Menopauza występuje bardzo rzadko wśród zwierząt. Oto, dlaczego orki przez to przechodzą

Orka (Orcinus orca) wyskakując z wody uderza ogonem – naznaczonym bliznami po ukąszeniach. Naukowcy odkryli, że orki, których matki są po menopauzie, mają mniej blizn po ukąszeniach, co oznacza, że starsze matki prawdopodobnie odgrywają rolę w ich ochronie. Zdjęcie: Espen Bergersen.

Z naszego skupionego na człowieku punktu widzenia możliwość rysowania atramentem lub zmiana kolorów może wydawać się dziwna, ale wiesz, co jest naprawdę dziwne? Klimakterium. „To niezwykle rzadka cecha w świecie przyrody” – mówi Charli Grimes, behawiorystka zwierząt na Uniwersytecie w Exeter w Wielkiej Brytanii. Tylko sześć zwierząt – ludzie i pięć gatunków zębowców – żyje poza wiekiem reprodukcyjnym. Orki są jednym z takich zwierząt i zostały szeroko zbadane, aby dowiedzieć się, dlaczego życie po menopauzie jest korzystne dla ich gatunku. Badania wykazały nową siłę menopauzy, która w popkulturze często była przedstawiana jako negatywna. Grimes i jej współpracownicy odkryli nowy sposób, w jaki te starsze samice pomagają grupie: chroniąc swoich synów przed obrażeniami w walkach z innymi orkami. Dokonali tego, badając ślady wydrapań zębów, czyli blizny po zębach przeciwnika wystające nad powierzchnię skóry. Ochrona ta jest jednak przeznaczona wyłącznie dla synów. Córki i wnuki nie są branę pod uwagę, jeśli chodzi o pomoc w walce z innymi istotami. „To było naprawdę uderzające” – mówi Grimes – „widzieć, że te samice po prostu kierują wsparcie społeczne do swojego potomstwa płci męskiej”.

Jakie blizny – i pół wieku danych – ujawniają

Badanie, opublikowane w czasopiśmie Current Biology, skupiało się na orkach zamieszkujących południe oraz zagrożonej populacji północno-zachodnich Stanów Zjednoczonych na Pacyfiku. Przeprowadzili je naukowcy z Exeter, Uniwersytetu w Yorku i Centrum Badań nad Wielorybami w Waszyngtonie. Orki są drapieżnikami szczytowymi, a ponieważ ta populacja żywi się wyłącznie rybami, gatunki będące ofiarami nie będą ich płoszyć. „Możemy z całą pewnością powiedzieć, że te zadrapania pochodzą z populacji” – mówi Grimes. Zadrapania pochodzą z walki lub ewentualnie zabawy – ale bez zobaczenia interakcji trudno to stwierdzić z całą pewnością. „To coś, co naprawdę chcemy dokładniej zbadać, wykorzystując drony do bezpośredniej obserwacji tego zachowania” – mówi Grimes. Centrum Badań nad Wielorybami zbiera informacje na temat tej grupy orek od 47 lat i dysponuje prawie 7000 zdjęć 103 członków populacji. Naukowcy znają każdą orkę na tyle dobrze, że potrafią ją rozpoznać po płetwach grzbietowych i białym wzorze za nimi, zwanym łatą pod siodłem. Na potrzeby tego badania naukowcy sprawdzili gęstość grabienia – liczbę pikseli widocznych na przesłanych zdjęciach – poszczególnych orek. Odkryli, że mężczyźni, których matki były w okresie poprodukcyjnym, wykazywali mniej śladów nacięcia niż mężczyźni, których matki nadal znajdowały się w fazie rozrodczej. Nie stwierdzono różnic pomiędzy bliznami u mężczyzn z matką w wieku rozrodczym i u mężczyzn niemających matki w tej grupie. „To była niespodzianka” – mówi Deborah Giles, dyrektor ds. nauki i badań w organizacji non-profit Wild Orca, która nie była zaangażowana w badanie. – Spodziewałabym się, że to będzie matka. Matki rozrodcze mogą być „zajęte opieką nad obecnymi młodymi” – mówi Giles, podczas gdy starsze okazy „mają więcej czasu i większe zainteresowania”. Brad Hanson, biolog zajmujący się dziką przyrodą w National Oceanic and Atmospheric Administration, który nie był zaangażowany w badanie, twierdzi, że z jednej strony nie pomyślałby, że zadrapania od zębów będą miały wpływ na ogólną sprawność orek w porównaniu z innymi gatunkami które są bardziej bliznami. Z drugiej strony wie, jak duże szkody może wyrządzić rana na skórze. W 2016 roku wieloryb zaopatrzony w znacznik satelitarny z programu, który Hanson rozpoczął ponad dekadę wcześniej, zmarł z powodu infekcji grzybiczej wprowadzonej przez znacznik.  „To było co najmniej druzgocące” – mówi i „wyraźnie pokazało, jak wrażliwe są te zwierzęta na rany skóry”. Tym lepiej mieć pomoc mamy. To badanie poszerza naszą „wiedzę na temat złożoności i strategii stosowanych w społecznościach orek i przedstawia kolejny powód, dla którego kobiety w okresie menopauzy są ważne” – mówi Hanson.

