Czy zwierzęta mogą zrozumieć ludzki język?

Zdjęcie: debibishop/Getty Images

Na przełomie XIX i XX wieku po Niemczech jeździł słynny koń o imieniu Clever Hans. Koń wprawiał tłumy w osłupienie, gdy jego trener demonstrował rzekomą zdolność zwierzęcia do rozumienia języka niemieckiego, określania czasu, a nawet rozwiązywania problemów matematycznych.

Ale kiedy niezależny zespół przeprowadził dochodzenie w sprawie Clever Hansa, doszedł do wniosku, że jego działanie było oszustwem. Okazało się, że koń po prostu reagował na podświadome wskazówki trenera dotyczące mowy ciała i nie był w stanie zrozumieć ludzkiego języka ani wykonywać wyczynów arytmetycznych.

Obecnie naukowcy wciąż testują granice zdolności zwierząt do rozumienia ludzi, ale przykłady takie jak Clever Hans pokazują, jak trudne może być to zadanie. Czy wiemy zatem, czy jakiekolwiek zwierzęta są w stanie zrozumieć ludzki język?

Badania języka zwierząt na ssakach naczelnych, ptakach, delfinach i innych zwierzętach kwitły w latach 60. i 70. ubiegłego wieku, ale sceptycy zaczęli krytykować te badania, twierdząc, że zwierzęta jedynie naśladowały swoich trenerów, takich jak Clever Hans. Chociaż wiele zwierząt jest biegłych w wychwytywaniu wskazówek kontekstowych, takich jak mowa ciała i ton głosu, mniej jasne jest, czy rozumieją znaczenie słów lub bardziej złożone cechy języka, takie jak gramatyka. Jednak obecnie badania zaczynają sugerować, że po treningu niektóre zwierzęta mogą rozumieć pewne cechy ludzkiego języka, takie jak brzmienie i znaczenie określonych słów.

„Ludzie są wyjątkowi pod wieloma względami i z pewnością język jest unikalny dla ludzi”, powiedział Live Science Simon W. Townsend, profesor antropologii ewolucyjnej na Uniwersytecie w Zurychu. „Ale myślę, że coraz częściej odkrywamy, że istnieją naprawdę spore podobieństwa między systemami komunikacji zwierząt i ludzi”.

Powiązane: Czy zwierzęta mogą nauczyć się „języka” innego gatunku?

Czy ssaki naczelne mogą nauczyć się ludzkiego języka?

Jeden z najbardziej znanych eksperymentów językowych na zwierzętach dotyczy Koko, samicy zachodniego goryla nizinnego, która nauczyła się zmodyfikowanego amerykańskiego języka migowego (ASL). Koko, która zmarła w 2018 roku, mogła używać około 1000 znaków i reagować na ponad 2000 słów w języku angielskim.

Jednak eksperci ostrzegali, że istnieje duża różnica między nauką niektórych zmodyfikowanych znaków a faktycznym opanowaniem ASL, a Koko nigdy nie była bliska biegłości w języku migowym. Krytycy wskazywali również, że Koko czasami pisała bezsensownie, a jej trenerzy mieli tendencję do opierania się na własnych interpretacjach, aby nadać sens znakom Koko.

Według psychologa porównawczego i lingwisty Michaela Tomasello, tytuł najbardziej zaawansowanych umiejętności językowych u naczelnych należy do Kanzi, samca bonobo (Pan paniscus), który żył w latach 1980-2025. Kanzi komunikował się za pomocą lexigram board, klawiatury składającej się z około 200 dowolnych symboli, które odpowiadały rzeczom w jego otoczeniu. 

Townsend, który pracował z Kanzi, twierdzi, że bonobo dobrze rozumiał symbole na swojej tablicy leksygramów i mógł ich używać do komunikowania się ze swoimi trenerami. Kanzi używał symboli dla imion ludzi, zwykłych przedmiotów, czynności i miejsc, a także wokalizował „tak” i „nie”. Używał swojej tablicy leksygramów, aby prosić o przedmioty lub żądać określonych działań.

„Nauczył się komunikacji symbolicznej, która jest cechą systemu komunikacji innego gatunku” - powiedział Townsend. Ale, dodał Townsend, ludzki język to coś więcej niż tylko używanie symboli; obejmuje on również łączenie tych symboli w większe struktury w celu stworzenia bardziej złożonego znaczenia - cecha języka zwana składnią. Gdyby Kanzi pojął składnię, wskazywałoby to na głębsze zrozumienie ludzkiego języka.

