Trudne czasy dla jeża europejskiego

Jeż zachodni jest rodzimy w całej Europie zachodniej, w wielu miejscach jest zagrożony. Źródło: Lilly/imageBROKER/picture alliance.

Niemiecka Fundacja Dzikich Zwierząt przypisała jeżowi tytuł ,,Zwierzę Roku 2024”. ,,Tak dzikie zwierzę wygrało wybory, ale w naszym krajobrazie przekształconym przez człowieka ma coraz trudniej”, mówi biolog zajmujący się dzikimi zwierzętami, Klaus Hackländer, członek zarządu Niemieckiej Fundacji Dzikich Zwierząt. Jeżowi coraz ciężej znaleźć odpowiednie siedlisko. 

Monika Thomas zobaczyła pierwszego jeża w swoim życiu w gabinecie swojego przyjaciela. Ktoś go znalazł i przyniósł na leczenie. Dziś codziennie spotyka te małe zwierzęta.  W 2006 roku Thomas, posiadająca wykształcenie medyczne, założyła schronienie dla jeży o nazwie ,,Netzwerk Igel”. Stowarzyszenie użyteczności publicznej z siedzibą we Wuppertalu przyjmuje co roku prawie 500 porzuconych lub rannych jeży, zapewniając im jedzenie i schronienie. 

Jeże należą do ,,zagrożonych gatunków”

Jeż brązowopiersiowy - znany także jako jeż zachodni lub Erinaceus europaeus, istnieje od prawie 60 milionów lat. Dzięki temu należy do najstarszych ssaków, które wciąż żyją na Ziemi. Obecnie występuje od Portugalii po Finlandię. Jednak istnieje niewiele statystyk dotyczących rzeczywistych populacji tych zwierząt.

Północny jeż o białej barwie na brzuchu, znany także jako jeż wschodni, jest w Niemczech coraz rzadszy, głównie występuje w Europie wschodniej. Źródło: Jakub Mrocek/Zoonar/picture alliance

Schronienie dla jeży we Francji określa jeża jako ,,niedźwiedzia polarnego naszego ogrodu”: zmiany klimatycznie wpływają na szanse tych zwierząt na zdobywanie pożywienia. W lutym 2021 roku brytyjska grupa ochrony środowiska doniosła, że tymczasem populacja jeża na wsiach w ciągu dwóch minionych dekad spadła o 8,3% rocznie. W innym raporcie z Wielkiej Brytanii stwierdzono, że ten gatunek jest ,,zagrożony wyginięciem”.

Także w Niemczech wiele landów umieszcza małe drapieżniki na ,,Czerwonej liście zagrożonych gatunków”. Jednak obrońcy przyrody skarżą się na brak danych i niewystarczające finansowanie, co utrudnia właściwą reakcję na tę sytuację. Domagają się aktualniejszych statystyk, ale ani Republika Federalna, ani poszczególne landy nie dysponują historycznymi danymi, które mogłyby służyć jako punkt odniesienia do monitorowania. Dlatego eksperci mogą tylko szacować, jak znacznie spadają populacje w różnych obszarach ich występowania.

Jeże tracą swoje środowisko życia

Może istnieć kilka problemów dla jeża. A to nie ułatwia walki z tym. Jednym z głównych czynników jest według Carstena Schillera, kierownika grupy ochrony przyrody ,,Pro Jeż”, degradacja naturalnego siedliska. 

Jeże są zazwyczaj aktywne nocą. W ciągu dnia opuszczają swoje kryjówki tylko w sytuacjach nagłych. Źródło: Lino Mirgeler/dpa/picture alliance

Jeż zachodni preferuje życie w otwartych obszarach żywopłotami i krzewami. Jednak ekspansja monokultur, obszarów miejskich oraz stosowanie insektycydów wypierają jeże z typowych dla nich pagórkowatych terenów, łąk i pól. 