Dlaczego specjalne traktowanie tylko dla synów?

Badanie to wykazało również, że nie ma różnic w zakresie blizn u młodych samic, niezależnie od statusu rozrodczego ich matki, co oznacza, że nie zapewniono im specjalnej ochrony. Poprzednie badania tej samej populacji wykazały, że to samo zjawisko dotyczy innych ról, jakie kobiety w okresie poprodukcyjnym odgrywają w matriarchalnym społeczeństwie orek. Po pierwsze, samice te prowadzą swoje grupy na ważne żerowiska, co jest rolą szczególnie istotną w czasach, gdy trudno jest znaleźć łososia, główną ofiarę grupy. Te matki przegryzają łososia na pół, a drugą połowę dają synowi, nadal dobrze karmiąc go w dorosłym życiu, podczas gdy córki stają się bardziej niezależne, gdy osiągną dojrzałość płciową. Zarówno córki, jak i synowie pozostają w grupie przez całe życie, ale samce mogą łączyć się z wieloma samicami poza grupą. Oznacza to, że opieka nad potomstwem ostatecznie przypada tej drugiej grupie – jest to korzyść dla każdej rodziny orek chcącej obciąć koszty. Daje to także matce większe możliwości przekazania genów synom niż córkom. „Samce mają większy potencjał rozrodczy niż samice, a samice preferują kopulację ze starszymi, większymi samcami” – mówi Giles. „Jeśli, samice po menopauzie, będą w stanie zapewnić swoim samcom dobre odżywianie i uniknąć konfliktów, wówczas samce będą miały lepszą okazję do żerowania, gdy będą duże i stare”. Artykuł ten „bardziej potwierdza tezę, że kobiety preferują opiekę nad swoimi dorosłymi synami, aby zwiększyć swoją sprawność fizyczną i przekazać dalej swoje geny” – mówi Giles.

A co z ich dalszymi rodzinami?

Chociaż samice orek po okresie rozrodczym mogą pomóc swoim wnukom dzięki wiedzy ekologicznej, np. o tym, gdzie znaleźć pożywienie, to badanie pokazuje, że obrażenia nie były w ich przypadku mniejsze, jeśli w pobliżu znajdowała się babcia po okresie rozrodczym. Co ciekawe, wydaje się, że te matki po menopauzie nie angażują się fizycznie, aby chronić swoich synów przed agresją – poprzednie badania wykazały, że to one mają najmniej blizn w całej grupie. Być może wykorzystują swoją wiedzę na temat dynamiki społecznej do radzenia sobie z konfliktami lub „sygnalizowania, aby pomóc, swoim synom, poradzić sobie z ryzykownym zachowaniem lub go uniknąć” – mówi Grimes. Na przykład wśród łowców-zbieraczy samice mają tendencję do mediacji w konfliktach społecznych za pomocą gestów fizycznych lub wokalnych. Kiedy więc zaczyna się menopauza u orek? Podobnie jak u kobiet, które zazwyczaj wchodzą w okres menopauzy między 40. a 50. rokiem życia, u orek menopauza rozpoczyna się około 40. roku życia, twierdzi Grimes. Zatem my, ludzie, możemy wyróżniać się na tle innych, ale jesteśmy w naprawdę imponującym towarzystwem.