Trujący plastik: szkodliwe chemikalia w sztućcach

Zdjęcie: Anton Starikov/Zoonar/picture alliance

Cebula skwierczy na patelni. Obracasz ją w tę i z powrotem czarną plastikową łopatką do patelni. Po paru minutach masz ładnie skarmelizowane warzywa – do tego prawdopodobnie z dodatkową porcją chemikaliów.

Winna temu jest łopatka do patelni. Czarne przyrządy kuchenne z plastiku uwalniają szkodliwe chemikalia. Do tego wniosku doszło w nowym badaniu, które zostało opublikowane w czasopiśmie fachowym Chemosphere. 

Badacze wzięli pod lupę różne przedmioty użytku domowego z czarnego plastiku. Szukali śladu po szkodliwych substancjach, które często są zawarte w materiałach z recyklingu. I rzeczywiście: 85 procent przetestowanych produktów zawierały chemikalia, które służą jako środek zmniejszające palność.

Dlaczego plastiki zawierają środki zmniejszające palność?

„Kupiliśmy 203 różnych czarnych artykułów z plastiku – ozdoby do włosów, zabawki i przybory kuchenne – i zbadaliśmy je pod kątem substancji chemicznej, brom”, mówi Megan Liu. Jest główną autorką badania i odpowiedzialna za naukę i politykę w amerykańskiej organizacji ekologicznej Toxic-Free-Future. „Brom jest pierwiastkiem chemicznym, który wskazuje na obecność bromowanych (i szkodliwych) środków zmniejszających palność”, mówi Liu.

W 17 na 20 produktów z największą zawartością bromu rzeczywiście wykryli środki zmniejszające palność. Środek zmniejszający palność uniemożliwia zapalenie się plastiku w elektronicznych urządzeniach.

Jednym z najczęściej używanych jest eter dekabromodifenylu (DekaBDE). Chemikalia te są zakazane w Unii Europejskiej od 2006 roku. Jednakże, jeśli stare elektroniczne urządzenia zostaną poddane recyklingowi, DekaBDE może znowu dostać się do obiegu i wylądować w przedmiotach użytku domowego.

W ten sposób ze starej obudowy telewizora może powstać nowa łopatka do patelni. Surowa kontrola materiałów z recyklingu, pod kątem toksycznych środków zmniejszających palność, nie istnieje. „Toksyczne środki zmniejszające palność są dodawane do czarnych plastikowych obudów wokół elektroniki”, mówi Liu. Dlatego jej zespół przebadał tylko czarny plastik.

Oprócz DekaBDE, Liu i jej zespół znalazł również wyższe stężenia innych toksycznych środków zmniejszających palność. „To potwierdza naszą hipotezę, że środki zmniejszające palność lądują w produktach codziennego użytku, od których tego się nie spodziewamy”, mówi Liu.

Jak bardzo szkodliwe dla zdrowia są czarne plastiki?

Środki zmniejszające palność, w szczególności DekaBDE, powiązano z chorobami nowotworowymi, zaburzeniami hormonalnymi, czy zaburzeniami układu nerwowego i rozrodczego. Całkiem możliwe, że jest to cały pakiet zagrożeń dla zdrowia.

2,4,6-tribromofenol jest kolejnym związkiem chemicznym w czarnym plastiku. Jest związany z „zaburzeniami tarczycy u ludzi i myszy i został wykryty w surowicy, mleku matki i łożysku”, jest napisane w badaniu.

Nieodpowiedni recykling urządzeń elektronicznych powoduje, że szkodliwe tworzywa sztuczne dostają się do środowiska. Tak napisane jest w badaniu, który został opublikowany w 2015 roku w czasopiśmie Science of The Total Environment. 

Przez materiały poddawane recyklingowi, szkodliwe substancje dostają się do artykułów spożywczych albo do ust dzieci za pośrednictwem zabawek, co ma jeszcze bardziej bezpośrednimi wpływ na zdrowie.

Nie tylko czarny plastik jest problemem: Norweska Rada ds. Badań Naukowych ustaliła w 2024 roku, że potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i środowiska nie są znane w przypadku jednej czwartej wszystkich chemikaliów z tworzyw sztucznych.

Pozbyć się przyborów kuchennych z czarnego plastiku?

Liu i jej zespół znalazł największe stężenie szkodliwych chemikaliów w tacce do sushi – w prostym czarnym pudełku na wynos. Jak wynika z badania, przybory kuchenne, jak obieraczki, łopatka do patelni i łyżki, a także różne zabawki dla dzieci, są mocno obciążone.

 Trudno zrozumieć, jak substancje szkodliwe docierają do produktów - przede wszystkim, jeśli chodzi o materiały z recyklingu. Podczas recyklingu odpady są losowo wymieszane, mówi Bethanie Carney Almroth. Jest ekotoksykologiem na uniwersytecie Göteborg w Szwecji.

Dla jednostki oznacza to zakazanie zabawek z czarnymi częściami plastikowymi z pokoju dziecięcego, w razie wątpliwości. Przybory kuchenne mogą być zastąpione przez te z drewna. Jednakże Carney Almroth jest zdania, że same takie środki nie wystarczą.

Plastiki są wszędzie, a informacje na temat ich składników są prawie niedostępne dla społeczeństwa. Dlatego według ekotoksykolożki, sposób obchodzenia się z tworzywami sztucznymi musi być systematycznie zmieniany.