Koniec raka szyjki macicy? To może być osiągalne.

Rak szyjki macicy jest często nazywany „cichym zabójcą”, ponieważ nie daje żadnych oczywistych sygnałów ostrzegawczych na wczesnym etapie. Jako czwarty najbardziej powszechny nowotwór wśród kobiet zabija globalnie ponad 300 000 z nich.

Jednak co jeśli moglibyśmy lepiej się chronić przed wirusem wywołującym większość guzków szyjki macicy?

Wirus brodawczaka ludzkiego szerzej znany jako HPV jest jedną z najbardziej powszechnych na świecie przenoszonych drogą płciową infekcji, ponieważ często jest rozpowszechniany, nie powodując żadnych destrukcyjnych objawów. Jednak wywołuje on brodawki płciowe i wiele nowotworów zarówno męskich, jak i żeńskich ‒ i prowadzi do aktualnego wzrostu przypadków raka gardła u mężczyzn.

Mimo że szczepionki chroniące przed wirusem HPV istnieją od 2006 roku eksperci, mówią, że nowe osiągnięcie może uczynić wykonalnym zaszczepienie 90% dziewczyn poniżej 15 roku życia. 

Odkrycie jest w zasadzie prostsze, niż mogliście się spodziewać: Ukazujące się dowody sugerują, że szczepionki przeciwko wirusowi HPV są efektywne już po jednej dawce ‒ zamiast dwóch lub trzech, jak to jest obecnie rekomendowane w większości państw. W 2022 roku World Health Organization zaleciła przejście na pojedynczą dawkę szczepionki, tłumacząc, że jest ona nie tylko efektywna, ale to także ułatwi dystrybucję szczególnie w państwach o niskiej i średniej zamożności. 

 „To są niesamowite szczepionki. Są bardzo skuteczne w zapobieganiu infekcji”, mówi Andre Pollard przewodniczący United Kingdom’s Joint Committee on Vaccination and Immunization. „Myślę, że zobaczymy świat, w którym rak szyjki macicy jest rzadkością”.

Wielka Brytania jest w grupie ponad 20 państw, które ogłosiły plany zmiany na pojedynczą dawkę, do tej grupy należą także Australia, Irlandia i Meksyk. Jednak czy inne kraje się dostosują?

Zaskakujące odkrycie

Pierwsza wskazówka na to, że jedna dawka szczepionki działa tak efektywnie, jak dwie lub trzy pojawiła się niespodziewanie ‒ rezultat badań prowadzonych w Kostaryce i Indiach, które testowały liczne dawki. W obu przypadkach badacze testowali kobiety, które otrzymały jedynie pojedynczą dawkę ‒ i te badanie ukazały, że było to wciąż niezwykle wydajne. 

„Są bardzo silne biologiczne podstawy dla tego, czemu, oczekujemy, by pojedyncza dawka zadziałała”, mówi Ruanne Barnabas szefowa działu chorób infekcyjnych w Massachusetts General Hospital, która prowadzi badania KEN SHE, losowe testowanie kliniczne efektywności pojedynczej dawki szczepionki wśród kenijskich kobiet w wieku od 15 do 20 lat. 

Wyjaśnia, że zazwyczaj szczepionki takiego typu jak ta na HPV są podawane kilkukrotnie, ponieważ używają tylko części wirusa do wywołania odpowiedzi immunologicznej. Jednak białka w szczepionce HPV zachowują się trochę inaczej: gromadzą się ponownie, by imitować całego wirusa ‒, co przekonuje, że szczepionka może lepiej chronić. 

Powoli zgromadziło się więcej dowodów na poparcie tej hipotezy. Zeszłoroczne raporty z badań KEN SHE ujawniły, że pojedyncza dawka miała 98-procentową skuteczność po 18 miesiącach ‒, a nowe dane opracowane w zeszłym miesiącu pokazują, że efektywność utrzymała się silna przez 36 miesięcy. W tym samym czasie rezultaty badań porównujących efektywność szczepienia u kenijskich kobiet oraz dziewczynek w wieku 9 do 14 lat pochodzących z Tanzanii ujawniły, że ich odpowiedzi immunologiczne były porównywalne ‒, sugerując, że pojedyncza dawka może być tak samo efektywna także w młodszych grupach wiekowych.

Finalnie dalsze badania kobiet i dziewcząt z oryginalnych Indyjskich i Kostarykańskich badań wykazały, że ich odpowiedź immunologiczna była wciąż silna po ponad dekadzie od przypadkowego pojedynczego szczepienia. Dla Pollarda był to szczególnie przekonujący dowód podczas podejmowania decyzji, czy zarekomendować zmianę w programie szczepień w Wielkiej Brytanii. 

