Dlaczego u tak wielu dorosłych dopiero teraz diagnozuje się ADHD?

Technologia ułatwiła wielozadaniowość, ale czy może również przyczyniać się do wzrostu wskaźników ADHD u dorosłych? Zdjęcie: Edwin Tan, Getty Images

Więcej dorosłych niż kiedykolwiek wcześniej zmaga się z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej lub ADHD. Jeden wielki podejrzany: technologia obciąża ich mózgi. Chociaż zaburzenie to diagnozuje się u prawie 10 procent dzieci, ostatnia metaanaliza licznych badań pokazuje, że prawie 6,8 procent dorosłych ma ADHD — co oznacza wzrost z 4,4 procent w 2003 roku. „To około 366 milionów dorosłych na całym świecie cierpiących obecnie na ADHD, czyli mniej więcej tyle samo populacji Stanów Zjednoczonych”, mówi Russell Ramsay, współzałożyciel programu leczenia i badań nad ADHD u dorosłych w Penn dla Perelman School of Medicine na Uniwersytecie Pensylwanii. ADHD to przewlekłe zaburzenie neurorozwojowe, które charakteryzuje się występowaniem trudności z nieuwagą, nadpobudliwością/brakiem kontroli impulsów lub obydwoma. Uważa się ją za zaburzenie neurorozwojowe, ponieważ „geny i wczesny rozwój predysponują do zmagań się z nią” – mówi Lidia Zylowska, psychiatra ze Szkoły Medycznej Uniwersytetu w Minnesocie i autorka książki The Mindfulness Prescription for Adult ADHD. Istnieją hipotezy wyjaśniające rosnącą częstotliwość występowania chorób u dorosłych, w tym większą świadomość i wcześniejsze pominięcie diagnozy. Jednak niedostatecznie zbadanym czynnikiem środowiskowym może być ADHD związane z technologią. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych objawy ADHD mogą wahać się od „bardzo łagodnych do bardzo ciężkich” – mówi Jill RachBeisel, lekarz i kierownik psychiatrii w Centrum Medycznym Uniwersytetu Maryland. 

Przyczyny ADHD nie są do końca znane, ale najnowsze badania pokazują, że genetyka odgrywa znaczącą rolę. „Istnieją również czynniki środowiskowe, które mogą powodować ADHD” – zauważa RachBeisel.

Rolę odgrywa technologia

Do najbardziej niedostatecznie zbadanych czynników środowiskowych powodujących ADHD u dorosłych należy nadużywanie technologii. Opublikowano kilka badań na ten temat, ale badania są nadal w toku. Badanie opublikowane w czasopiśmie Journal of the American Medical Association pokazuje, że częste korzystanie z mediów cyfrowych, w tym mediów społecznościowych, gier, wysyłania SMS-ów i strumieniowego przesyłania filmów, muzyki lub telewizji, zwiększa ryzyko wystąpienia objawów ADHD o prawie 10 procent. Inne badania mierzą związek między technologią a ADHD, w tym badanie analizujące różnice w korzystaniu z technologii przez mężczyzn i kobiety oraz badania mierzące konsekwencje częstego korzystania z technologii dla zdrowia psychicznego. Z dużego badania populacyjnego wynika, że aby zapobiec deficytom uwagi związanym z korzystaniem z technologii, należy ograniczyć korzystanie ze smartfona do 60 minut dziennie. „Uzasadnione jest rozważenie możliwości nabytego deficytu uwagi” – mówi John Ratey, lekarz, neuropsychiatra i profesor psychiatrii klinicznej w Harvard Medical School. Zauważa, że współcześni ludzie są zmuszani do wielozadaniowości, bombardowani ciągłą stymulacją technologiczną i uzależnieniem od ekranu. „Może to potencjalnie prowadzić do krótszego okresu skupienia uwagi” – mówi.

