Ten mózg ma 1000 lat. Jakim cudem jest tak dobrze zachowany?

Ten 1000-letni mózg został znaleziony podczas wykopalisk na cmentarzu w Belgii. Fałdy mózgowe są nadal wilgotne oraz zabarwione pomarańczowym tlenkiem żelaza. Zdjęcie: Alexandra L. Morton-Hayward

Gdy archeolodzy znajdują pozostałości po ludziach, którzy żyli setki lub tysiące lat temu, są to zazwyczaj szkielety, które przetrwały próbę czasu.

A mózg to zwykle pierwszy organ, który podlega rozkładowi, według specjalnego doradcy ds. antropologii prawnej w szpitalu uniwersyteckim w Oslo, Elin Therese Brødholt.

Jest całkowicie zależny od tlenu i obumiera zaledwie kilka minut po tym, jak przestaniemy oddychać.

- „Ponieważ mózg składa się w około 80 procentach z wody, następuje tu szybki rozkład, w ciągu kilku dni w temperaturze pokojowej mózg zamienia się w coś w rodzaju lepkiej zupy” - pisze Brødholt dla forskning.no.

Mózg staje się szarobiałą masą

Jednak teraz naukowcy z Oxford University zebrali informacje o 4400 ludzkich mózgach, które przetrwały próbę czasu. Niektóre wyglądają na całkowicie nietknięte, inne to tylko pozostałości. Najstarsze znaleziska liczą nawet do 12000 lat.

- „Ten duży zbiór wyraźnie wskazuje, że istnieją pewne warunki, w których mózg może przetrwać” - mówi w notce prasowej jedna z naukowców stojących za odkryciem, Alexandra Morton-Hayward.

Stan zachowania się mózgów jest różny. Niektóre zamieniły się w szarobiałą masę. Niektóre są twarde i kruche, inne miękkie i ciągnące się.

To tak zwane przeobrażenie tłuszczowo-woskowe. Taka pośmiertna transformacja tkanki mózgowej zachodzi, gdy tlenu zaczyna brakować, jak w zwietrzonej skale.

Opalone zwłoki znaleziono w bagnie

- „To, że mózg lub pozostałości mózgu można zachować przez długi czas po śmierci, nie jest zjawiskiem nieznanym, ale dopiero teraz dane te zostały zebrane na skalę światową” - podkreśla Brødholt.

Według Brødholt w Norwegii występuje dużo zwietrzeliny, więc archeolodzy mogli znaleźć także kilka mózgów zarówno ze średniowiecza, jak i z czasów po reformacji.

Inne mózgi będące przedmiotem nowych badań uległy hartowaniu. Następnie wykonuje się coś podobnego do tego, co robią garbarze podczas obróbki skór zwierzęcych.

Dobrym przykładem są zwłoki Tollundmannena, który żył około 220 roku p.n.e. Znaleziono go na bagnach w Danii w 1950 roku.

Alexanda Morton-Hayward trzymająca pozostałości 200-letniego ludzkiego mózgu na Uniwersytecie Oksfordzkim. Zdjęcie: Graham Poulter

Substancja zawarta w mchu działa jako garbnik

Ciało Tollundmannena było nienaruszone, ale wyschło i stało się ciemnobrązowe i skórzaste.

A wewnątrz czaszki prześwietlenie ujawniło coś niewiarygodnego. Mianowicie, że mózg został zachowany.

Opalenizna zachodząca podczas przechowywania mózgu (i innych tkanek) na torfowisku jest reakcją chemiczną zachodzącą pomiędzy ciałem a substancją zawartą w mchu.

Według naukowców odpowiedzialnych za nowe badanie zmiany zachodzące w jego tkance uniemożliwiają jej rozkład przez bakterie i grzyby.

Tollundmannen (pol. „człowiek z bagien”), który żył ponad 2000 lat temu, jest zaskakująco dobrze zachowany. Zdjęcie: Sven Rosborn / Wikimedia commons.

Jak zachowują się najstarsze mózgi?

Nowe badanie pokazuje, że miejsce znalezienia mózgu jest ściśle powiązane ze sposobem zachowania tego ważnego narządu.

Na pustyni archeolodzy znaleźli mózgi, które zachowały się w wyniku wysuszenia. W regionach arktycznych znaleziono zamrożone mózgi.

Jednak sposób, w jaki zachowały się najstarsze mózgi w nowej bazie danych, wciąż pozostaje tajemnicą.

Jednym z przykładów, na który zwracają uwagę badacze, jest czaszka człowieka z epoki kamienia, który żył około 5000–6350 lat przed naszą erą.

Mózg może ujawnić nową wiedzę

Przyczepiona do palika ciemna czaszka została znaleziona nad jeziorem w Szwecji. Jaśniejsza substancja wydostawała się przez dziurę w czaszce. To mózg, który zamienił się w wytrzymałą i wodoodporną masę.

Wspólną cechą takich mózgów jest to, że często stanowią one jedyną zachowaną tkankę miękką – piszą naukowcy w nowym badaniu.

Teraz badacze mają nadzieję, że archiwum może dostarczyć nowej wiedzy o przeszłości.

Brødholt uważa, że przegląd mózgów może ułatwić ich badanie. Być może uda im się odkryć nową wiedzę na temat genetyki, ewolucji, chorób mózgu i diety z wcześniejszych czasów.