„Jeśli twój poziom przeciwciał utrzymuje się na stałym poziomie przez 10 lat, to nie spadnie on nagle gwałtownie”, mówi. „System immunologiczny tak nie działa”. 

Dlaczego jest to ważne?

Jeżeli dowody dalej będą sprzyjały pojedynczym dawką szczepionki, będzie to przełom ‒ szczególnie w krajach o niskiej i średniej zamożności społeczeństwa. 

Te kraje zmagają się z wielkimi wyzwaniami w doręczaniu szczepionek HPV ‒ wskutek czego, są najbardziej obciążone lub śmiertelność z powodu raka szyjki macicy wynosi około 90%. 

Pierwszym wyzwaniem jest znalezienie ludzi, którzy najbardziej potrzebują szczepionek, mówi Greg Widmyer starszy doradca ds. uodparniania w fundacji Billa i Melindy Gates, która ufundowała badania KEN SHE. Wystarczająco ciężko jest zebrać dziewczynki w wieku 11-12 lat i nastolatki w klinice na jedno szczepienie, a co dopiero na powrót dla drugiej dawki — lub trzeciej? „Widzieliśmy duże spadki”, mówi.

Dostarczanie kilku dawek jest także drogie — nie chodzi tylko o sam zastrzyk. Widmyer zaznacza, że za każdym razem, gdy przyjmujesz dawkę, musisz zapłacić za poświęcony ci przez personel czas, transport i inne koszty stałe. W niektórych krajach koszty dla dwu- lub trzy-dawkowej szczepionki mogą być tak wyśrubowane, że nie jest tworzony program szczepień — inne kraje właśnie zaczynają przedstawiać szczepionkę. 

Według Grega pojedyncza dawka „kompletnie otwiera” kanał dostępu do dziewcząt — można założyć punkty szczepień w miejscach, gdzie dziewczęta już przebywają od szkół po salony fryzjerskie lub inne miejsca w ich społecznościach.

Jednak może to być świetne rozwiązanie wszędzie. Przejście na szczepienie pojedynczą dawką zapewniłoby większą ilość szczepionek na rynku — co oznacza, że państwa byłyby w stanie zaszczepić większą ilość osób tak, by osiągnąć zbiorową odporność lub punkt, w którym wystarczająca ilość osób została zaszczepiona lub naturalnie zainfekowana w efekcie czego populacja w całości staje się odporna na chorobę. Barnabas zaznacza, że kraje, które już dopuściły szczepienia chłopców i starszych grup wiekowych odnotowały „bardzo gwałtowny” spadek liczby zmian przedrakowych, brodawek i nowotworów. 

Według Pollarda dla Wielkiej Brytanii najważniejsza była kwestia skuteczności. „Ta decyzja była kierowana alarmującymi danymi, które jasno pokazywały, że nie stracimy ochrony, zmniejszając liczbę dawek do jednej —, a zatem dlaczego wy mielibyście tego nie zrobić?”

Koniec raka szyjki macicy?

Nie jest jasnym, kiedy — lub czy w ogóle — inne kraje przejdą na użycie pojedynczej dawki szczepionki. Niektóre mogą czekać na więcej dowodów z badań obecnie trwających m.in. próby oceniającej efektywność pojedynczej dawki pośród 20 000 kostarykańskich dziewcząt w wieku od 12 do 16 lat. Spodziewa się, że badanie dobiegnie końca w ciągu dwóch lat. 

Jednak eksperci uważają, że buduje się rozpęd. Asystent Dyrektora Naczelnego WHO dr. Princess Nothemba (Nono) Simelela w komunikacie prasowym ogłaszającym decyzję organizacji o rekomendacji przejścia na pojedynczą dawkę szczepienia powiedziała „Mocno wierzę, że wyeliminowanie raka szyjki macicy jest możliwe”. „Ta rekomendacja pojedynczej dawki może nas przybliżyć do naszego celu zaszczepienia 90% dziewczynek poniżej 15 roku życia przed rokiem 2030”.

Na razie Pollard twierdzi, że miną dekady, zanim zauważymy prawdziwy wpływ na raka szyjki macicy, ponieważ wiele kobiet zostało już zainfekowanych. „To, co robimy to kupowanie żyć, które zostałyby utracone w przyszłości”, mówi.

Jednak on i inni eksperci zgadzają się, że byłoby to transformatywne — i zapewniło więcej funduszy dla globalnego systemu opieki zdrowotnej. 

„W Afryce każda rodzina zna kobietę, która cierpiała na ten nowotwór. To jest paskudny nowotwór. Prowadzi te kobiety do bolesnej i w pewnym sensie dehumanizującej śmierci”, mówi Widmyer. Dodaje, że dla tych mieszkających w bardziej zamożnych krajach „przywilej braku znajomości osoby, która zmarła w ten sposób jest dosyć unikalny”.