Gwiazdy mogą za 20 lat stać się niewidoczne

Droga Mleczna widziana z Filipin. Widok, który możemy wkrótce utracić. Zdjęcie: Gilbert Rondilla Photography/Getty Images

W miniony weekend wzgórza Herefordshire wygrzewały się w promieniach słońca. Nadeszło lato, a niebo było bezchmurne - warunki, które kiedyś zwiastowały kolejne noce ciemnego jak węgiel nieba usianego wspaniałymi gwiazdami, meteorytami i planetami.

Tak się jednak nie stało. Nocne niebo było nie tyle czarne, co ciemnoszare, a na jego tle migotała jedynie garstka gwiazd. Droga Mleczna, która kiedyś lśniła na niebie, była nieobecna. Nadejście lata ponownie ujawniło przekleństwo współczesnych czasów: zanieczyszczenie światłem.

Naukowcy odkryli, że zwiększone wykorzystanie diod elektroluminescencyjnych (LED) i innych form oświetlenia rozjaśnia nocne niebo w dramatycznym tempie. Masowe stosowanie oświetlenia zewnętrznego, iluminacji ulic, reklam i oświetlonych obiektów sportowych odbiera nam widok na gwiazdy.

W 2016 r. astronomowie poinformowali, że Droga Mleczna nie jest już widoczna dla jednej trzeciej ludzkości, a zanieczyszczenie światłem znacznie się od tego czasu pogorszyło. Szacuje się, że przy obecnym tempie większość głównych konstelacji będzie nie do rozszyfrowania w ciągu 20 lat. Straty, zarówno kulturowe, jak i naukowe, będą ogromne.

„Nocne niebo jest częścią naszego środowiska i byłoby wielką stratą, gdyby następne pokolenie nigdy go nie zobaczyło, tak, jak gdyby nigdy nie zobaczyło ptasiego gniazda” - powiedział Martin Rees, królewski astronom. „Nie trzeba być astronomem, by się tym przejmować. Nie jestem ornitologiem, ale gdyby w moim ogrodzie nie było ptaków śpiewających, czułbym się zubożony”.

Rees jest założycielem ponadpartyjnej grupy parlamentarnej na rzecz ciemnego nieba, która niedawno opracowała raport wzywający do podjęcia szeregu działań mających na celu przeciwdziałanie przekleństwu zanieczyszczenia światłem. Obejmują one propozycje powołania ministra ds. ciemnego nieba, utworzenia komisji ds. ciemnego nieba i ustanowienia surowych standardów dotyczących gęstości i kierunku oświetlenia.

Komisja podkreśliła, że wprowadzenie starannie dobranego pakietu zasad planowania w celu kontrolowania uciążliwego światła, popartego mocą prawną i karami za nieprzestrzeganie przepisów, może mieć duże znaczenie. Alternatywą byłaby utrata z oczu nocnego nieba „pomalowanego iskrami bez liku”, cytując szekspirowskiego Juliusza Cezara.

Badania przeprowadzone przez fizyka Christophera Kyba z Niemieckiego Centrum Nauk Geologicznych ujawniły, że zanieczyszczenie światłem powoduje obecnie rozjaśnianie nocnego nieba w tempie około 10% rocznie, co grozi utratą widoku wszystkich gwiazd, z wyjątkiem tych najjaśniejszych, w ciągu jednego pokolenia. Dziecko urodzone w miejscu, w którym dziś w nocy widocznych jest 250 gwiazd, będzie w stanie zobaczyć tylko około 100 do czasu osiągnięcia wieku 18 lat.

Żółwie morskie należą do dzikich zwierząt, na które zanieczyszczenie światłem ma negatywny wpływ. Zdjecie: Alamy

Spoglądanie na nocne niebo przecięte błyszczącą Drogą Mleczną stało się przywilejem innej epoki, powiedział Kyba w wywiadzie dla Observera. „Kilka pokoleń temu ludzie regularnie patrzyli na z ten lśniący kosmos - ale to, co kiedyś było powszechne, teraz jest rzadkością. Doświadczają tego tylko najbogatsi ludzie na świecie i niektórzy z najbiedniejszych. Dla wszystkich innych, to mniej więcej przepadło”. Niemniej jednak, wprowadzenie tylko niewielkiej liczby zmian w oświetleniu mogłoby przynieść znaczną poprawę, argumentował Kyba. Działania te obejmowałyby zapewnienie, że światła zewnętrzne są starannie ekranowane, skierowane w dół, mają ograniczenia jasności i nie są głównie niebiesko-białe, ale mają czerwone i pomarańczowe zabarwienie.

„Takie działania miałyby ogromny wpływ” - dodał.

Problem polega na tym, że zanieczyszczenie światłem wciąż nie jest postrzegane przez społeczeństwo jako zagrożenie. Jak ujął to profesor Oscar Corcho z Universidad Politécnica de Madrid: „Negatywne konsekwencje zanieczyszczenia światłem są tak samo nieznane dla populacji, jak skutki palenia w latach 80.”

Jednak działania są teraz pilnie potrzebne. Oprócz wpływu astronomicznego i kulturowego, zanieczyszczenie światłem ma poważne konsekwencje ekologiczne. Żółwie morskie i migrujące ptaki kierują się światłem księżyca. Zanieczyszczenie światłem powoduje, że są zdezorientowane i gubią drogę. Owady, będące kluczowym źródłem pożywienia dla ptaków i innych zwierząt, są przyciągane do sztucznych świateł i giną natychmiast po kontakcie ze źródłem światła.

Argumenty przeciwko zanieczyszczeniu światłem idą dalej. Niebieskawe emisje diod LED są prawie całkowicie pozbawione światła czerwonego lub bliskiej podczerwieni, powiedział prof. Robert Fosbury z Instytutu Okulistyki na University College London (UCL). „Stajemy się pozbawieni światła czerwonego i podczerwonego, a to ma poważne konsekwencje” - powiedział. „Kiedy czerwonawe światło świeci na nasze ciała, stymuluje mechanizmy, w tym te, które rozkładają wysoki poziom cukru we krwi lub zwiększają produkcję melatoniny. Od czasu wprowadzenia oświetlenia fluorescencyjnego, a później diod LED, ta część widma została usunięta ze sztucznego światła i myślę, że odgrywa to rolę w falach otyłości i wzrostu zachorowań na cukrzycę, które obserwujemy dzisiaj”.

Naukowcy z UCL przygotowują się do zainstalowania dodatkowych lamp na podczerwień w szpitalach i oddziałach intensywnej terapii, aby sprawdzić, czy mają one wpływ na powrót do zdrowia pacjentów, którzy w przeciwnym razie byliby pozbawieni światła z tej części widma.

„Potrzeba będzie ogromnego wysiłku, aby zmienić oblicze planety i przekształcić diody LED w bardziej przyjazne oświetlenie” - powiedział Fosbury. To będzie ciężka praca, ale musimy to zrobić, ponieważ ma to bardzo szkodliwy wpływ na ludzkie zdrowie”.