Dotychczasowe badania wykazały, że Kanzi potrafi uporządkować symbole w tempie lepszym niż losowy przypadek, ale niektórzy krytycy wątpią w zdolności gramatyczne bonobo. Townsend i inni badacze studiowali Kanziego aż do jego śmierci, aby poznać granice jego umiejętności składniowych. Ich badania nie zostały jeszcze opublikowane.

Kanzi rozumiał też trochę angielskiego. W badaniu 1993 naukowcy odkryli, że gdy bonobo słuchał zupełnie nowych zdań, takich jak „Załóż maskę potwora i przestrasz Lindę”, mógł wykonać żądane zadanie około trzy na cztery razy, przewyższając 2,5-letnie dziecko.

Czy psy rozumieją ludzi?

Większość zwierząt nie ma żadnego ewolucyjnego powodu, by przejmować się ludzkim językiem. Ale psy, które żyją obok ludzi od co najmniej 14 000 lat, mają szczególną motywację do słuchania swoich właścicieli i odpowiedniego reagowania.

Psy są wysoce dostrojone do specyficznych dźwięków i tonów głosu, których ludzie używają do komunikacji. W rzeczywistości psy wykazują zainteresowanie ludzkimi głosami i gestami już w wieku 8 tygodni. Psy są tak przyzwyczajone do ludzkich głosów, że potrafią powiedzieć, kiedy mowa została zakodowana, a badania neurobiologiczne sugerują nawet, że psy mają własne mentalne reprezentacje słów, co sugeruje głębsze rozumienie języka podobne do ludzkiego.

Powiązane: Czy psy są mądrzejsze od wilków?

Niektóre cudowne psy mogą nawet zrozumieć podstawową gramatykę. Jednym z nich był Chaser, wysoce wyszkolony border collie, znany jako „najmądrzejszy pies na świecie”, który nauczył się ponad 1000 słów. Według badania 2011, potrafiła rozróżnić polecenia takie jak „przynieś skarpetkę do piłki” i „przynieś piłkę do skarpetki”, co wskazuje na podstawowe zrozumienie składni.

Federico Rossano, profesor nauk kognitywnych na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego, wykorzystuje tablice z przyciskami - serię przycisków, które po naciśnięciu odtwarzają nagrane słowo - do badania zdolności językowych naszych psich towarzyszy.

W 2024 r. Rossano wykazał, że psy reagują na rzeczywiste dźwięki słów, a nie tylko na ich kontekst, np. gdy ich właściciel zakłada buty, mówiąc, że czas wyjść na zewnątrz. W badaniu przeprowadzonym na 59 psach, psy słuchały, jak badacz naciska przyciski ze słowami związanymi z „na zewnątrz”, „zabawa” i „jedzenie”, a także bezsensownym słowem służącym jako porównanie. Badacz nosił słuchawki, aby jego reakcje i mowa ciała nie wpływały na reakcje psów.

Nawet bez tych podpowiedzi kontekstowych zespół odkrył, że gdy psy słyszały nagrania odnoszące się do „na zewnątrz” i „bawić się”, miały tendencję do wykazywania zachowań związanych odpowiednio z wychodzeniem na zewnątrz lub zabawą, takich jak bieganie do drzwi lub chwytanie zabawki.

Badania te są obiecującym krokiem w kierunku wykazania, że psy mogą rozumieć ludzką mowę nawet bez towarzyszących jej wskazówek kontekstowych. Inne badania wykazały jednak, że psy nie są w stanie rozróżnić słów różniących się pojedynczym dźwiękiem , takich jak „siad” i „ustaw”, więc może istnieć granica tego, ile są w stanie zrozumieć.

Rossano podkreślił, że jego badania nie mają na celu udowodnienia, że psy mogą „mówić”. Niektóre znane z Instagrama zwierzaki stały się wirusowe z powodu pozornie zaawansowanej komunikacji za pomocą tablic z przyciskami, ale te przypadki nie są przedmiotem jego badań. Na razie Rossano koncentruje się na badaniu podstaw.

Podobnie jak inni badacze języka zwierząt, Rossano wciąż ma wiele pytań. Aktualnie bada, czy psy używają przycisków, aby odnosić się do osób lub przedmiotów, które nie są obecnie obecne, i czy łączą przyciski, aby odnosić się do rzeczy, których nazw nie znają. Oba te wyczyny oznaczałyby bardziej złożone procesy poznawcze.

Federico przyznaje, że rozpoczął badania z pewnym sceptycyzmem, ale jego pogląd na temat zdolności językowych psów zmienił się od tego czasu „w 100%”.

„Może jest w nich więcej rozumu niż im przypisujemy” - powiedział.