Zanieczyszczenie oceanów i odpady morskie

Zdjęcie: Lucien Wanda

Skąd pochodzi zanieczyszczenie?

Większość zanieczyszczeń trafiających do oceanu pochodzi z działalności człowieka
- zarówno wzdłuż wybrzeży, jak i daleko w głębi lądu. Jednym z największych źródeł
zanieczyszczenia jest tzw. zanieczyszczenie obszarowe, które powstaje na skutek
spływu powierzchniowego. Może ono pochodzić z różnych miejsc, takich jak
szamba, pojazdy, gospodarstwa rolne, hodowle zwierząt czy tereny wyrębu lasów.
Zanieczyszczenie pochodzące z jednego, konkretnego źródła - na przykład wyciek
ropy lub chemikaliów - nazywane jest zanieczyszczeniem punktowym. Tego typu
zanieczyszczenia mają często duży wpływ na środowisko, ale na szczęście zdarzają
się rzadziej. Do zanieczyszczeń punktowych zalicza się także wycieki z
uszkodzonych fabryk czy oczyszczalni ścieków.
 

Substancje odżywcze i zakwity glonów: za dużo dobrego?

Czasem o tym, czy dana substancja staje się zanieczyszczeniem, decyduje nie jej
rodzaj, ale ilość. Na przykład azot i fosfor to pierwiastki niezbędne do wzrostu roślin.
Jednak gdy jest ich zbyt dużo w zbiorniku wodnym, mogą spowodować nadmierny
rozwój glonów, czyli tzw. zakwit. Szkodliwe zakwity glonów, znane też jako
„czerwone przypływy”, rozwijają się bardzo szybko i wytwarzają toksyny, które mogą
zagrażać życiu morskiemu, a czasem nawet ludziom. Nadmierna ilość składników
odżywczych, pochodzących z naturalnych lub działalności człowieka, może również
prowadzić do występowania zjawiska zwanego hipoksją, czyli strefami martwymi.
Kiedy duże ilości glonów obumierają i opadają na dno, ich rozkład zużywa tlen z
wody, przez co brakuje go dla innych organizmów. W takich warunkach wiele
morskich gatunków ginie lub - jeśli mogą się przemieszczać, jak ryby - opuszcza ten
obszar.

Dzięki prognozowaniu ekologicznemu NOAA (Narodowa Administracja ds. Oceanów
i Atmosfery) potrafi przewidywać zmiany w ekosystemach w odpowiedzi na
szkodliwe zakwity glonów i inne czynniki środowiskowe. Takie prognozy dostarczają
informacji o tym, jak dane zjawiska mogą wpłynąć na ludzi, gospodarkę i lokalne
społeczności. Przykładem jest System Monitorowania Szkodliwych Zakwitów
Glonów, opracowany przez Krajowe Centrum Nauki o Wybrzeżach NOAA. System
ten udostępnia dane opinii publicznej i lokalnym władzom, wspierając podejmowanie 

decyzji - na przykład o tym, czy tymczasowo zamknąć plaże w celu ochrony zdrowia
publicznego.

Odpady morskie

Odpady morskie to uporczywy problem zanieczyszczenia, który dotyka całego
oceanu i Wielkich Jezior. Nasze morza i drogi wodne są zanieczyszczone
różnorodnymi odpadami - od drobnych mikroplastików mniejszych niż 5 mm, po
porzucony sprzęt rybacki i opuszczone statki. Na całym świecie setki gatunków
morskich ucierpiały z powodu obecności odpadów w środowisku. Zwierzęta mogą
się w nie zaplątać lub je połknąć, co często prowadzi do obrażeń lub śmierci.
Odpady te zagrażają również siedliskom, od których zależy ich przetrwanie.
Dodatkowo, odpady morskie mogą utrudniać żeglugę i stwarzać potencjalne
zagrożenie dla zdrowia ludzi.

Wszystkie odpady morskie pochodzą od ludzi, a większość z nich trafia do oceanu i
Wielkich Jezior z lądu. Dzieje się tak na skutek zaśmiecania, niewłaściwego
gospodarowania odpadami, spływu wód opadowych oraz ekstremalnych zjawisk
naturalnych, takich jak tsunami czy huragany. Niektóre odpady, takie jak porzucony
sprzęt rybacki, pochodzą również bezpośrednio z morza. Taki zgubiony lub
porzucony sprzęt stanowi poważny problem - może nadal łowić i zabijać zwierzęta,
niszczyć wrażliwe siedliska, a nawet uszkadzać lub przeszkadzać w pracy aktywnym
połowom.

