Czym są szczepionki?

Zdjęcie: Pexels

Historia szczepionek                                                                                                                                                                                                            Termin „szczepionka” (ang. vaccine) pochodzi od użycia przez Edwarda Jennera w 1796 roku określenia „krowianka” (łac. variolæ vaccinæ, od łacińskiego vaccīn-us, wywodzącego się od vacca – krowa). Jenner był prekursorem stosowania szczepionki z krowianki w celu zapobiegania zakażeniom ospą prawdziwą.

Szczepionki a układ odpornościowy
Gdy osoba zostaje zaszczepiona przeciwko chorobie lub infekcji, na przykład błonicy, jej układ odpornościowy zostaje przygotowany do walki z patogenem. Po zaszczepieniu, gdy organizm zetknie się z bakterią wywołującą chorobę, natychmiast przystępuje do obrony. Cała ta „walka” układu odpornościowego z atakującą bakterią przebiega tak szybko, że większość ludzi w ogóle nie zauważa żadnych objawów infekcji. Szczepionki wykorzystują naturalną zdolność organizmu do uczenia się, jak zwalczać niemal każdy chorobotwórczy zarazek, który go zaatakuje. Po szczepieniu organizm „zapamiętuje”, jak się bronić przed mikrobami, z którymi miał już kontakt.

Z czego składają się szczepionki?                                                                                                                                                                              Szczepionka to biologiczny preparat, który wzmacnia odporność na określoną chorobę. Tradycyjne szczepionki zawierają albo fragmenty drobnoustrojów, albo całe drobnoustroje, które zostały zabite lub osłabione w taki sposób, by nie wywoływały choroby. Kiedy osoba zostaje zaszczepiona takim preparatem, układ odpornościowy reaguje na te nieszkodliwe wersje zarazków i szybko je eliminuje z organizmu. W rezultacie organizm „zapamiętuje” te drobnoustroje, dzięki czemu w przyszłości, gdy zetknie się z prawdziwym, groźnym patogenem, potrafi skutecznie się przed nim bronić, korzystając z utrwalonej pamięci immunologicznej.

Rodzaje szczepionek
Niektóre szczepionki mają charakter profilaktyczny i służą zapobieganiu lub łagodzeniu skutków przyszłej infekcji wywołanej naturalnym (tzw. „dzikim”) patogenem. Istnieją jednak również szczepionki terapeutyczne, takie jak szczepionki przeciwnowotworowe, które są opracowywane w celu leczenia nowotworów.

Korzyści ze szczepień                                                                                                                                                                                                              Gdy układ odpornościowy osoby zostanie „wyszkolony” do zwalczania choroby, staje się ona na nią odporna. Przed wynalezieniem szczepionek jedynym sposobem nabycia odporności było przechorowanie danej choroby i przy odrobinie szczęścia - przeżycie. Ten typ odporności nazywany jest odpornością nabytą w sposób naturalny, ponieważ wymaga przebycia pełnoobjawowej choroby oraz zmierzenia się z możliwymi powikłaniami, które mogą być poważne, a nawet śmiertelne. Co więcej, jeśli choroba jest zakaźna, osoba chora może ją przekazać członkom rodziny, przyjaciołom lub innym osobom, z którymi ma kontakt. 

Szczepionki, które zapewniają sztucznie nabytą odporność, są znacznie bezpieczniejszym sposobem uzyskania ochrony przed chorobą. Mogą zapobiegać wystąpieniu choroby już na samym początku, a także zmniejszać ryzyko powikłań i przenoszenia infekcji na innych. Zapobieganie chorobie za pomocą szczepionki jest również znacznie tańsze niż jej leczenie.

Harmonogramy szczepień
Do niedawna większość szczepionek była przeznaczona wyłącznie dla niemowląt i dzieci. Obecnie coraz więcej szczepionek opracowuje się z myślą o osobach starszych, kobietach w ciąży, nastolatkach, podróżnych oraz dorosłych w populacji. Coraz częściej szczepienia podawane są także w formie preparatów skojarzonych, czyli łączących kilka składników w jednej dawce. Szczepienia zwierząt są stosowane zarówno w celu ochrony ich zdrowia, jak i w celu zapobiegania przenoszeniu chorób na ludzi.