Dlaczego starsi ludzie gorzej pamiętają szczegóły

Dobrze to znamy, to jest jak z szafą na ubrania lub szufladą w kuchni, którą chcemy od miesięcy uporządkować a półki są zawalone po brzegi. Gdy tylko w nich poszperamy, w nasze ręce wpadają najróżniejsze rzeczy- ale rzadko jest to to, czego szukamy.

Podobnie można wyobrazić sobie procesy zachodzące w mózgu osób starszych podczas przywoływania wspomnień. Do takich wniosków doszedł kognitywista Lynn Hasher z kanadyjskiego Instytutu Badawczego Rotman Baycrest w artykule opublikowanym w czasopiśmie „Trends in Cognitive Sciences" w 2022 roku

To, że seniorzy mają problemy z zapamiętaniem pewnych szczegółów, nie wynika zatem z tego, że przechowują w pamięci zbyt mało informacji, ale zbyt dużo.

W swojej metaanalizie Hasher i jej zespół podsumowali wyniki ponad 20 lat badań, zarówno z ich własnych badań laboratoryjnych, jak i z pracy innych naukowców. Odkryli, że zdrowe osoby w wieku od 60 do 85 lat mają znacznie większe trudności z eliminowaniem nieistotnych informacji niż młodsi dorośli. To nieustanne odfiltrowywanie nieistotnych doznań jest niezbędne w codziennym życiu; umożliwia na przykład prowadzenie samochodu w skupieniu, nawet jeśli gra radio.

Zdaniem Hashera, ta umiejętność filtrowania spada wraz z upływem lat. Mózg jest „zalewany" informacjami, co działa na niekorzyść pamięci. To sprawia, że seniorom trudniej jest przypomnieć sobie jakiś konkretny szczegół spośród wszystkich innych. 
„Przykładowo, wyobraźmy sobie, że znamy pięć osób o imieniu Jan i spróbujmy sobie przypomnieć nazwisko jednego konkretnego Jana"- wyjaśnia Hasher. „Oczywiście będzie trudniej to zrobić, niż gdybyśmy znali tylko jedną osobę o imieniu John".

Jednak co dokładnie jest tego przyczyną? Zespół Hashera zidentyfikował trzy czynniki utrudniające funkcjonowanie pamięci seniorów. Są to po pierwsze, ostatnio używane informacje, które nie są już istotne, ale mimo to nachalnie wysuwają się na pierwszy plan; po drugie, duża wiedza ogólna, która jest mimowolnie wykorzystywana podczas zapamiętywania; i po trzecie, nieistotne wrażenia z otoczenia- np nieustanny szum, który pobudza wszelkiego rodzaju skojarzenia.

Młodsze osoby z łatwością mogą blokować te zakłócające czynniki. Naukowcy dochodzą jednak do wniosku, że kontrola kognitywna zmniejsza się u seniorów ze względu na ich wiek. Ich mózgi pracują mniej wydajnie, a to, co nieistotne, nie jest już tak wyraźnie oddzielone od tego, co ważne. Zostało to udowodnione w licznych eksperymentach, zarówno w badaniach behawioralnych, jak i w procedurach obrazowania.

W testach behawioralnych osobom poddawanym badaniu pokazywano obrazki, nad którymi znajdowały się dowolne określenia. Były one wykorzystywane jako element manewru rozpraszającego. Wszyscy uczestnicy byli proszeni o zapamiętanie motywu obrazka i zignorowanie słowa. W późniejszym teście pytano o słowa. Gdy osoby starsze przypominały sobie odpowiednie pojęcia, to osoby młodsze w ogóle nie mogły ich sobie przypomnieć- zupełnie tak, jakby rozpraszające słowa nigdy nie istniały.

Ten sam efekt zaobserwowano w badaniach, w których badanych proszono o zapamiętanie tylko jednej z dwóch pokazanych wcześniej kategorii obrazów. Jak ujawniły przeprowadzone pomiary aktywności mózgu, pamięć starszych uczestników przetwarzała również nieistotne obrazy- choć mieli je ignorować.

Ale jest też dobra wiadomość: przypominanie sobie pozornie nieistotnych szczegółów może mieć zaskakujące zalety. Dzięki nim seniorzy są bardziej kreatywni i lepiej radzą sobie z podejmowaniem decyzji, wyjaśnia Hasher. „To mogłoby wyjaśnić, dlaczego mądrość i wiedza nieustannie rosną w starszym wieku, nawet gdy pamięć słabnie".