Eksperymenty naukowe tradycyjnie używały tylko samców myszy – oto dlaczego jest to problem dla zdrowia kobiet

Zdjęcie: unoL/Shutterstock

To oznacza, że nawet teraz, jeśli jesteś kobietą, a lekarstwo zostało opracowane i przetestowane tylko na samcach zwierząt, nie wiemy, w jaki sposób to lekarstwo wpłynie na ciebie.

Naukowcy długo zakładali, że kobiety będą reagować tak samo jak mężczyźni w badaniach nad lekami. Jednak obecnie sytuacja ulega zmianie. Coraz więcej badań wykorzystuje zarówno samice, jak i samce zwierząt i pojawiają się nowe naukowe odkrycia dotyczące istotnych różnic płciowych.

Na przykład rosnący zbiór dowodów z badań na zwierzętach uwydatnia złożone różnice płciowe w mózgach gryzoni, dotyczące ich rozmiaru, kształtu i sposobu, w jaki komórki nerwowe się ze sobą łączą.

Dlatego nie dziwi, że badania coraz częściej wykazują różnice płciowe w ludzkich problemach medycznych. Na przykład kobiety mają dwukrotnie większe prawdopodobieństwo niż mężczyźni otrzymania diagnozy depresji, a różnice płciowe są również widoczne w reakcji ludzi na leki przeciwdepresyjne. Kobiety wykazują silniejszą reakcję niż mężczyźni na inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), podczas gdy mężczyźni lepiej reagują na trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

Nigdy nie zakładaj nic z góry

Wykluczanie kobiet z badań przez tak długi czas miało niepokojące konsekwencje dla ich zdrowia. Jednym z przykładów są niepożądane reakcje leków – niezamierzone skutki zażywania leku, które mogą obejmować takie rzeczy jak nudności, bóle głowy, napady padaczkowe czy problemy sercowe.

Kobiety zazwyczaj mają podwójne ryzyko niepożądanych reakcji na leki (choć mężczyźni mają zwiększone ryzyko niektórych skutków ubocznych). Jednym z powodów jest to, że kobiety są zazwyczaj mniejsze od mężczyzn, a jednak zalecane dawki wielu leków opierają się na danych dotyczących mężczyzn.

Na przykład kobiety, które przyjmują beta-blokery, stosowane w leczeniu problemów sercowych, mają wyższe stężenia tego leku we krwi. Nie tylko z powodu tego, że ta sama ilość leku w mniejszej objętości krwi skutkuje wyższym stężeniem. Kobiety metabolizują również wiele leków inaczej niż mężczyźni, ze względu na poziomy hormonów płciowych i aktywność enzymów.

Dlaczego kobiety były wykluczone?

W nauce staramy się ograniczać zmienność tak bardzo, jak to możliwe, aby mieć większą pewność, że wszelkie zmiany u zwierząt czy ludzi wynikają z eksperymentalnych interwencji, jakie wprowadziliśmy.

Kobiety były w dużej mierze wykluczane zarówno z badań na zwierzętach, jak i z klinicznych badań na ludziach z powodu cyklu menstruacyjnego. Zmienne poziomy hormonów utrudniają interpretację danych, sprawiają, że wyniki są bardziej zróżnicowane, a badania stają się bardziej kosztowne. Podczas gdy mężczyźni posiadają te same hormony steroidowe płciowe, poziomy hormonów u kobiet wzrastają i maleją. Może to wpływać na funkcjonowanie mózgu, zachowanie oraz reakcję kobiet na leki.

Jednakże faza płodności u gryzoni jest znacznie krótsza niż u kobiet, trwa tylko cztery lub pięć dni, a badania przeprowadzone w ciągu ostatniej dekady pokazały, że zachowanie samic szczurów nie zmienia się w wyniku tego cyklu.

Częściowo, podejście skoncentrowane na mężczyznach w klinicznych badaniach na ludzi wynikało również z obawy, że kobiety w wieku rozrodczym mogą być w ciąży i jeszcze o tym nie wiedzieć. Tragedia związana z talidomidem wpłynęła na tę mentalność. Talidomid został opracowany w latach 50. jako środek uspokajający i stał się popularnym leczeniem mdłości porannych, ale lek nie był testowany na ciężarnych zwierzętach ani kobietach.

Lekarze szybko zorientowali się, że talidomid jest związany z wadami rozwojowymi u dzieci urodzonych przez matki zażywające ten lek. Jednak było już za późno dla szacowanych 10 000 niemowląt na całym świecie, urodzonych z niedorozwiniętymi nogami i ramionami oraz innymi przypadkami.

Czy idziemy w dobrym kierunku?

Istnieje rozwijająca się dziedzina badań, która analizuje interakcje między lekami a cyklem menstruacyjnym, zmianami w trakcie ciąży oraz antykoncepcją hormonalną. Na przykład niektóre leki przeciwpadaczkowe mogą zmniejszać skuteczność antykoncepcji hormonalnej, podczas gdy antykoncepcja hormonalna może zmniejszać skuteczność niektórych leków przeciwpadaczkowych w ich kontrolowaniu. Jednak wiele lat wykluczenia kobiet z badań oznacza, że wciąż istnieje mnóstwo rzeczy, których nie wiemy.

Kobiety były prawnie zobowiązane do uwzględniania w badaniach klinicznych dopiero w latach 90. XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Około 30 lat później badania wskazują, że obecnie około połowa uczestników badań klinicznych finansowanych przez Narodowe Instytuty Zdrowia (NIH), amerykańską agencję badawczą medyczną, to kobiety.

Te polityki ewoluują również w kierunku integrowania zarówno płci biologicznej (genetycznie określonej), jak tożsamości płciowej (psychicznie określonej) do planowania, analizy i raportowania badań klinicznych. Wiele czasopism naukowych również dołącza do wysiłków, aby publikować tylko te badania, które uwzględniały płeć w projektowaniu, analizie i raportowaniu.

Tymczasem zajęło bardzo dużo czasu, zanim samice myszy stały się częścią obrazu badawczego. W 2014 roku NIH, jedno z największych źródeł finansowania badań medycznych na świecie, ogłosiło, że wszystkie wnioski o dotacje muszą uwzględniać równowagę komórek i zwierząt samców i samic. Ta polityka została później przyjęta przez główne instytucje finansujące badania w innych krajach, takie jak Kanadyjskie Instytuty Badań Zdrowia i Komisja Europejska.

Zmiany wymagają czasu. Skale czasowe różnią się dramatycznie, ale często zajmuje 10-15 lat na opracowanie nowego leku. Następnie mamy badania kliniczne, które mogą trwać dłużej, w zależności od trudności w rekrutowaniu uczestników.

Przechodzimy do ery medycyny personalizowanej, gdzie leki mogą być przepisywane na podstawie indywidualnej diagnozy, z ukierunkowanymi interwencjami opartymi na zrozumieniu, w jaki sposób genom indywidualnego pacjenta (zestaw instrukcji DNA) wpływa na reakcję na leczenie. Jednak kobiety będą pozbawione wielu korzyści, jeśli nie zrozumiemy dokładnie, w jaki sposób przepisane im leki wpływają na organizm.