Menopauza jest bardzo rzadkim zjawiskiem wśród zwierząt. A oto powody, dlaczego orki przez nią przechodzą.

Zdjęcie: TONY WU, NPL/MINDEN PICTURES

Z naszego ludzkiego punktu widzenia zdolność do strzelania atramentem lub zmiany kolorów może wydawać się dziwna, ale wiesz, co jest naprawdę dziwne? Menopauza.

„To niezwykle rzadka cecha w świecie przyrody”, mówi Charli Grimes, behawiorystka zwierzęca z University of Exeter w Wielkiej Brytanii. Tylko sześć zwierząt na świecie, czyli ludzie i pięć gatunków wielorybów-zębowców przeżywa cały swój wiek reprodukcyjny.

Do tej niewielkiej grupy należą również orki. Zostały one poddane intensywnym badaniom, aby dowiedzieć się, jaką korzyść ich gatunkowi przynosi życie po menopauzie. Badania wykazały nową moc menopauzy, która w popkulturze często jest przedstawiana jako negatywna.

Grimes i jej koledzy zidentyfikowali nowy sposób, w jaki te starsze samice pomagają grupie: chronią one swoich synów przed odniesieniem obrażeń w walkach z innymi orkami. Dokonali tego badając ślady po zębach, blizny biegnące po powierzchni skóry. Ochrona ta jest jednak przeznaczona wyłącznie dla synów. Córki i wnuki nie mogą się o nią ubiegać.

„To było naprawdę uderzające”, mówi Grimes, „zobaczyć, że te samice kierują swoje wsparcie społeczne jedynie w stronę swojego męskiego potomstwa.”

Badanie, opublikowane w czasopiśmie Current Biology, koncentrowało się na orkach południowych, zagrożonej populacji na północno-zachodnim Pacyfiku. Zostało ono przeprowadzone przez naukowców z Exeter, University of York i Center for Whale Research w Waszyngtonie.

Wieloryby są drapieżnikami szczytowymi, a ponieważ populacja ta jest wyłącznie rybożerna, blizny nie mogły powstać w wyniku starć z innym gatunkiem szczytowym. „Możemy z całą pewnością powiedzieć, że te szramy mają źródło w ich własnej populacji”, mówi Grimes. Powstają one w wyniku walki lub szorstkiej zabawy, ale trudno stwierdzić to z całą pewnością nie widząc takiej interakcji bezpośrednio. 

„To coś, co naprawdę chcemy dalej badać z użyciem dronów do bezpośredniej obserwacji tego zachowania”, mówi Grimes.

Centrum Badań nad Wielorybami zbiera informacje na temat tej grupy orek od 47 lat i posiada prawie 7000 zdjęć 103 potwierdzonych członków populacji. Naukowcy znają każdą orkę tak dobrze, że mogą je zidentyfikować na podstawie płetwy grzbietowej i umiejscowionego za nią białego wzoru, zwanego plamą siodłową.

W tym badaniu naukowcy przyjrzeli się gęstości blizn, liczbie pikseli widocznych na zdjęciach poszczególnych waleni. Okazało się, że samce z matkami po okresie rozrodczym w grupie wykazywały zauważalnie mniej śladów po zębach niż samce, których matka była nadal w fazie rozrodczej. Nie było zaś różnic między bliznami u samców z matką będącą w wieku rozrodczym i samców, których matka w ogóle nie przebywała w grupie.

„To była niespodzianka”, mówi Deborah Giles, dyrektor ds. nauki i badań w organizacji non-profit Wild Orca, która nie była zaangażowana w badanie.

Rozrodcze matki mogą być „zajęte opieką nad obecnymi młodymi”, mówi Giles, podczas gdy starsze samice „mają więcej czasu i są bardziej zainteresowane starszymi synami.”

Brad Hanson, biolog zajmujący się dziką przyrodą w National Oceanic and Atmospheric Administration, który nie był zaangażowany w badanie, mówi, że z jednej strony nie pomyślałby, że ślady zębów mogłyby wpłynąć na ogólną kondycję danej orki w porównaniu z innymi, bardziej pokrytymi bliznami. Z drugiej strony wie, jak wiele szkód może wyrządzić rana skóry. 