Związek między korzystaniem z technologii a problemami z koncentracją można również przypisać temu, że ludzie, którzy stale korzystają z technologii, mają mniej możliwości, aby dać swojemu mózgowi czas na odpoczynek w trybie domyślnym. Elias Aboujaoude, psychiatra behawioralny i kierownik Sekcji Zaburzeń Lękowych w Szkole Medycznej Uniwersytetu Stanforda, wyjaśnia, że „przez długi czas związek między ADHD a intensywnym korzystaniem z Internetu był w naszej dziedzinie sprawą oczywistą: czy ludzie stali się intensywnymi konsumentami Internetu, ponieważ mają ADHD, a życie online lepiej odpowiada ich możliwościom skupienia uwagi, czy też ADHD rozwija się w wyniku nadmiernej konsumpcji online?” Doświadczenia kliniczne i badania, jego zdaniem, „coraz częściej sugerują, że ten drugi scenariusz może być bardziej odpowiedni”. Jego kolega ze Stanford, popularny neurobiolog Andrew Huberman, również doszedł do tego samego wniosku, mówiąc słuchaczom z Huberman Lab, że „używanie smartfona może wywołać ADHD u dorosłych”. Choć niektórzy uczeni nie są tego tak pewni, czy korzystanie z technologii rzeczywiście powoduje ADHD u dorosłych, Ramsay twierdzi, że będzie to miało istotne konsekwencje. „Ponieważ obecne rozumienie tego zaburzenia to zespół neurorozwojowy” – wyjaśnia – „tego rodzaju nabyte ADHD… (miałoby) inne źródło i może wymagać różnych interwencji i wsparcia”.

Zylowska twierdzi, że u niektórych osób technologia może również zaostrzyć istniejące objawy ADHD. „Nadmierna technologia może pogorszyć istniejące wcześniej ADHD lub wytrenować mózg, który w przeciwnym razie nie byłby ADHD, tak, aby czuł się rozproszony” – wyjaśnia.

Zaburzenie, o którym często się zapomina

Niezależnie od tego, co powoduje lub przyczynia się do ADHD u każdej dotkniętej osoby, jest to zaburzenie często pomijane u dzieci i może nie zostać zidentyfikowane, dopóki dana osoba nie osiągnie dorosłości. Obecnie, aby móc zdiagnozować zaburzenie, należy zidentyfikować u danej osoby określone objawy przed ukończeniem 12. Roku życia, jak wynika z najnowszego wydania Podręcznika diagnostycznego i statystycznego zaburzeń psychicznych (DSM) – wiarygodnego przewodnika stosowanego przez lekarzy przy diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń psychicznych. (Wiek odstraszający został zmieniony z 7 na 12 lat pomiędzy 4. i 5. wydaniem DSM.) Nie oznacza to jednak, że diagnozę należy postawić przed 12. rokiem życia; jedynie to, że objawy muszą wystąpić do tego wieku, nawet jeśli zostaną zidentyfikowane z mocą wsteczną wiele lat lub dziesięcioleci później poprzez przeglądanie starych dzienników lub notatek nauczyciela, wywiady z członkami rodziny lub na podstawie własnych wspomnień pacjenta z dzieciństwa, odkrytych za pomocą przeszkolonego psychiatrę. „Czasami ADHD nie zostaje rozpoznane, dopóki ktoś nie jest starszy, ponieważ objawy zostały przeoczone w młodszym wieku lub zostały zamaskowane przez inne czynniki” – mówi Margaret Sibley, profesor psychiatrii i nauk behawioralnych w Szkole Medycznej Uniwersytetu Waszyngtońskiego.

Do czynników takich zalicza się niemożność rozpoznania objawów przez rodziców lub nauczycieli, znalezienie przez dziecko sposobów obejścia problemu lub po prostu brak wystarczających wysiłków, aby budzić obawy. „Nierzadko zdarza się, że nieuważne dziecko nie przeszkadza w klasie i przez to jest pomijane” – mówi Zylowska. Stałe harmonogramy, zorganizowane zajęcia i pomoc zapewniana przez rodziców mogą również ułatwić przeoczenie zaburzenia do czasu, aż dana osoba utraci taką strukturę i pomoc po osiągnięciu dorosłości. RachBeisel wyjaśnia, że kiedy oznaki ADHD są pomijane, a dziecko dorasta, opuszcza dom i traci pomoc, jaką otrzymywało w domu, czasami zaczyna mieć trudności lub „zauważa, że musi pracować dwa do trzech razy ciężej, aby osiągnąć taki sam poziom sukcesu, jak ich rówieśnicy".

