Naukowcy obawiali się, że ta ogromna „rybia zjawa” wyginęła - po 20 latach zauważono ją ponownie

Zdjęcie: Chhut Chheana/Wonders of the Mekong

Zdjęcia ryby i jej charakterystycznych cech – dziwnie ukształtowanego pyska i wystającego guzka na szczęce – wydawały się to potwierdzać.

Jednak ryba, która może dorastać do 30 kilogramów, została sprzedana, zanim naukowcy mogli przyjrzeć się jej z bliska. „To nie wydawało się jak ostateczny dowód”, powiedział Zeb Hogan, biolog z Uniwersytetu Nevady w Reno i szef projektu Wonders of the Mekong, finansowanego przez rząd USA, którego celem jest badanie i ochrona jednej z najbardziej bioróżnorodnych rzek świata.

Trzy lata później odnieśli sukces

Rybacy z Kambodży złowili dwie ryby w rzece Mekong, ważące od 5 do 6 kilogramów i mające od 60 do 90 cm długości. Tym razem naukowcy byli w stanie je kupić i zbadać osobiście.

„Chociaż rybacy… nigdy wcześniej nie widzieli tej ryby, wiedzieli, że mają do czynienia z czymś niezwykłym. Wiedzieli, że warto się z nami skontaktować”, powiedział Hogan, który jest częścią międzynarodowego zespołu naukowców współpracujących z kambodżańskim departamentem rybołówstwa, w wywiadzie dla CNN. „Gdy tylko ktokolwiek zaangażowany w poszukiwania tej ryby zobaczył zdjęcia, wiedzieliśmy, że to ona”.

We wtorek naukowcy opublikowali swoje odkrycia w czasopiśmie Biological Conservation. Był to moment radości dla zespołu, który pracuje nad ochroną Mekongu – jednej z najdłuższych rzek świata, będącej źródłem życia dla dziesiątek milionów ludzi.

Mekong, której nazwa w językach tajskim i laotańskim oznacza „Matkę Rzek”, przepływa przez kilka krajów Azji Południowo-Wschodniej i jest niezwykle bogata w różnorodność biologiczną. Jednak rzeka ta staje przed wieloma wyzwaniami, w tym rozwojem hydroenergetyki, nadmiernym połowem i degradacją siedlisk. To właśnie z tych powodów naukowcy od dawna obawiali się, że „Zjawa Mekongu” – krytycznie zagrożony karp olbrzymi, który może osiągać do 1,2 metra długości – mógł zniknąć, gdy przez lata nie było żadnych jego obserwacji.

Owiana tajemnicą

Ryba, występująca naturalnie w Mekongu, była owiana tajemnicą od momentu jej formalnego nazwania w 1991 roku. Od tego czasu odnotowano mniej niż 30 osobników, co czyni ją niezwykle rzadkim gatunkiem, według komunikatu prasowego Uniwersytetu Nevady w Reno.

Zespół badawczy Hogana – który bada również inne gatunki i elementy środowiska Mekongu – obserwował sytuację dotyczącą karpia olbrzymiego, przeszukując targi rybne i prowadząc programy informacyjne dla lokalnych rybaków. Sam Hogan, który poświęcił dużą część swojej kariery badaniom nad rybami w dorzeczu Mekongu, widział ten gatunek tylko raz na początku lat 2000.

„Od tamtej pory jej szukałem, będąc nią zafascynowany, ponieważ to bardzo niezwykła, olbrzymia ryba,” powiedział Hogan. „Myślałem, że prawdopodobnie wyginęła, więc kiedy usłyszałem, że została ponownie odnaleziona – czekałem na tę wiadomość 20 lat”. „To znak nadziei”, dodał. „Oznacza, że nie jest za późno”.

Główny autor badania, Bunyeth Chan z Uniwersytetu Svay Rieng w Kambodży, wyraził podobne odczucia w komunikacie prasowym: „Ponowne odkrycie karpia olbrzymiego to powód do nadziei, nie tylko dla tego gatunku, ale dla całego ekosystemu Mekongu”.

Naukowcy nadal mają wiele niewiadomych, na przykład ile osobników karpia olbrzymiego rzeczywiście istnieje lub gdzie znajdują się ich populacje. Trzy ryby odnalezione między 2020 a 2023 rokiem znaleziono poza ich normalnym zasięgiem – co może oznaczać, że istnieje więcej ryb żyjących we wcześniej nieznanych obszarach albo że migrowały z okolic Laosu i Tajlandii. Choć odnalezienie trzech osobników w krótkim czasie po niemal dwóch dekadach braku obserwacji jest niezwykłe, Hogan przypisuje to pracy, jaką wykonali na miejscu – budując dobre relacje z lokalnymi społecznościami, które wiedzą, aby kontaktować się z nimi, jeśli zauważą coś niezwykłego.

Jednak badacze podkreślają, że trzeba zrobić więcej, ponieważ Mekong zmaga się z różnymi zagrożeniami, w tym zmianami klimatycznymi, które powodują coraz poważniejsze powodzie i susze w regionie każdego roku. Ludzkie projekty, takie jak budowa zapór hydroenergetycznych i wydobycie piasku, dodatkowo pogorszyły stan siedlisk wodnych i zakłóciły życie w Mekongu, gdzie żyje ponad 1 100 gatunków ryb, z których wiele nie występuje nigdzie indziej na świecie.

Według raportu opublikowanego w marcu tego roku, będącego wynikiem współpracy 25 organizacji, w tym Światowego Funduszu na rzecz Przyrody (WWF) i projektu Wonders of the Mekong, niemal jedna piąta ryb z Mekongu jest zagrożona wyginięciem.

Kambodża nie jest także łatwym miejscem dla aktywistów środowiskowych. Wielu z nich trafiło do więzienia lub zostało zabitych w ciągu ostatnich lat, próbując zwrócić uwagę na korupcję i projekty biznesowe, które wpływają na środowisko w kraju, gdzie polityczna opozycja jest słabo tolerowana.

Wcześniej w tym roku dziesięciu młodych aktywistów z grupy Mother Nature Cambodia zostało skazanych na kary do sześciu lat więzienia, każdy z zarzutem spiskowania przeciwko państwu. Wyrok ten został potępiony przez polityków opozycyjnych na uchodźstwie oraz znaną młodzieżową działaczkę ekologiczną Gretę Thunberg.

Naukowcy stojący za najnowszym raportem mają nadzieję, że ponowne odkrycie karpia olbrzymiego pomoże wzmocnić działania na rzecz dalszych badań i ochrony, w tym stworzenia międzynarodowego zespołu współpracującego między Kambodżą, Laosem i Tajlandią, aby lepiej badać „Zjawę Mekongu”. „Ta ryba jest wskaźnikiem zdrowia rzeki, ponieważ jest dużą rybą, a przez to wrażliwą,” powiedział Hogan. „Ale jest również symbolem wielu innych ryb występujących w tym regionie, które są kluczowymi gatunkami rybackimi, bardzo ważnymi dla środków do życia ludzi oraz ich odżywiania i zaopatrzenia w żywność”.