Lokalne, krajowe i międzynarodowe działania są niezbędne, aby skutecznie
przeciwdziałać temu problemowi środowiskowemu. Ustawa „Save Our Seas Act” z
2018 roku nowelizuje i przedłuża obowiązywanie Ustawy o Odpadach Morskich
(Marine Debris Act), wspierając działania na rzecz walki z zanieczyszczeniem
oceanów. Umożliwia podejmowanie międzynarodowych inicjatyw, autoryzuje akcje
sprzątania i reagowania na incydenty oraz wzmacnia współpracę między
federalnymi agencjami zajmującymi się tym zagadnieniem.
 

Plamy śmieci: czym są i gdzie się znajdują?

Plamy śmieci to rozległe obszary oceanu, w których gromadzą się odpady,
porzucony sprzęt rybacki i inne rodzaje zanieczyszczeń morskich. Określenie „plama
śmieci” może być mylące - wiele osób wyobraża sobie je jako unoszące się na
powierzchni „wyspy śmieci” widoczne z daleka. W rzeczywistości te obszary składają
się z odpadów o różnej wielkości - od mikroplastików po duże skupiska porzuconych
sieci i lin rybackich.
Te plamy śmieci tworzą się w wyniku działania dużych, wirujących prądów
oceanicznych zwanych wirami, które wciągają odpady do jednego obszaru,
najczęściej w kierunku ich środka. Na świecie istnieje pięć takich wirów
oceanicznych: jeden w Oceanie Indyjskim, dwa w Atlantyku i dwa w Pacyfiku. W
każdym z nich znajdują się plamy śmieci o różnej wielkości.

Pod wpływem wiatru i prądów morskich, plamy te nieustannie zmieniają swój kształt i
rozmiar. Odpady wchodzące w ich skład mogą unosić się na powierzchni wody, ale
też dryfować w głębszych warstwach lub osiadać na dnie oceanu.
Wpływ zanieczyszczenia wód na owoce morza
Metale ciężkie i inne szkodliwe substancje mogą gromadzić się w organizmach
morskich, co czyni spożywanie owoców morza potencjalnie niebezpiecznym dla
ludzi. Mikroplastiki są połykane przez ryby i inne organizmy, które filtrują pożywienie
z wody, co dodatkowo zwiększa ryzyko zanieczyszczenia łańcucha pokarmowego.
 

Ponad jedna trzecia obszarów hodowli skorupiaków w Stanach Zjednoczonych jest
negatywnie dotknięta przez zanieczyszczenia przybrzeżne. Dlatego NOAA wraz z
partnerami prowadzi badania nad wpływem mikroplastików i innych szkodliwych
substancji na jakość owoców morza. W całym kraju trwają badania, które
koncentrują się na ocenie zagrożeń dla dzikiej przyrody i zdrowia ludzi wynikających
z narażenia na odpady morskie i ich spożycia. NOAA monitoruje zanieczyszczenie
owoców morza i udostępnia porady dotyczące bezpiecznego spożycia na swoim
portalu „Sustainable Seafood”.
 

POWIĄZANIE Z EDUKACJĄ

Bez względu na to, czy ludzie mieszkają blisko wybrzeża, czy daleko w głębi lądu,
wszyscy są częścią problemu — ale też częścią rozwiązania — zanieczyszczenia
oceanów. Dzięki tej kolekcji materiałów i informacji, uczniowie mogą dowiedzieć się,
jakie rodzaje zanieczyszczeń szkodzą oceanowi i jakimi działaniami, niezależnie od
miejsca zamieszkania, mogą zapobiegać jego dalszemu niszczeniu. Program NOAA
dotyczący odpadów morskich (Marine Debris Program) oferuje wiele zasobów
edukacyjnych skierowanych do nauczycieli, uczniów, rodzin i dorosłych. Pomagają
one lepiej zrozumieć skalę i złożoność tego globalnego problemu oraz uczą, jak
podejmować świadome decyzje na rzecz czystszego środowiska.