Objawy ADHD u dorosłych

Niezależnie od tego, kiedy zostanie zdiagnozowane, ADHD u dorosłych wygląda inaczej niż u dzieci. Craig Surman, lekarz i psychiatra prowadzący program badawczy nad ADHD u dorosłych w Massachusetts General Hospital, twierdzi, że chociaż impulsywny i nadpobudliwy charakter tego zaburzenia zwykle zanika w wieku dorosłym, „cechy nieuwagi często się utrzymują”. Dorośli często lepiej kontrolują swój niepokój i zazwyczaj są bardziej zdyscyplinowani, aby coś zrobić, zauważa RachBeisel. Z tego powodu zaburzenie zwykle objawia się inaczej w różnych grupach wiekowych. „Jeśli dziecko nie jest w stanie siedzieć spokojnie w klasie i ciągle wstaje z miejsca, dorosły może być bardzo niecierpliwy na czerwonym świetle lub czekać w kolejkach w sklepie spożywczym” – mówi RachBeisel. „A tam, gdzie dziecko może niecierpliwie podnieść rękę na zajęciach i zakłócić przebieg zajęć, dorosły może przerwać rozmowy innych”.

Inne czynniki wpływające na ADHD u dorosłych

Ale może to nie być tak proste, jak po prostu przeoczenie objawów w dzieciństwie, ponieważ pewne czynniki, poza wykorzystaniem technologii, mogą również przyczyniać się do objawów ADHD u dorosłych lub je powodować. Ratey, neuropsychiatra z Harvardu, twierdzi, że zmiany hormonalne związane z miesiączką lub menopauzą są kolejnym tego typu przykładem i często wywołują u kobiet ukryte objawy ADHD. „Dorosłe kobiety to jedna z najbardziej niezdiagnozowanych grup osób z ADHD i często podaje się im leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe, podczas gdy w rzeczywistości cierpią na objawy związane z ADHD” – wyjaśnia. Tendencja objawów ADHD do nakładania się na inne schorzenia psychiczne nie jest wyłącznie domeną kobiet. „U dorosłych ADHD rzadko podróżuje samotnie” – mówi Zylowska. „Tak jak gorączka może mieć różne wyjaśnienia, tak problemy z koncentracją mogą mieć różne przyczyny”. Mówi, że zachowania i czynniki, takie jak stres, skutki uboczne leków i niewystarczająca ilość snu również mogą utrudniać koncentrację. „Podobnie inne objawy zdrowia psychicznego lub fizycznego, w tym lęk, depresja, bezdech senny, związane z wiekiem zmiany poznawcze i problemy z tarczycą, mogą imitować ADHD” – mówi.

Co robić?

Po prawidłowym rozpoznaniu ADHD istnieje wiele sposobów uzyskania pomocy. „Nieleczone ADHD nie jest chorobą łagodną i często towarzyszą jej inne problemy” – mówi Mark Stein, lekarz i dyrektor Programu ADHD i zaburzeń pokrewnych w szpitalu dziecięcym w Seattle. „Moja najważniejsza rada brzmi więc: uzyskaj dobrą ocenę”. RachBeisel zgadza się z tym i zauważa, że po zdiagnozowaniu ADHD „jest to stan, który można łatwo wyleczyć”. Leczenie często obejmuje leki lub podejścia terapeutyczne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna. „Rozmowa ze specjalistą, który diagnozuje i leczy ADHD, może ustalić, czy pomocne mogą być leki lub określone terapie niefarmakologiczne” – oferuje Surman. Jeśli chodzi o wpływ technologii na ADHD, Ramsay twierdzi, że „dorośli z ADHD często muszą podejmować aktywne kroki, aby nawiązać zdrowy kontakt z technologią”, co może obejmować spędzanie mniejszej ilości czasu na smartfonie. Jeśli zostaną podjęte środki w celu odpowiedniego leczenia lub obejścia zaburzenia, nie ma powodu, dla którego osoba cierpiąca na ADHD nie mogłaby przetrwać, a nawet rozwijać się.

„ADHD niesie ze sobą wyzwania, ale wiąże się także z ogromnymi talentami, takimi jak kreatywność, entuzjazm, ciekawość, lojalność i skupienie na projektach, gdy coś jest interesujące” – mówi Ratey. „Chodzi o znalezienie odpowiedniej pracy, właściwych przyjaciół i odpowiedniego partnera, aby wykorzystać mocne strony mózgu ADHD i przyspieszyć jego rozwój”.