Dlaczego wylesianie ma znaczenie i co możemy zrobić, aby temu zapobiec?

Lasy porastają około 30% globu, ale ludzie wycinają je, niszcząc te niezwykle ważne siedliska na masową skalę. Czym jest wylesianie? Dowiedz się o przyczynach, efektach i rozwiązaniach. Zdjęcie: KEITH LADZINSKI, NAT GEO IMAGE COLLECTION

Jednak masowe niszczenie drzew – wylesianie – trwa, poświęcając długoterminowe korzyści płynące ze stojących drzew na rzecz krótkoterminowego zysku z paliwa oraz materiałów do produkcji i budowy. Potrzebujemy drzew z wielu powodów, między innymi dlatego, że pochłaniają wydychany przez nas dwutlenek węgla i zatrzymują gazy cieplarniane emitowane przez człowieka. W miarę jak gazy te przedostają się do atmosfery, globalne ocieplenie narasta, naukowcy wolą obecnie nazywać to zjawisko zmianami klimatycznymi. Istnieje również bezpośrednie niebezpieczeństwo chorób spowodowanych wylesianiem. Szacuje się, że 60 procent pojawiających się chorób zakaźnych pochodzi od zwierząt, a główną przyczyną przenoszenia się wirusów z dzikich zwierząt na ludzi jest utrata siedlisk, często w wyniku wylesiania. Ale nadal możemy uratować nasze lasy. Agresywne wysiłki na rzecz ponownego zdziczenia i ponownego zalesiania już przynoszą sukces. Według szacunków samo pokrycie drzew tropikalnych może zapewnić 23% łagodzenia zmiany klimatu niezbędnej do osiągnięcia celów określonych w porozumieniu paryskim z 2015 r. 

Przyczyny wylesiania 

Lasy nadal zajmują około 30 procent powierzchni Ziemi, ale znikają w zastraszającym tempie. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa od 1990 r. świat stracił ponad 420 milionów hektarów, czyli około miliarda akrów lasów, głównie w Afryce i Ameryce Południowej. W ciągu ostatnich 50 lat około 17 procent amazońskiego lasu deszczowego zostało zniszczone, a ostatnio straty stale rosną. Organizacja Amazon Conservation podaje, że w 2020 r. zniszczenia wzrosły o 21 procent, co stanowi stratę wielkości Izraela. Rolnictwo, wypas zwierząt gospodarskich, górnictwo łącznie odpowiadają za ponad połowę całego wylesiania. Za resztę odpowiadają praktyki leśne, pożary i w niewielkiej części, urbanizacja. W Malezji i Indonezji wycina się lasy, aby zrobić miejsce do produkcji oleju palmowego, który można znaleźć we wszystkim, od szamponu po słone krakersy. W Amazonii głównymi winowajcami są hodowla bydła i gospodarstwa rolne, zwłaszcza plantacje soi. Wyręby, które dostarczają światowe produkty z drewna i papieru, również każdego roku wycinają niezliczoną ilość drzew. Niektóre organizacje odpowiedzialne za wycinki lasów działający nielegalnie, budują także drogi prowadzące do coraz bardziej odległych lasów, co prowadzi do dalszego wylesiania. Lasy są również wycinane w wyniku rosnącego rozrostu miast w związku z zagospodarowaniem terenów pod domy. Nie każde wylesianie jest zamierzone. Niektóre z nich są spowodowane połączeniem czynników ludzkich i naturalnych, takich jak pożary i nadmierny wypas, które mogą uniemożliwiać wzrost młodych drzew. 

Góra lodowa topnieje w wodach u wybrzeży Antarktydy. Zmiany klimatyczne przyspieszyły tempo utraty lodu na całym kontynencie. Zdjęcia: Paul Nicklen

