Tłumaczymy, czym jest afantazja – niektóre osoby nie potrafią tworzyć obrazów w wyobraźni

Poproszona o wytworzenie w głowie obrazu kogoś znajomego, większość ludzi umie ujrzeć go w swoim umyśle. Innymi słowy, jest to wizualne, umysłowe doświadczenie – obraz podobny do tego, co zobaczylibyśmy, gdyby ta osoba stała przed nami. 

Okazuje się jednak, że nie wszyscy tak mają. Niektórzy ludzie, gdy poprosi się ich o pomyślenie o tym, jak ktoś lub coś wygląda, odpowiedzą, że nie są w stanie „nic" zobaczyć. Ten niedawno zidentyfikowany wariant ludzkiego doświadczania rzeczywistości został w 2015r. nazwany afantazją. Szacuje się, że od 2 do 5 procent populacji posiada dożywotnią niezdolność do generowania obrazów oczyma wyobraźni.

Ale jak przypomnieć sobie szczegóły jakiegoś przedmiotu lub wydarzenia, jeśli nie można go realnie zobaczyć w głowie? To kwestia, którą moi koledzy i ja staraliśmy się prześledzić w jednym z naszych niedawnych badań.

Badanie afantazji

Oceniliśmy działanie pamięci wzrokowej wśród osób z afantazją w porównaniu do tych, u których występuje typowe tworzenie obrazów. W badaniu pokazano uczestnikom trzy obrazki pokoju, kuchni i sypialni i poproszono ich o narysowanie z pamięci tego, co zobaczyli. Ich rysunki zostały obiektywnie sprawdzone przez 2700 osób, które mogły oceniać w internecie szczegółowość obiektów (to, jak wyglądały) oraz detale dotyczące przestrzeni (rozmiar i umiejscowienie obiektów). Spodziewaliśmy się, że ludzie z afantazją będą mogli mieć trudności ze stworzeniem rysunku z pamięci, ponieważ nie potrafią przywoływać obrazów oczami wyobraźni.

Rezultaty pokazały, że osoby z afantazją rysowały przedmioty o poprawnym rozmiarze i w odpowiednim umiejscowieniu, ale dostarczały mniej detali wizualnych, takich jak kolor oraz rysowały mniejszą liczbę obiektów w porównaniu do ludzi tworzących obrazy w sposób typowy.

Niektórzy uczestnicy z afantazją zaznaczali na kartce, o jaki obiekt chodzi, używając do tego środków językowych, np. poprzez napisanie słów „łóżko" lub „krzesło" zamiast rysowania przedmiotu. Sugeruje to, że ludzie z afantazją mogą raczej posługiwać się alternatywnymi strategiami, takimi jak słowna reprezentacja rzeczywistości, niż pamięcią wzrokową. Owe różnice w przedstawianiu detali przedmiotów i detali przestrzennych nie pochodziły z odmiennych zdolności artystycznych czy ze stopnia, w jakim przyłożono się do rysunku.

Nasze wyniki powiedziały nam, że osoby z afantazją posiadają nieupośledzoną wyobraźnię przestrzenną, czyli zdolność do przedstawiania rozmiaru, umiejscowienia i pozycji obiektów, w zależności jedne od drugich. Wniosek ten spotęgowało inne z naszych badań, dotyczące tego, jak osoby z afantazją dają sobie radę w różnych zadaniach pamięciowych wymagających obrazowania.

Odkryliśmy, że ludzie którzy cierpią na brak zdolności generowania obrazów radzili sobie w tych próbach tak samo dobrze, jak ludzie z typowym obrazowaniem. Znaleźliśmy również podobieństwa w wynikach klasycznych testów wyobraźni przestrzennej, w których ludzie spoglądają na kształty i muszą stwierdzić, czy pokazano im te same kształty, tyle że obrócone, czy też odmienne kształty.

Wyniki które zebraliśmy sugerują, że nie trzeba „widzieć" oczyma wyobraźni, by wykonać te zadania. Z drugiej strony, zostało udokumentowane, że niektórzy ludzie z afantazją (nie wszyscy) z większym prawdopodobieństwem odnotowywać będą trudności z rozpoznawaniem twarzy oraz zgłaszać słabą pamięć autobiograficzną – pamięć do wydarzeń z życia – ponieważ to typ pamięci, który mocno opiera się na zdolności tworzenia obrazów w wyobraźni.

Życie z afantazją

Osoby z afantazją opisują również inne zmiany w doświadczaniu rzeczywistości. Nie każdy z afantazją posiada całkowity brak obrazowych doświadczeń na przekroju wszystkich zmysłów. Niektórzy są w stanie usłyszeć w głowie melodię, ale nie potrafią przywołać obrazów, które byłyby z nią powiązane.

Podobnie, badania pokazują, że pomimo niezdolności do generowania obrazów na życzenie, niektóre osoby z afantazją nadal mogą zgłaszać, że doświadczają tworzenia się obrazów w ich umyśle we śnie. Inni mówią, że ich sny są niewizualne – składają się z treści konceptualnych lub emocjonalnych.

Te fascynujące wahania ilustrują niektóre z niedostrzegalnych różnic istniejących pomiędzy nami. Niektórzy ludzie mogą nie wiedzieć, że doświadczają świata w odmienny sposób, my wiemy natomiast, że życie ludzi z afantazją nie jest niekompletne i że osoby te odnajdują się w życiu zawodowym. W rzeczywistości, zostało wykazane, że osoby z afantazją pracują w szeregu zawodów naukowych oraz takich, w których potrzeba kreatywności.

Dla wielu, tworzenie wizualiów za pomocą umysłu jest nieodłączną częścią tego, jak myślą, jak zapamiętują i jak tworzą plany na przyszłość – to proces, w który są zaangażowani i którego doświadczają bez starania się w aktywny sposób. Nie wiemy jeszcze, dlaczego występują takie wahania w tworzeniu obrazów, ani co za tym stoi. Ale, jak pokazuje nam afantazja, wiele z naszych umysłowych doświadczeń nie jest uniwersalne. Tak właściwie, istnieje wiele różnic pomiędzy nami, z których nie zdajemy sobie sprawy, a pozostają intrygujące.