Wpływ nadmiernego spożywania alkoholu na prawidłowy rozwój mózgu nastolatków

Źródło zdjęcia: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/cztery-rozne-butelki-alkoholu-340996/; zdjęcie: Isabella Mendes, wykonano 6 stycznia 2016

Zapewne dlatego nastolatkowie uważają alkohol za najbezpieczniejszy środek odurzający, pomimo faktu, że jest on głównym czynnikiem ryzyka przedwczesnej śmierci i niepełnosprawności u osób w przedziale wiekowym 15-49 lat, a mity takie jak „kieliszek wina dziennie jest dobry dla zdrowia” zostały całkowicie obalone. Takie postrzeganie alkoholu jest dodatkowo wzmacniane przez jego kluczową rolę w wielu tradycjach i uroczystościach, które łączą go z sukcesem społecznym.

Alkohol jest najczęściej spożywaną używką wśród młodych ludzi w krajach zachodnich. W Europie około 8 na 10 uczniów w wieku 15-16 lat piło alkohol w ciągu ostatniego roku.

Jeszcze bardziej niepokojący jest wczesny wiek pierwszego sięgania po tę używkę – 33% uczniów w wieku poniżej 13 lat w różnych krajach europejskich spożywa już alkohol. Natomiast do nałogowego jego spożywania w ostatnim miesiącu przyznało się 34% europejskich uczniów w wieku 15-16 lat.

Upijanie się, będące najczęstszą formą picia wśród osób w wieku 15-19 lat, polega na spożywaniu dużych ilości alkoholu w krótkim czasie: zwykle jest to 5 lub więcej drinków w ciągu 2-3 godzin. Ten rodzaj picia jest typowy dla imprez organizowanych przez młodzież, a także świąt i uroczystości, takich jak wesela, Boże Narodzenie i Sylwester.

Przeciążenie wątroby

Wielu z nas zna negatywne konsekwencje spożywania alkoholu, np. ryzyko wdawania się w bójki, ryzykowne zachowania seksualne czy wypadki drogowe. Niewielu z nas zastanawia się jednak nad tym, jak kilka intensywnych libacji alkoholowych może wpłynąć na mózg, zwłaszcza gdy ten dopiero się rozwija. Aby zrozumieć te skutki, musimy przyjrzeć się dwóm kluczowym zagadnieniom: w jaki sposób alkohol jest rozkładany przez organizm i jak oddziałuje na rozwijający się mózg nastolatka.

Alkohol jest metabolizowany przez wątrobę, która przetwarza trunek po jego wchłonięciu z przewodu pokarmowego. Tam jest rozkładany przez różne enzymy, przekształcające go w mniej toksyczne substancje, które organizm może wydalić. 

Gdy alkohol nie zostanie w pełni metabolizowany, przedostaje się do mózgu, zakłócając delikatną równowagę neuroprzekaźników, które regulują jego funkcjonowanie. Wątrobę możemy porównać do gąbki, która wchłania tę substancję. Jednak gdy staje się przesiąknięta, traci zdolność do wchłaniania i usuwania etanolu, powodując dobrze znane skutki upojenia alkoholowego: utratę samokontroli, euforię czy brak koordynacji ruchowej.

Wrażliwe mózgi nastolatków

Niestety, napoje alkoholowe mają nie tylko chwilowy wpływ na funkcjonowanie naszego mózgu, ale również długotrwale oddziałują na różne elementy układu nerwowego. Tego typu trunki mogą również wpływać na układ odpornościowy, powodując stany zapalne, które zaburzają rozwój mózgu.

Należy zauważyć, że w okresie rozwoju – do 25-30 roku życia mózg jest najbardziej podatny na działanie substancji odurzających. W tym okresie alkohol jest szczególnie szkodliwy, ponieważ może zakłócać dwa kluczowe zjawiska związane z neurorozwojem.

Jest to mielinizacja, proces, w którym neurony pokrywają swoje aksony osłonką mielinową w celu usprawnienia przenoszenia sygnałów oraz przycinanie synaptyczne, którego rolą jest usuwanie niepotrzebnych połączeń neuronalnych w celu optymalizacji funkcjonowania mózgu.

Zmiany te powodują, że niektóre części mózgu osiągają dojrzałość wcześniej niż inne. W szczególności obszary odpowiedzialne za układ nagrody (takie jak prążkowie brzuszne) rozwijają się szybciej niż te odpowiedzialne za podejmowanie decyzji i planowanie długoterminowe (takie jak kora przedczołowa). Ta rozbieżność między rozwojem mózgowych ośrodków nagrody, kontroli impulsów i podejmowania decyzji może wyjaśniać, dlaczego młodzież częściej przejawia ryzykowne zachowania.

Ocena szkód

Badania neuroobrazowe wykazały, że mózgi młodych ludzi, którzy często sięgają po alkohol, różnią się pod względem struktury i funkcjonowania.

Jednym z najbardziej znaczących odkryć dotyczących struktury mózgu jest zmniejszona spójność istoty białej, elementu układu nerwowego, który ma kluczowe znaczenie dla skutecznego przekazywania informacji. Zidentyfikowano również zmiany w istocie szarej ze wzrostem lub spadkiem w obszarach takich jak prążkowie brzuszne, kora przedniej części zakrętu obręczy i zakręt czołowy przyśrodkowy, które mają kluczowe znaczenie dla ośrodka nagrody, monitorowania ważnych bodźców i pamięci roboczej.

Jeśli chodzi o funkcjonalną łączność – sposób, w jaki różne obszary mózgu wchodzą ze sobą w interakcje – upijanie się jest związane z nieprawidłowościami w konfiguracji kilku sieci, takich jak sieci istotności i/lub sieci czołowo-ciemieniowe. Kierują one naszą uwagę tam, gdzie jest ona potrzebna i regulują nasze zachowanie, aby osiągnąć zarówno krótko-, jak i długoterminowe cele.

Ponadto, badania neuroobrazowe wykazały nadmierną aktywację w strukturach mózgu, zaangażowanych w kontrolę impulsów, podejmowanie decyzji i przetwarzanie bodźców spowodowanych alkoholem.

Należy zwrócić uwagę na związek między wiekiem rozpoczęcia picia alkoholu a późniejszymi problemami zdrowotnymi, takimi jak wykształcenie się nałogu, wczesna demencja oraz choroby serca. Danym nie sposób zaprzeczyć: im wcześniej osoba zaczyna pić, tym większe ryzyko występowania wyżej wymienionych schorzeń.

Wszystko to podkreśla fakt, iż nie istnieje coś takiego jak „zdrowa dawka alkoholu” czy nieszkodliwe picie. Niezwykle ważne jest, aby zwrócić szczególną uwagę na nawyki młodzieży związane z piciem alkoholu.