Na Ziemi pozostały dwa nosorożce białe północne. Czy kontrowersyjne podejście może je uratować?

Zdjęcie: nationalgeographic.com

Globalny grupa naukowców ścigających się, by ocalić nosorożca białego północnego – dwie samice zagrożone wyginięciem – zwraca się teraz o pomoc do amerykańskiej firmy biotechnologicznej Colossal, znanej z prób wskrzeszenia wymarłych gatunków, takich jak mamut włochaty, dodo i tygrys tasmański. Thomas Hildebrandt, lider grupy BioRescue i ekspert w dziedzinie reprodukcji dzikich zwierząt pracujący w Instytucie Zootechniki i Badań nad Dziką Przyrodą im. Leibniza w Berlinie, twierdzi, że początkowo był niechętny współpracy z firmą Colossal. „Nie podoba mi się pomysł odtworzenia mamutów i nazwania tego projektem ochronnym” – mówi. Jednak zdał sobie sprawę, że narzędzia opracowane przez Colossal mogą odegrać kluczową rolę w dążeniu do ponownego zdziczenia zdrowej populacji nosorożca białego północnego. „Chcemy ocalić kluczowy gatunek, który odegrał bardzo znaczącą rolę w złożonym ekosystemie Afryki Środkowej” – mówi Hildebrandt. „Nadal mamy czas, aby sprowadzić nosorożce z powrotem i mamy wielką nadzieję, że uda nam się dokonać pierwszej ponownej introdukcji nosorożca białego północnego od 10 do 20 lat”. Założyciel i dyrektor generalny Colossal, Ben Lamm, twierdzi, że zaangażowanie firmy pokazuje, jak inwestycja o wartości 225 milionów dolarów w „zapobieganiu wyginięciu” może również pomóc w ochronie żywych gatunków, zanim znikną. „Zdecydowana większość działań związanych z ochroną przyrody koncentruje się na ochronie gruntów i powstrzymywaniu kłusownictwa…, ale kiedy dojdziesz do punktu, w którym masz tylko dwie samice, musisz zastosować bardziej zaawansowane technologie” – mówi Lamm. Ma nadzieję, że „cały zestaw narzędzi do zapobiegania wymieraniu, będzie mógł zostać wykorzystany przez grupy zajmujące się ochroną przyrody i rządy na całym świecie do ratowania gatunków”. 

11. godzina 

Nosorożce białe, pochodzące z Afryki Subsaharyjskiej, dzielą się na dwa podgatunki – południowy i północny. Kłusownicy zabijają nosorożce dla ich rogów, które następnie sprzedawane są na czarnym rynku w celu uzyskania tradycyjnej medycyny i rzeźb, dziesiątkując populację zwierząt. Pod koniec XIX wieku pozostało tylko około 20 nosorożców białych południowych. Sto lat później wysiłki na rzecz ochrony przyrody zwiększyły ich liczebność do około 16 000 we wschodniej i południowej Afryce. Jednak nosorożec biały północny wyginął na wolności w 2008 roku, pozostawiając jedynie garstkę ocalałych w ogrodach zoologicznych.

Zespół BioRescue bada sterylnego samca nosorożca białego południowego Ouwan, który pomógł w procesie tworzenia zarodka, jako zespół z Colossal Watches w Ol Pejeta Conservancy w Kenii w maju 2023 r. Zdjęcie: Ami Vitale 

W 2009 roku cztery ostatnie lęgowe nosorożce białe północne – dwie samice i dwa samce – zostały przetransportowane samolotem z ogrodu zoologicznego Dvůr Králové w Czechach do nowego domu w kenijskiej organizacji non-profit Ol Pejeta Conservancy u podnóża góry Kenia. Niektórzy działacze na rzecz ochrony przyrody uważali, że nosorożce mogą częściej rozmnażać się w swoim naturalnym środowisku. Pod czujną ochroną całodobowych uzbrojonych strażników zwierzęta rzeczywiście łączyły się w pary, ale samice nie zaszły w ciążę. W 2013 roku jeden z samców, Suni, zmarł nagle na atak serca. Wkrótce potem Hildebrandt dokonał rozczarowującego odkrycia podczas badania Najin i jej córki Fatu: obie cierpiały na dolegliwości, które uniemożliwiały im pomyślną ciążę. Kolejna tragedia miała miejsce w 2018 r., kiedy Ol Pejeta musiał podjąć bolesną decyzję o eutanazji Sudanu – w wieku 45 lat był to ostatni samiec nosorożca białego północnego na świecie – po tym, jak infekcja nóg i choroba związana z wiekiem stały się tak poważne, że nie mógł już dłużej funkcjonować. 