Dlaczego jest to ważne 

Około 250 milionów ludzi żyje na obszarach leśnych i sawannach i jest od nich zależnych pod względem utrzymania i dochodów – wielu z nich należy do biednej ludności wiejskiej na świecie. Osiemdziesiąt procent zwierząt i roślin lądowych na Ziemi żyje w lasach, a wylesianie zagraża takim gatunkom, jak orangutan, tygrys sumatrzański i wiele gatunków ptaków. Usunięcie drzew pozbawia las części korony, która w ciągu dnia blokuje promienie słoneczne, a nocą zatrzymuje ciepło. Zakłócenia te prowadzą do bardziej ekstremalnych wahań temperatury, które mogą być szkodliwe dla roślin i zwierząt. W miarę niszczenia dzikich siedlisk i ciągłego rozszerzania się życia ludzkiego granica między obszarami zwierząt i ludzi zaciera się, otwierając drzwi do chorób odzwierzęcych. Na przykład w 2014 r. wirus Ebola zabił w Afryce Zachodniej ponad 11 000 osób po tym, jak nietoperze owocożerne przeniosły chorobę na małe dziecko bawiące się w pobliżu drzew, na których nocowały nietoperze. Niektórzy naukowcy uważają, że według badania z 2018 roku u ssaków i ptaków może istnieć nawet 1,7 miliona obecnie „nieodkrytych” wirusów, z których aż 827 000 może mieć zdolność zakażania ludzi. Skutki wylesiania wykraczają daleko poza ludzi i zwierzęta w miejscach wycinania drzew. Na przykład las deszczowy Ameryki Południowej wpływa na regionalne, a być może nawet globalne cykle wodne i jest kluczem do zaopatrzenia w wodę brazylijskich miast i krajów sąsiednich. Amazonka faktycznie pomaga w dostarczaniu wody niektórym hodowcom soi i bydła wołowego, którzy karczują las. Utrata czystej wody i różnorodności biologicznej ze wszystkich lasów może mieć wiele innych skutków, których nie możemy przewidzieć, dotykających nawet porannej kawy. Jeśli chodzi o zmianę klimatu, wycinanie drzew zarówno dodaje dwutlenek węgla do powietrza, jak i usuwa zdolność pochłaniania istniejącego dwutlenku węgla. Według Światowego Instytutu Zasobów, gdyby wylesianie tropikalne było krajem, zajmowałoby trzecie miejsce pod względem emisji ekwiwalentu dwutlenku węgla, za Chinami i Stanami Zjednoczonymi. 

Co można zrobić 

Liczby są ponure, ale wielu ekologów widzi powody do nadziei. Trwa ruch mający na celu zachowanie istniejących ekosystemów leśnych i przywrócenie utraconej pokrywy drzewnej poprzez ponowne zalesianie (przesadzenie drzew), a ostatecznie ponowne zdziczenie (bardziej wszechstronna misja przywracania całych ekosystemów). Organizacje i aktywiści pracują nad zwalczaniem nielegalnego wydobycia i pozyskiwania drewna. Na przykład badacz National Geographic Topher White wymyślił sposób wykorzystania telefonów komórkowych pochodzących z recyklingu do monitorowania obecności pił łańcuchowych. W Tanzanii mieszkańcy Kokoty w ciągu dekady posadzili na swojej małej wyspie ponad 2 miliony drzew, chcąc naprawić wcześniejsze szkody. Natomiast w Brazylii działacze na rzecz ochrony przyrody zbierają się w obliczu złowieszczych sygnałów, że rząd może wycofać ochronę lasów. Zatrzymanie wylesiania, zanim osiągnie ono punkt krytyczny, odegra kluczową rolę w uniknięciu kolejnej pandemii odzwierzęcej. Badanie przeprowadzone w listopadzie 2022 r. wykazało, że gdy nietoperze mają trudności ze znalezieniem odpowiedniego siedliska, zbliżają się do społeczności ludzkich, gdzie ryzyko rozprzestrzeniania się chorób jest większe. I odwrotnie, gdy naturalne siedliska nietoperzy pozostały nienaruszone, trzymały się one z dala od ludzi. Niniejsze badanie jako pierwsze pokazuje, w jaki sposób możemy przewidywać skutki uboczne i ich unikać poprzez monitorowanie i utrzymywanie siedlisk dzikich zwierząt. Konsumentom warto przyjrzeć się kupowanym produktom i mięsu i, jeśli to możliwe, szukać źródeł wyprodukowanych w sposób zrównoważony. Organizacje non-profit, takie jak Forest Stewardship Council i Rainforest Alliance, certyfikują produkty, które uważają za zrównoważone, natomiast World Wildlife Fund posiada kartę wyników dotyczącą oleju palmowego dla marek konsumenckich.