Pożary: czy europejski system wzajemnej pomocy może sprostać kilku pożarom na dużą skalę w tym samym czasie?

Planeta płonie. A wraz z nią jej lasy. Najnowszym przykładem jest Grecja, która od poniedziałku 17 lipca walczy z gwałtownymi pożarami, które są nadal aktywne na zachód od Aten i na wyspie Rodos, położonej dalej na południe. Łącznie w kraju spłonęło kilka tysięcy hektarów podczas „ogromnej walki z płomieniami”. Aby stawić czoła sytuacji, Grecja uruchomiła we wtorek europejski mechanizm ochrony cywilnej. „Rumunia, Słowacja i Polska podjęły działania”, ogłosił w środę rzecznik greckiej straży pożarnej Yannis Artopios.

W sumie 149 strażaków z 49 wozami będzie pochodzić z Polski, 50 z Rumunii i 31 ze Słowacji. Ten europejski mechanizm ochrony cywilnej objął 27 państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) oraz dziewięć innych (Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Islandię, Macedonię, Czarnogórę, Norwegię, Serbię, Turcję i Ukrainę). Umożliwia on łączenie sił lądowych i powietrznych, w szczególności w celu gaszenia pożarów.

W 2019 r. UE zmodernizowała swój mechanizm, tworząc rescEU, awaryjną „rezerwę europejskich zdolności”, finansowaną przez Brukselę i składającą się ze śmigłowców Canadair i śmigłowców do bombardowania wodnego. Francja, dla przykładu, aktywowała ją dwukrotnie latem 2022 r. podczas ogromnych pożarów lasów w Gironde. Czy jednak mechanizm europejski jest w stanie poradzić sobie z wieloma pożarami na dużą skalę?

Podwojenie floty europejskiej w ciągu jednego roku

Europejskie zasoby będą zatem wspierać kilkuset greckich strażaków już obecnych na miejscu. „200 strażaków jako posiłki to duża pomoc”, mówi Philippe Besson, prezes i założyciel międzynarodowej organizacji pozarządowej o nazwie Pompier Urgence Internationale. Według niego „każdemu krajowi trudno jest samodzielnie poradzić sobie z poważnym pożarem”.

W tym roku jednak zdolności europejskich sił powietrznych zostały podwojone w okresie poprzedzającym lato, zwiększając się do 28 samolotów. Samoloty te są finansowane głównie przez UE, jednak pozostają w zakresie władzy państw-rezydentów. Składają się one z 10 samolotów Canadair, 14 lekkich samolotów amfibijnych - mniejszych niż Canadair - i 4 śmigłowców. Dla porównania Francja dysponuje w tym roku 47 samolotami, w tym 12 samolotami Canadair. Według Komisji Europejskiej dwa włoskie i dwa francuskie samoloty Canadair zostały wysłane do Grecji. „Jedyne, co robimy, to przesuwamy zdolność do stawiania oporu w górę”, mówi Sébastien Lahaye, były strażak, który obecnie kieruje Warucene, firmą konsultingową, która zapewnia bezpieczeństwo przed zagrożeniem nowymi pożarami.

Pytaniem pozostaje tempo, w jakim europejskie zasoby będą zwiększane w obliczu rosnącego z roku na rok zagrożenia pożarowego w wyniku globalnego ocieplenia. „Chcielibyśmy utrzymać poziom zasobów co najmniej tak wysoki każdego roku, jak poprzedni, ale naszym celem pozostaje ich zwiększenie”, mówi Komisja Europejska. Tuzin samolotów przeciwpożarowych może również zostać zakupiony przez UE w 2027 r. „Jesteśmy w trakcie negocjacji, jeszcze nic nie zostało postanowione”, podkreśla Bruksela.

Strategiczne wstępne rozmieszczenie

Tymczasem Unia Europejska wstępnie rozmieściła strażaków w niektórych państwach członkowskich przed sezonem pożarowym, w zależności od ryzyka pożaru. 205 strażaków - w tym 20 z Francji - zostało umieszczonych w Grecji. „Wstępne rozmieszczenie pozwala nam jeszcze skuteczniej reagować na początkowe pożary, aby zapobiec ich ekstremalnym rozmiarom”, wyjaśnia Sébastien Lahaye. „Jeśli ryzyko stanie się zbyt duże w krajach pochodzenia, nie mam wątpliwości, że nastąpi repatriacja”, dodaje. Wszystkie te środki nie byłyby już dostępne dla kraju, w którym zostały wstępnie rozmieszczone, jeśli ten również ucierpiałby z powodu poważnego pożaru.

Właśnie to wydaje się martwić specjalistów. „Rok temu pożar wybuchł we Francji, w tym roku - na razie - głównie w Grecji” - zauważa Philippe Besson. Kilka równoczesnych pożarów ograniczyłoby skuteczność mechanizmu, a walka stałaby się bardziej skomplikowana. "Sébastien Lahaye dodaje: „Nawet jeśli ta pomoc jest oczywiście przydatna, to większa liczba strażaków nie ugasi wielkich pożarów”. Dowodem na to jest Kanada, gdzie pożary wydają się nie do powstrzymania mimo ogromnego wsparcia międzynarodowego. Na razie pożary w Grecji nie zostały sklasyfikowane jako wielkie pożary.

Są to granice mechanizmu, który mimo wszystko pozostaje wartościowy. „Trzeba zdać sobie sprawę, że nadejdzie czas, gdy limity zostaną osiągnięte”, mówi Sébastien Lahaye. Więc gdzie powinniśmy wyznaczyć granicę? Zdaniem ekspertów trudno powiedzieć. „Martwi mnie to. To prawdziwy problem” mówi Philippe Besson.

Jeśli tak by się stało, jedynym rozwiązaniem byłoby „pozwolić lasowi spłonąć” z braku zasobów. „Musielibyśmy wtedy skoncentrować się na obszarach szczególnie wrażliwych, takich jak ochrona domów”, ostrzega. Zeszłego lata, oprócz pożarów w Gironde, Hiszpania i Portugalia również stanęły w ogniu, który zniszczył kilka tysięcy hektarów. Portugalia uruchomiła europejski mechanizm walki z tymi pożarami w tym samym czasie, co Gironde.

Ogólniej rzecz biorąc, europejski mechanizm ochrony cywilnej był aktywowany 65 razy w związku z pożarami lasów w ciągu ostatnich dziesięciu lat, według Komisji Europejskiej, w tym jedenaście razy w 2022 roku. Zatem jakie są rozwiązania? Philippe Besson uważa, że „świadomość na temat pożarów lasów jest niedostateczna, a to jest prawdziwa dźwignia”. Uważa również, że „pojawiają się nowe technologie, które pozwalają lepiej przewidywać ryzyko pożaru”. Są to między innymi czujniki umieszczone w lesie, które dostarczają informacji na temat wilgotności i siły wiatru, a także czworonożne roboty wyposażone w kamery termowizyjne. Umożliwiłoby to każdemu państwu przystosowanie swojego systemu przeciwpożarowego, gdy tylko wybuchnie pożar. Pozwoliłoby to uniknąć niekontrolowanych potężnych pożarów.