupa społeczna o podwyższonym ryzyku zachorowania na demencję to ta, która cierpi na ubytek słuchu. Osoby głuche bowiem bardzo często doświadczają wykluczenia. 

*Natalia García Casares - neurolożka, profesorka i badaczka na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Maladze. Ekspertka w dziedzinie neurologii poznawczej i demencji.