Zastąpiliśmy wanny prysznicami - ale która opcja jest dla Ciebie lepsza?

Łaźnia Kiraly, najstarsza łaźnia termalna w Budapeszcie, została zbudowana przez Turków osmańskich w XVI wieku. Łaźnie komunalne, takie jak ta (na zdjęciu z 2008 r.), były głównym sposobem mycia się przez tysiące lat przed pojawieniem się kanalizacji w budynkach. Zdjęcie: AMI VITALE, NAT GEO IMAGE COLLECTION.

Dla przeciętnego Amerykanina dzień nie jest kompletny bez prysznica. Według sondażu przeprowadzonego w 2021 roku, ponad 60 procent dorosłych Amerykanów bierze prysznic co najmniej raz dziennie, średnio przez 8,2 minuty za każdym razem.

Prysznice, choć są dziś niezbędne, są dość nowym nabytkiem ludzkiej cywilizacji. Przez większość udokumentowanej historii ludzkości, sięgającej około 3000 lat p.n.e., dowody sugerują, że wspólne kąpiele odgrywały kluczową rolę w codziennym życiu. Od starożytnych greckich łaźni po japoński onsen, ludzie ze wszystkich klas społecznych gromadzili się w łaźni, aby ćwiczyć, kąpać się i nawiązywać kontakty towarzyskie.

Dziś ludzie w dużej mierze korzystają raczej z prysznica w pojedynkę niż z kąpieli towarzyskich, przedkładając wydajność nad wspólny wypoczynek i relaks. Mimo że branie prysznica może wydawać się głęboko w nas zakorzenione, praktyka ta niekoniecznie jest lepsza z zdrowotnego punktu widzenia. Eksperci zastanawiają się nad ewolucją kultury kąpieli oraz nad tym, co zyskaliśmy, a co straciliśmy w tym procesie.

Tysiące lat kąpieli

Kąpiel, jako centralny element życia, na przestrzeni dziejów odzwierciedlała zmieniające się ideały dotyczące higieny osobistej i zdrowia. 

W czasach starożytnych, zwłaszcza w Imperium Rzymskim, kąpiel była niemal całkowicie sprawą publiczną. Tylko nieliczni najbogatsi mieli swoje prywatne łaźnie, podczas gdy wszyscy inni uczestniczyli w rytuale wspólnych kąpieli, które często odbywały się w rozległych kompleksach łaźni i obejmowały masaże, biblioteki, a nawet jedzenie i picie.

,,Istnieje wiele artystycznych ilustracji przedstawiających przyjęcia i różne wydarzenia w łaźniach oraz ludzi jedzących kolację w kąpieli" - mówi Virgina Smith, historyk i autorka książki ,,Clean: A History of Personal Hygiene and Purity".

Według Katherine Ashenburg, autorki książki ,,The Dirt on Clean: An Unsanitized History. Tradycyjne japońskie łaźnie były wykorzystywane zarówno do celów terapeutycznych, jak i religijnych, a później jako miejsca spotkań towarzyskich. Rosyjskie banie i tureckie łaźnie były również historycznie ważnymi ośrodkami aktywności społecznej i religijnej.

,,Kąpiel nie zawsze kojarzyła się ludziom z czystością" - mówi Ashenburg. ,,Czasami uważano, że wchodzenie do wody nie tylko nic nie daje, jeśli chodzi o czystość, ale jest wręcz niebezpieczne dla zdrowia".

Przykładowo, podczas epidemii Czarnej Śmierci publiczne łaźnie zostały zamknięte, ponieważ średniowieczni Europejczycy wierzyli, że otwarcie porów gorącą wodą pozwoli zarazie przedostać się przez skórę.

Chociaż to myślenie było błędne, istniały obawy dotyczące higieny w łaźniach publicznych, według Jamesa Hamblina, lekarza i wykładowcy na Uniwersytecie Yale oraz autora książki ,,Clean: The New Science of Skin and the Beauty of Doing Less”. ,,Niektóre relacje o starożytnych łaźniach... opisywały warstwy szlamu na powierzchni wody" - mówi. ,,Jeśli już, to narażałeś się na działanie patogenów".

Nowa era kąpieli

Wspólne kąpiele na dużą skalę ostatecznie wymarły na przełomie XIX i XX wieku na Zachodzie. Jednym z głównych czynników było pojawienie się teorii chorób zakaźnych, ,,kiedy kąpiel stała się silnie związana z czystością" - mówi Hamblin.

Począwszy od połowy XIX wieku, miasta w Wielkiej Brytanii zaczęły budować publiczne łaźnie i pralnie głównie dla biednych. Podobne zjawisko miało wkrótce wystąpić w Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza w Nowym Jorku, gdzie instalacje wodno-kanalizacyjne były wciąż trudno dostępne, a populacja imigrantów przeżywała gwałtowny wzrost. Wraz z rozwojem tak zwanej ,,kąpieli deszczowej" - wczesnego prysznica, który po raz pierwszy został użyty dla europejskich wojskowych i pracowników przemysłu - pojawiła się nowa wizja zdrowia publicznego i higieny masowej.