Schiller przypuszcza, że niszczenia naturalnych siedlisk przez działalność człowieka, w tym zabetonowanie terenów, może spowodować zmniejszenie populacji jeży o nawet 50% w ciągu dekady. Pod pojęciem zabetonowania rozumie się sytuacje, gdy przepuszczalne dla wody tereny są zabudowywane lub pokrywane asfaltem. Wiele gatunków włącznie z jeżami, traci w ten sposób dostęp do pożywienia w tych obszarach. 

Jeże stają się ofiarami zmian klimatycznych

Gdy pokarm jest niewystarczający, jeże migrują z jednego do drugiego obszaru. Podczas nocy, te aktywne zwierzęta mogą pokonać nawet osiem kilometrów. Susza również wpływa na jeże, które głownie żywią się owadami. Kiedy jest sucho, gleba staje się bardzo twarda, tłumaczy Thomas. Również rośliny, na których jeże zazwyczaj znajdują owady, chowają się głębiej pod ziemię. Pestycydy grają również rolę, przyczyniając się do zmniejszania ilości owadów i w konsekwencji zmniejszają dostęp jeży do pożywienia.

W ,,Netzwerk Igel” jeże są odpowiednio pielęgnowane, zanim zostaną oddane naturze. Źródło: Julett Pineda/DW

Podczas wędrówek między różnymi terytoriami jeże narażają się na wiele niebezpieczeństw, takich jak ulice, czy psy. Potrącenie przez samochód lub ranienie poprzez pogryzienie, to jedne z najczęstszych przypadków, z którymi Monika Thomas ma do czynienia w swoim schronieniu dla jeży we Wuppertalu. 

Ochrona jeży jest słabo finansowana

Monika Thomas narzeka, że podobnie jak ochrona przyrody i badania nad jeżami, jak jej projekt są niedostatecznie dofinansowane. Inny ośrodek dla jeży w okolicy Wuppertalu niedawno musiał zamknąć swoje drzwi po 35 latach działalności. Od tego czasu ,,Netzwerk Igel” przyjmuje jeszcze więcej nagłych przypadków. Jednakże schronienie jest już przeciążone: według Thomas, dotacje są wystarczające tylko na jedno pełnoetatowe stanowisko, resztę pracy wykonują wolontariusze. Nie otrzymuje wsparcia od gminy. 

Mimo napiętej sytuacji, Thomas pozostaje optymistką. Carsten Schiller z ,,Pro Igel” jest zdania, że organy ochrony środowiska powinny bardziej zaangażować się w ten temat i rozwijać inicjatywy dotyczące obserwowania populacji rodzimych dzikich zwierząt. Zwraca uwagę, że ochrona rodzimych gatunków jest ściśle związana z utrzymaniem i tworzeniem naturalnych siedlisk.

Każdy może pomóc jeżom

Jednak każdy może pomóc jeżom: Jeśli w ciągu dnia widzisz jeża, istnieje duże prawdopodobieństwo, że to nocne zwierzę jest ranne lub w potrzebie. W takiej sytuacji skontaktuj się z pobliskim schroniskiem dla jeży lub organizacją ochrony przyrody. Ich pracownicy mogą ocenić, czy to sytuacja nagłego zagrożenia i co należy zrobić.

Pamiętaj, że jeże są drapieżnikami żywiącymi się owadami i nie powinny jeść ludzkiego pokarmu. Jak tłumaczy Schiller, spożywanie większych ilości lub przez dłuższy czas jedzenia przeznaczonego dla ludzi może im zaszkodzić. 

Podczas lata większość telefonów alarmowych dociera właśnie to ,,Netzwerk Igel”. Często wtedy jeże szukają schronienia na podwórkach. To również okres, w którym wiele osób kosi trawnik. Thomas zaleca zostawienie części trawnika jako dzikiej łąki, w której jeże mogą zbudować gniazdo. Zanim przystąpisz do koszeni, spójrz na ogród, aby sprawdzić, czy są tam jeże. Szczególnie dotyczy to sytuacji, gdy używasz kosiarki automatycznej, ponieważ te urządzenia nie rozpoznają jeży i mogą je poważnie zranić.