W 2016 roku wieloryb, któremu dekadę wcześniej wszczepiono znacznik satelitarny w ramach programu rozpoczętego przez Hansona, zmarł z powodu infekcji grzybiczej spowodowanej wszczepieniem znacznika. „To było co najmniej druzgocące”, mówi i „wyraźnie pokazało wrażliwość tych zwierząt na rany skóry.”

Tym lepiej mieć pomoc mamy.

Badanie to wzbogaca naszą „wiedzę na temat złożoności i strategii stosowanych w społeczeństwach orek i stanowi kolejny powód, dla którego samice w okresie menopauzy są ważne”, mówi Hanson.

Badanie to wykazało również, że nie było różnicy w ilości blizn wśród młodych samic, niezależnie od statusu reprodukcyjnego ich matki, co oznacza, że nigdy nie zapewniono im specjalnej ochrony.

Wcześniejsze badania nad tą samą populacją wykazały, że to samo zjawisko dotyczy innych ról, jakie poprodukcyjne samice odgrywają w swoim matriarchalnym społeczeństwie. 

Po pierwsze, samice te prowadzą swoje grupy do ważnych żerowisk, co jest szczególnie ważne w czasach, gdy łosoś, główna zdobycz grupy, jest trudny do znalezienia. Matki przegryzają łososia na pół, a drugą połowę oddają swojemu synowi, kontynuując karmienie go aż do dorosłego życia, podczas gdy córki stają się bardziej niezależne, gdy tylko osiągną dojrzałość płciową.

Zarówno córki, jak i synowie pozostają w stadzie przez całe życie, ale samce mogą kopulować z wieloma samicami poza grupą. Oznacza to, że opieka nad jego potomstwem ostatecznie spada na tę inną grupę, jest to korzyść dla każdej rodziny orek, która chce obniżyć swoje „wydatki”. Daje to również matce więcej możliwości przekazania swoich genów przez synów niż przez córki.

„Samce mają większy potencjał reprodukcyjny niż samice, a samice wolą kojarzyć się ze starszymi, większymi samcami”, mówi Giles. „Jeśli [samice po menopauzie] mogą zapewnić swoim samcom dobre odżywianie i brak konfliktów, wówczas samce mają lepszą okazję do żerowania, gdy stają się duże i stare.”

Badanie to oferuje „większe wsparcie pomysłu mówiącego, że samice preferencyjnie opiekują się swoimi dorosłymi synami, aby zwiększyć ich sprawność i przekazać swoje geny”, mówi Giles.

A co z ich dalszymi rodzinami? Podczas gdy poprodukcyjne samice mogą pomagać swoim wnukom poprzez wiedzę ekologiczną, pokazując im np. gdzie znaleźć pożywienie, badanie to pokazuje, że ich obrażenia wcale nie były mniejsze, jeśli w pobliżu znajdowała się poprodukcyjna babcia.

Co ciekawe, wygląda na to, że te babcie po menopauzie nie uciekają się do przemocy fizycznej, aby chronić swoich synów przed agresją - poprzednie badania wykazały, że mają one najmniej blizn w całej grupie.

Mogą one wykorzystywać swoją wiedzę na temat dynamiki społecznej, aby poruszać się w konflikcie lub „poprzez sygnalizację pomagać [swoim synom] poruszać się lub unikać ryzykownych zachowań”, mówi Grimes. Na przykład wśród ludzkich zbieraczy-łowców samice miały tendencję do pośredniczenia w konfliktach społecznych za pomocą głosu i gestów fizycznych.

Kiedy więc zaczyna się menopauza u orek? Podobnie jak w przypadku ludzkich kobiet, które zazwyczaj wchodzą w okres menopauzy między 40. a 50. rokiem życia, menopauza u tych waleni rozpoczyna się około 40. roku życia, mówi Grimes.

My, ludzie, możemy więc być jednym z nielicznych wyjątków na skalę światową, ale znajdujemy się w całkiem imponującym towarzystwie.