Bezpowrotnie minęły czasy długich, luksusowych, wspólnych kąpieli. Ze względu na oszczędność miejsca, wody, energii i kosztów, kąpiel strumieniowa stała się preferowaną formą kąpieli. W miarę jak ludzie zaczęli instalować kanalizację w swoich domach, osobiste wanny i prysznice stawały się coraz bardziej powszechne i ostatecznie stały się normą.

Naomi Adiv, adiunkt nauk politycznych na Uniwersytecie Toronto Mississauga, w dużej mierze przypisuje tę zmianę ,,rozwojowi kapitalizmu przemysłowego" w Ameryce. ,,Pomysł, by spędzić popołudnie w łaźni, nie jest zgodny z produktywnością pracowników".

Publiczne łaźnie nadal istnieją na całym świecie, w tym w Turcji, Rosji i Japonii. Ale nasze codzienne rytuały mycia zostały w dużej mierze przeniesione do indywidualnych wanien i kabin prysznicowych - i niekoniecznie na lepsze.

,,Straciliśmy społeczny aspekt [kąpieli], a dla wielu osób poczucie przyjemności" - mówi Hamblin.

Co jest lepsze, prysznic czy wanna?

Z punktu widzenia warunków sanitarnych, niewiele jest badań na temat tego, czy preferowany jest prysznic czy wanna. Biorąc pod uwagę źródło czystej wody, oba są skuteczne w utrzymaniu higieny osobistej, mówi Kelly Reynolds, profesor społeczności, środowiska i polityki na Uniwersytecie w Arizonie, i ,,naprawdę wydaje się być kwestią osobistego wyboru".

Amy Huang, dermatolog z Medical Offices of Manhattan, mówi tym, którzy obawiają się moczenia w niehigienicznej wodzie, że ,,o ile nie jesteś wyjątkowo brudny... nie powinno być żadnych obaw".

Podobnie jak mikrobiom jelitowy, mikrobiom skóry zawiera tysiące gatunków drobnoustrojów, które żyją na skórze i wspierają jej zdrowie, mówi Hamblin. Zarówno kąpiel, jak i prysznic mogą tymczasowo pozbawić nas tego mikrobiomu lub uszkodzić naszą skórę, jeśli woda jest zbyt gorąca, jeśli używa się zbyt dużej ilości mydła i jeśli szorowanie jest zbyt energiczne.

,,Idealny sposób mycia to w zasadzie delikatne mydło... bez zapachu, bez barwników i najlepiej nie pieniące się" - mówi Huang. Nie musisz nawet szorować wszędzie - skup się na pachach, okolicach narządów płciowych, stopach i skórze głowy, jeśli myjesz włosy - dodaje. Katrina Abuabara, profesor nadzwyczajny dermatologii w UCSF, dodaje, że ,,używanie gąbek i myjek może uszkodzić barierę skórną, a mycie rękami jest wystarczające".

Przykładowo, dla osób z egzemą lub innymi chorobami skóry, kąpiele mogą być skuteczną częścią ich programu leczenia. ,,Ponieważ siedzisz w wannie dłużej niż pod prysznicem, sprawiasz, że skóra staje się bardziej miękka, dzięki czemu po nałożeniu preparatu leczniczego... skóra lepiej go wchłania" - mówi Huang.

Według Justine Grosso, psychologa zajmującego się ciałem i umysłem w Nowym Jorku i Karolinie Północnej, branie ciepłej kąpieli może również działać pozytywnie fizycznie i psychicznie. ,,Wykazano, że kąpiel zanurzeniowa, bardziej niż prysznic, poprawia nastrój u osób z depresją, poprawia sen u osób z bezsennością i ma pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy" - mówi Grosso.

Wciąż trwają badania nad tym, jak dokładnie ciepła kąpiel wpływa na organizm. ,,Istnieją pewne dowody na to, że działa poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych, umożliwiając dopływ większej ilości tlenu i składników odżywczych do tkanek znajdujących się na całym ciele" - dodaje Grosso.

,,Chodzi o ciepło" - mówi Ashley Mason, psycholog kliniczny z Osher Center for Integrative Health w UCSF. Wstępne badania sugerują, że korzystne może być zanurzenie się w saunach, łaźniach parowych, jacuzzi i gorących kąpielach przynajmniej raz dziennie.

Ogólnie rzecz biorąc, jeśli chodzi o mycie się, Hamblin mówi, że mniej znaczy więcej. Przemysł higieny osobistej ,,zmedykalizował" praktykę, która ma niewiele wspólnego z zapobieganiem chorobom, mówi. Nie lekceważąc konieczności stosowania mydła w zdrowiu publicznym, Hamblin obwinia współczesny marketing za manipulowanie konsumentami w kierunku zniekształconych przekonań o znaczeniu codziennego rytuału z użyciem drogich produktów.

Z medycznego punktu widzenia, publiczne kąpiele nigdy nie były sposobem na lepsze zdrowie, dodaje Hamblin. Ale ,,jeśli chodzi o więzi społeczne, relaks psychiczny, nie wątpię, że miało to jakiś wpływ".