Przerażający ludzki koszt wielkich wydarzeń sportowych

Zdjęcie: Nattawit Khomsanit/Shutterstock

W świecie, gdzie celebryci są zobowiązani do wysokich standardów moralnych – i ponoszą konsekwencje za ich nieprzestrzeganie – ta niespójność jest uderzająca. Moje badania historyczne skupiają się na tym niepokojącym zagadnieniu, mając na celu zrozumienie, dlaczego sport często unika nadzoru, który tak łatwo stosujemy do innych wydarzeń i osób. 

Katar 2022: jeden pracownik umiera co minutę meczu  

Na długo przed rozpoczęciem pierwszego meczu, Mistrzostwa Świata FIFA 2022 w Katarze były naznaczone oskarżeniami o „sportwashing”, szkody środowiskowe, wygórowane koszty i, co najważniejsze, poważne naruszenia praw człowieka – w tym traktowanie kobiet, społeczności LGBTQ+ i pracowników migrujących. Wśród tych szeroko relacjonowanych zarzutów była jedna szczególnie przerażająca statystyka: ponad 6500 pracowników migrujących z Indii, Pakistanu, Nepalu i Bangladeszu zmarło podczas budowy hoteli i stadionów na potrzeby Mistrzostw Świata 2022. Oznacza to, że każda minuta rozegranego meczu na turnieju odpowiadała stracie jednego ludzkiego życia. Chociaż rząd Kataru podał znacznie niższy bilans ofiar, wynoszący 47, te nadużycia nie były tajemnicą przed wydarzeniem. Mimo to miały one niewielki wpływ na opinię publiczną – w tygodniach poprzedzających turniej fani bardziej martwili się o to, jak zimowy harmonogram wpłynie na regularny sezon piłkarski, lub o ich zdolność do spożywania alkoholu w kraju muzułmańskim. Wezwania do bojkotu nie zyskały popularności, a wydarzenie przyciągnęło wysoką oglądalność, z jedną z ankiet BBC nawet deklarującą, że było to najlepsze Mistrzostwa Świata w tym wieku. Chciwość i korupcja to oczywiste wyjaśnienia, jak to było możliwe. Istnieje wiele dowodów na korupcję zarówno w FIFA, jak i w Katarze, szczególnie w odniesieniu do procesu przetargowego na gry. Raporty wskazują również, że niektórzy fani byli opłacani przez gospodarza, aby śpiewać i skandować na zamówienie, a celebryci byli opłacani ogromnymi sumami za udział i popieranie wydarzenia, tym samym wybielając rekord praw człowieka Kataru. Takie jawne przejawy chciwości nie zawsze spotykają się z obojętnością. Na przykład w 2021 roku próba utworzenia Europejskiej Superligi spotkała się z powszechną, gwałtowną krytyką ze strony fanów, piłkarzy, menedżerów i polityków, a wielomilionowe przedsięwzięcie zostało szybko zlikwidowane w wyniku tej reakcji.  

Unikalna, irracjonalna atrakcyjność współczesnego sportu

Obiektywnie rzecz biorąc, naruszenia praw człowieka w Katarze są niewybaczalne. Jednak fascynacja ludzkości sportem jest emocjonalna, a nie racjonalna, co oznacza, że jest niezwykle trudno analizować lub wyjaśniać ją z obiektywnego punktu widzenia. Warto więc rozważyć, jak organizatorzy odnosili się do kwestii praw człowieka przed Mistrzostwami Świata 2022. Krótko przed ich otwarciem prezydent FIFA Gianni Infantino i sekretarz generalna Fatma Samoura napisali następujący list do drużyn biorących udział: „Proszę, skupmy się teraz na piłce nożnej! Wiemy, że piłka nożna nie żyje w próżni i jesteśmy równie świadomi, że na całym świecie istnieje wiele wyzwań i trudności o charakterze politycznym. Ale proszę, nie pozwólcie, aby piłka nożna była wciągana w każdą ideologiczną lub polityczną bitwę, która istnieje”.Takie oświadczenie może wydawać się cyniczne i przemyślane, ale odzwierciedla powszechne przekonanie, że współczesny sport jest czysty, uniwersalny i autoteliczny – oznaczający aktywność samą w sobie, a nie środek do celu. Często wyrażane jest to w stwierdzeniach, takich jak „sport to sztuka” lub że sport powinien być oddzielony od polityki. Atrakcyjność sportu zarówno dla uczestników, jak i widzów leży zatem w jego bezpośredniości i zdolności do jednoczenia ludzi w autentycznym doświadczeniu tu i teraz. Mężczyźni i kobiety na boisku są czymś więcej niż spoconymi ludźmi w krótkich spodenkach kopiącymi piłkę – dla widzów są bohaterami czystego piękna. To może pomóc nam zrozumieć uderzająco i paradoksalnie różne reakcje na Mistrzostwa Świata 2022 i Superligę. Superliga miała na celu uzurpować tradycyjną strukturę piłki nożnej, aby korzyści czerpały duże kluby kosztem małych, ale była postrzegana jako chciwy zamach na czystość sportu. Jednak fani mogli być w stanie zaakceptować bilans ofiar Mistrzostw Świata w Katarze jako konieczną ofiarę, aby zachować uniwersalną, wiążącą moc współczesnego sportu. 

„Naziści na Olimpiadzie” 1936

Kluczowym momentem kształtującym naszą współczesną etos sportowy były Igrzyska Olimpijskie 1936 w Berlinie, znane również jako „Naziści na Olimpiadzie”. Kontrowersyjne wydarzenie wzbudziło powszechny ruch bojkotu, który argumentował, że organizowanie i szanowanie igrzysk pod faszystowskim i antysemickim reżimem zbruka czystość sportu i uwiarygodni Trzecią Rzeszę przed globalną publicznością. Niemniej jednak, igrzyska odbyły się, dając potężny pokaz zdolności sportu do sprawiania, że świat przymyka oko na niewyobrażalne zbrodnie. Dziś opresyjne narody nadal naśladują ten przykład. 

W kierunku bardziej etycznej kultury sportowej  

Prawie sto lat później, Katar jest kandydatem na gospodarza Igrzysk Olimpijskich 2036. Biorąc pod uwagę bilans ofiar Mistrzostw Świata 2022, prawdopodobne jest, że takie wydarzenie będzie kosztować życie tysięcy kolejnych pracowników, i powinno to spotkać się z zdecydowanym oporem. Jednak historia uczy nas, że protesty nie powinny opierać się wyłącznie na ogólnych terminach, takich jak „sportswashing” czy cynicznych perspektywach, które pomijają emocjonalne i namacalne znaczenie, jakie sport ma w życiu ludzi. Jak pokazano na przykładzie Superligi, fani sportu są zdolni do walki o czystość gier, które kochają, ale taka walka o duszę współczesnego sportu nie powinna zaczynać się dopiero po letnich turniejach. Ostatecznie, jako fani sportu, powinniśmy wiedzieć, że etyka często zaczyna się tu i teraz.