Ostatnia nadzieja 

Już wtedy stało się jasne, że zapłodnienie in vitro będzie jedyną szansą na uratowanie gatunku – mówi Samuel Mutisya, szef ochrony przyrody w Ol Pejeta. 22 sierpnia 2019 r. Hildebrandtowi i zespołowi weterynarzy udało się pobrać jaja od Najina i Fatu – był to pierwszy w historii zabieg wykonany u nosorożców białych północnych. Jaja te zostały szybko przetransportowane do Aventea, prywatnego laboratorium we Włoszech specjalizującego się w reprodukcji zwierząt, gdzie założyciel oraz naukowiec Cesare Galli sztucznie zapłodnił je zamrożonym nasieniem pobranym od samców nosorożców białych północnych, zanim padły w ogrodach zoologicznych. Od tego czasu dodatkowe zbiory jaj pomogły Galli w stworzeniu 29 zarodków nosorożca białego północnego. Zespół BioRescue zamierza wkrótce wszczepić jeden z tych zarodków matce zastępczej nosorożca białego południowego, tak aby do 2025 r. urodzić zdrowe cielę. Potomstwo to byłoby genetycznie uznawane za nosorożca białego północnego. „Musimy wkrótce sprawić, aby nowe dziecko pojawiło się na świecie, ponieważ chcemy także ocalić dziedzictwo społeczne – język i zachowanie – dwóch ostatnich nosorożców białych północnych. Nie mogą się tego nauczyć od nosorożców białych południowych” – mówi Hildebrandt.

Jak działa wymieranie 

Gdzie więc pojawia się Colossal? Kluczowa jest ich technologia genomowa. Na przykład w ramach działań mających na celu wyginięcie mamuta włochatego firma pracuje nad dodaniem do DNA słonia, genów odpowiadających za cechy mamuta, takie jak tolerancja na zimno i kudłate futro. Mamy nadzieję, że w końcu uda się ,,wyprodukować’’ embriony słoni przypominających mamuta, które można będzie wszczepić żywym matkom zastępczym słoni. Dla porównania, projekt dotyczący nosorożców jest tym, co Lamm nazywa „ratunkiem genetycznym”. Zamiast łączyć gatunki, wydobywają DNA z muzealnych okazów nosorożców białych północnych z całej Afryki, aby ustalić, jaka różnorodność genetyczna została utracona w populacji. Następnym krokiem byłoby wykorzystanie narzędzi do edycji genów w celu ponownego wprowadzenia różnorodności genetycznej do komórek wykorzystywanych do tworzenia zarodków, co może pomóc chronić przyszłe stado przed chorobami i innymi zagrożeniami. „To powolna gra” – mówi James. „Ale w miarę rozwijania tych technologii będziemy mogli szybciej zwiększać skalę populacji…. Za naszego życia jeszcze zobaczymy nosorożce północne z powrotem”.

Żadnego złotego środka 

Niektórzy krytycy twierdzą, że takie skrajne środki mające na celu ratowanie gatunku z krawędzi - lub przywrócenie go z zaświatów - zabierają czas, uwagę i zasoby innym zagrożonym zwierzętom, które można by ratować w sposób konwencjonalny i za znacznie mniejsze pieniądze. Stuart Pimm, ekspert ds. wyginięcia dzikiej przyrody i zarządzania ochroną na Uniwersytecie Duke’a, jest zdecydowanym przeciwnikiem deekstynkcji, ponieważ martwi się, że to “daje ludziom wymówkę, aby pozwolić gatunkom wyginąć, a potem mówić, że możemy ich utrzymać przy życiu w probówce”. Chociaż jest bardziej przychylny wysiłkom na rzecz ocalenia nosorożca północnego, wciąż ma obawy: “Nawet jeśli ta technologia działa, jak zamierzamy umieścić te zwierzęta z powrotem w dzikiej przyrodzie? Straciliśmy nosorożca północnego, ponieważ zniszczyliśmy jego siedliska i dlatego, że nosorożce były na celownikach kłusowników.” James z firmy Colossal twierdzi, że ich praca z nosorożcami białymi północnymi, lub jakimikolwiek innymi zagrożonymi gatunkami w przyszłości, nie jest “srebrną kulą” rozwiązującą problemy wyginięć. “Dostarczamy bardzo integralne narzędzie innowacyjne”, mówi, “ale musi być bezpośrednio połączone z tradycyjną pracą w zakresie ochrony”. Pimm zgadza się, że byłoby to tragedią stracić nosorożca białego północnego. “Dwa walczące nosorożce to jedno z najbardziej niezwykłych widowisk przyrody, jakie kiedykolwiek widziałem. Są tak niesamowicie duże, są szybkie i atakują się nawzajem z niewiarygodną intensywnością. Masz wrażenie, że ziemia drży pod twoimi stopami.”